Прадастаўленне аўтакефаліі праваслаўнай царкве ва Украіне

Прадстаўленне аўтакефаліі праваслаўнай царкве ва Украіне — дзеянні дзяржаўнай і царкоўнай улад ва Украіне і мацярынскай Канстанцінопальскай царквы, накіраваныя на стварэнне адзінай Памеснай праваслаўнай царквы ва Украіне і ўступлення аўтакефаліі. Адным з магчымых спосабаў прадстаўлення аўтакефаліі будзе папярэдняе аб’яднанне праваслаўных цэркваў Украіны, а менавіта УАПЦ, УПЦ КП і часткі УПЦ МП і абранне прадстаяцеля адзінай памеснай праваслаўнай царквы Украіны^[1].

Перадача заявы аб прадстаўленні аўтакефаліі

Уручэнне подпісаў патрыярхам Філарэтам прэзідэнту Украіны — Пятру Парашэнку

18 красавіка 2018 года Прэзідэнт Украіны П. Парашэнка сустрэўся з мітрапалітам Макарыем, мітрапалітам Ануфрыем і патрыярхам Філарэтам і афіцыйна перадаў подпісы 40 архірэяў Кіеўскага патрыярхата, 12 архірэяў аўтакефальнай царквы і каля 10 архірэяў Маскоўскага патрыярхата да Усяленскага Патрыярха аб прадастаўленні Томаса аб аўтакефаліі Украінскай царкве^[2][3].

19 красавіка 2018 года Вярхоўная Рада Украіны прыняла пастанову № 2410-VIII аб падтрымцы заявы Прэзідэнта Украіны да Усяленскага Патрыярха Варфаламея аб прадастаўленні Томаса аб аўтакефаліі Праваслаўнай Царкве ва Украіне. У той жа дзень гэтую пастанову падпісаў Старшыня Вярхоўнай Рады Украіны^[4][5][6].

20 красавіка 2018 года намеснік кіраўніка прэзідэнцкай адміністрацыі Расціслаў Паўленка вылецеў у Стамбул для перадачы Усяленскаму Патрыярху Варфаламею звароту аб прадастаўленні Томаса аб аўтакефаліі Праваслаўнай Царкве ва Украіне^[7].

Архірэйскі сабор у Канстанцінопалі

На адкрыцці Архірэйскага сабора Канстанцінопальскай Царквы 1 верасня ў Стамбуле Патрыярх Канстанцінопальскі Варфаламей прачытаў даклад, у якім адзначыў, што: «Масква на працягу многіх стагоддзяў распараджалася Кіеўскай мітраполіяй, праваслаўнай царквой у Украіне, без ведама Канстанцінопаля»^[8]. На Архірэйскім саборы Канстанцінопальскай царквы ў Стамбуле 2 верасня епіскапы вырашылі, што «Канстанцінопальскі патрыярхат можа аказваць аўтакефалію без якіх-небудзь узгадненняў»^[9].

Сусветная Патрыярхія апублікавала дакументы

У канцы верасня 2018 года Сусветная Патрыярхія апублікавала даследаванне гістарычных царкоўных дакументаў, якім хацела даказаць, што Канстанцінопаль ніколі не аддаваў Кіеўскую мітраполію ў кананічную тэрыторыю Рускай Праваслаўнай Царквы^[10].

Сінод Канстанцінопальскай праваслаўнай царквы

9-11 кастрычніка адбыўся сінод Канстанцінопальскай праваслаўнай царквы, на якім было вырашана:

1. Пацвердзіць ужо прынятае рашэнне аб тым, каб Сусветны Патрыярхат прыступіў да прадастаўлення аўтакефаліі УПЦ КП^[11][12].
2. Аднавіць на сённяшні дзень Стаўрапігію Сусветнага Патрыярха ў Кіеве, адну з яго шматлікіх стаўрапігій ва Украіне, якія заўсёды там існавалі^[11][12].
3. Прыняць і разгледзець просьбу пра апеляцыю ад Філарэта Дзенісенкі, Макарыя Малеціча і іх паслядоўнікаў, якія апынуліся ў схізме не з дагматычных прычын, у адпаведнасці з кананічнымі прэрагатывамі Канстанцінопальскага патрыярха атрымліваць такія звароты ад іерархаў і іншых святароў з усіх аўтакефальных цэркваў. Такім чынам, згаданыя вышэй асобы былі кананічна адноўлены ў сваім епіскапскім або святарскім сане, таксама былі адноўленыя зносіны іх вернікаў з царквой^[11][12].
4. Адмяніць абавязанні Сінадальнага ліста 1686 года, выдадзенага пры абставінах таго часу, якое аказваў ў парадку іканоміі права Патрыярху Маскоўскаму высвечваць Кіеўскага мітрапаліта, абранага саборам духавенства і вернікаў яго епархіі, які павінен успамінаць Сусветнага Патрыярха як свайго першаіерарха па любым набажэнствам, абвяшчаючы і пацвярджаючы сваю кананічную залежнасць ад Маці-Царквы Канстанцінопаля^[11][12].
5. Звярнуцца да ўсіх уцягнутых бакоў з заклікам устрымлівацца ад захопу цэркваў, манастыроў і іншай маёмасці, а таксама ад любых іншых гвалтоўных дзеянняў і помсты, каб перамагалі мір і любоў Хрыста^[11][12].

Наступствы для Беларускай Царквы

На думку Андрэя Іларыёнава^[ru], пасля адклікання Сінадальнага ліста 1686 года, якім права хіратоніі Кіеўскага мітрапаліта перадавалася Маскоўскай Патрыярхіі (часова), разам з усёй былой Кіеўскай мітраполіяй пад юрысдыкцыю Канстанцінопаля таксама дэ-юрэ вернута і Беларуская праваслаўная царква, якая была часткай Кіеўскай мітраполіі. Фактычна былі вернутыя пад кіраванне Кіеўскага Патрыярха усе епархіі, якія ўваходзілі ў склад Кіеўскай мітраполіі ў той час, а менавіта, Холмская, Пярэмышльская, Львоўская (Галіцкая), Луцкая, Уладзімір-Валынская, Кіеўская, Белгародская, Чарнігаўская, Брэсцкая, Тураўская (Турава-Пінская), Полацкая, Аршанская і Мсціслаўская-Магілёўская (Беларуская), Смаленская, Бранская^[13][14].

Сінод РПЦ у Беларусі

Гэта першы ў гісторыі надзвычайны сінод Маскоўскага патрыярхата за межамі Расіі^[15]. Пасяджэнне сінода адбылося 15 кастрычніка 2018 года ў памяшканні Мінскай епархіі^[16]. Прэс-сакратар патрыярха Кірыла святар Аляксандр Волкаў^[ru] заявіў, што сінод РПЦ МП рыхтуе «адэкватны і жорсткі» адказ на рашэнне Канстанцінопальскага Патрыярхата даць Томас аб аўтакефаліі^[17][18]. УПЦ МП на саборы Рускай праваслаўнай царквы ў Мінску прадстаўляе яе старшыня мітрапаліт Ануфрый (Беразоўскі), а таксама мітрапаліт Запарожскі і Мелітопальскі Лука (Каваленка)^[19]. На пасяджэнні сінод Рускай праваслаўнай царквы вырашыў разарваць еўхарыстычныя зносіны са Сусветным патрыярхатам^[20][21].

У рашэнні гэтага сінода сказана: «З гэтага часу і аж да адмовы Канстанцінопальскага Патрыярхата ад прынятых ім антыкананічных рашэнняў для ўсіх святароў Рускай Праваслаўнай Царквы немагчыма канцэлебрацыі з духоўнымі Канстанцінопальскай Царквы, а для вернікаў — удзел у сакраментах, якія ажыццяўляюцца ў яе храмах»^[22]. Такім чынам, РПЦ і УПЦ МП (як частка РПЦ) пайшлі на схізму^[23]. Але так як РПЦ мае зносіны з Антыахійскай ПЦ, Грузінскай ПЦ і іншымі Праваслаўнымі Цэрквамі якія ў сваю чаргу маюць зносіны з так званай РПЦ з «раскольніцкай і ерэтычнай Канстанцінопальскай ПЦ», то і сама РПЦ становіцца раскольніцкай і ерэтычнай^[24].

Юрысдыкцыя

Пасля рашэння сінода Сусветнага патрыярхату аб адмене юрысдыкцыі Рускай Праваслаўнай Царквы над украінскім епіскапатам ўсе праваслаўныя архірэі Украіны (зарэгістраваныя рэлігійныя арганізацыі ў Міністэрстве юстыцыі Украіны^[uk]) кананічна лічацца слугамі Сусветнага прастола, незалежна ад таго, да якой Праваслаўнай Царквы яны належалі да таго часу, у сувязі з чым абавязаны ўзгадняць дзеянні з Сусветным патрыярхатам^[25].

Заканадаўства

Пётр Парашэнка і патрыярх Варфаламей падпісваюць пагадненне «Аб супрацоўніцтве і ўзаемадзеянні паміж Украінай і Сусветным Канстанцінопальскім Патрыярхатам». 3 лістапада 2018 г.

18 кастрычніка 2018 года ў Вярхоўнай Радзе 237 галасамі «за» быў прыняты законапраект № 9208, пададзены Прэзідэнтам Парашэнка 17 кастрычніка пра тое, што Андрэеўская царква Нацыянальнага запаведніка «Сафія Кіеўская» перадаецца ў бязвыплатнае пастаяннае карыстанне Сусветнага патрыярхату для здзяйснення набажэнстваў і абрадаў (пры гэтым Андрэеўская царква застаецца ў дзяржаўнай уласнасці). У ёй запланавана размяшчэнне стаўрапігіі Сусветнага патрыярхату, што фактычна будзе выконваць ролю пасольства Сусветнага Патрыярха^[26].

У Вярхоўнай Радзе зарэгістраваныя законапраекты № 5309 («адносна назвы рэлігійных арганізацый»)^[27] і № 4128 («па змяненні рэлігійнымі суполкамі падпарадкаванасці»)^[28], закліканыя ўпарадкаваць некаторыя арганізацыйныя пытанні.

3 лістапада 2018 года Прэзідэнт Украіны і Сусветны Патрыярх падпісалі пагадненне аб супрацоўніцтве^[29][30].

Каноны

У працэсе вырашэння надання томаса ўкраінскаму праваслаўю выявілася, што Рускай праваслаўнай царкве сусветны патрыярх ніколі не надаваў томаса на права абвяшчэння аўтакефаліі і стварэння Маскоўскай патрыярхіі^[31][32].

У канцы верасня 2018 года Сусветная Патрыярхія абнародавала даклад «Сусветны прастол і Украінская Царква. Кажуць дакументы», прысвечаны абгрунтаванню тэзіса, што Канстанцінопальскі Патрыярхат ніколі не аддаваў Кіеўскую мітраполію ў кананічную тэрыторыю Рускай Праваслаўнай Царквы, а толькі дазваляў Маскоўскаму патрыярху хіратонію кіеўскага мітрапаліта^[33].

Сусветны Патрыярх абвясціў аднаўленне сваёй кананічнай тэрыторыі без права ўмешвацца РПЦ МП у справы Украіны^[34][35][36], абвясціў незаконным і палітызаваным акт Рускай Праваслаўнай Царквы анафемы супраць украінскага хрысціяніна і гетмана Івана Мазепы^[37].

Цікавыя факты

На Усеправаслаўным саборы на в. Крыт 21 чэрвеня 2016 года Руская праваслаўная царква была абвінавачаная ў ерасі этнафілетызма (гл. «Сусветны сабор»). Абвінавачванні абвясціў кіпрскі архіепіскап Хрызастом II^{[38][39][40][41]}.

У працэсе вырашэння прадстаўлення Томаса ўкраінскаму праваслаўю аказалася, што Рускай праваслаўнай царкве Сусветны Патрыярх ніколі не надаваў Томаса на права абвяшчэння аўтакефаліі і стварэння Маскоўскай Патрыярхіі^[42].

Гл. таксама

• Праваслаўе ў Беларусі
• Томас пра аўтакефалію Праваслаўнай царквы Украіны^[uk]
• Аб'яднаўчы сабор праваслаўных цэркваў Украіны^[en]
• Каляндарная рэформа ва Украіне
  • Кіеўскі сабор (2023)