Чарнігаў

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Чарнігаў (значэнні).

Чарні́гаў (укр.: Чернігів) — горад на поўначы Украіны на рацэ Дзясна, адзін з найстарэйшых гарадоў Украіны (IX ст.). Цэнтр Чарнігаўскай вобласці. Насельніцтва складае каля 300 тыс. чал. (2024).

Горад Чарнігаў укр.: Чернігів Сцяг[d] Герб[d] Краіна  Украіна Вобласць Чарнігаўская вобласць Раён Чарнігаўскі раён[d] Каардынаты 51°29′38″ пн. ш. 31°17′41″ у. д.HGЯO Мэр Oleksandr Lomako[d][1] Першая згадка 907 Плошча 79 км² Вышыня цэнтра 136 ± 1 м Насельніцтва ▼286 899 чал. (2020)[2] Часавы пояс UTC+2, летам UTC+3 Тэлефонны код 0462 (2) Паштовыя індэксы 14000 КААТУУ 7410100000 Афіцыйны сайт chernigiv-rada.gov.ua (укр.) Чарнігаў на карце Украіны ±

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Назва

Назва Чарнігаў найімаверней адыменнага (антрапанімічнага) паходжання.

Крыніцай тапоніма мог быць засведчаны на Падняпроўі антрапонім Чарніга (Чэрніга). У ім вылучаецца корань, роднасны слову чорны. Антрапанімічны пашыральнік -іг- таксама ў сучасных прозвішчах у рэгіёне тыпу Брыдзіга, Скаліга, Сувіга, Шэліга і пад.

Ад антрапоніма тапонім Чарнігаў утвораны так жа сама, як тапонімы Быхаў, Чэрыкаў і інш.

Геаграфія

Чарнігаў знаходзіцца ў заходняй частцы Чарнігаўскай вобласці. Размешчаны ў Прыдняпроўскай нізіны, на правым беразе ракі Дзясна.

Клімат

Горад знаходзіцца ў зоне, якая характарызуецца кантынентальным кліматам. Самы цёплы месяц — ліпень са сярэдняй тэмпературай 18,9 °C (66 °F). Самы халодны месяц — студзень, з сярэдняй тэмпературай −5,6 °C (22 °F).

Клімат Чарнігава
Паказчык	Сту	Лют	Сак	Кра	Май	Чэр	Ліп	Жні	Вер	Кас	Ліс	Сне	Год
Абсалютны максімум, °C	8	15	21	25	32	32	32	32	30	25	14	11	32
Сярэдні максімум, °C	3	2	3	12	19	22	23	22	17	11	3	0	11
Сярэдняя тэмпература, °C	−5	−5	0	8	14	17	18	17	13	7	1	−2	7
Сярэдні мінімум, °C	−8	−7	−2	3	8	12	13	12	8	3	−1	−5	3
Абсалютны мінімум, °C	−35	−27	−27	−8	0	2	7	2	−3	−10	−22	−26	−35
Норма ападкаў, мм	42	36	35	42	45	79	80	67	43	35	48	47	599
Крыніца: Weatherbase

Гісторыя

У IX ст. — цэнтр севяран. Упершыню згадваецца ў летапісе пад 907 годам. 3 X стагоддзя ў складзе Кіеўскай Русі. У 1024—1036 і 1054—1239 гадах эканамічны і палітычны цэнтр Чарнігаўскага княства. У 1239 годзе разбураны мангола-татарскімі войскамі Батыя. 3 2-й пал. XIV ст. ў складзе ВКЛ. У выніку вайны Маскоўскай дзяржавы з Вялікім княствам Літоўскім 1500—1503 гадоў разам з Чарнігава-Северскай зямлёй адышоў да Расійскай дзяржавы. Паводле Дэулінскага перамір’я 1618 года ў складзе Рэчы Паспалітай, у 1623 годзе атрымаў магдэбургскае права. Летам 1648 года горад захоплены паўстанцамі, цэнтр Чарнігаўскага казацкага палка. Паводле Андросаўскага перамір’я 1667 у складзе Расійскай дзяржавы. 3 1679 у Чарнігаве дзейнічала друкарня, з 1700 года — калегіум. 3 1782 года — цэнтр Чарнігаўскага намесніцтва, з 1797 года — Маларасійскай, з 1802 года — Чарнігаўскай губерні. Акупіраваны германскімі войскамі (сакавік 1918 — студзень 1919), арміяй Дзянікіна (кастрычнік—лістапад 1919). 3 1925 года - цэнтр акругі, з 1932 года — вобласці. У Другую сусветную вайну акупаваны (1941) нацысцкай Германіяй, заняты Чырвонай Арміяй у выніку Чарнігаўска-Прыпяцкай аперацыі 1943 года.

Станам на сярэдзіну ліпеня 2022 года, адзін з найбольш разбураных гарадоў Украіны пасля падчас ўварвання Расіі ва Украіну, шэраг яшчэ больш разбураных населеных пунктаў знаходзіцца на ўсходзе Украіны^[3][4].

Насельніцтва

Колькасць

Насельніцтва (асоб)

1897	1926	1939	1959	1970	1979	1989	2001	2017	2018
27 716	34 359	68 597	89 585	158 873	238 141	296 347	304 994	291 641	289 400[5]

Мова

Насельніцтва па роднай мове (2001)

украінская мова	руская	беларуская
74,01 %	24,50 %	0,29 %

Прамысловасць

Лёгкая прамысловасць (шарсцяная, абутковая, швейная), харчовая (мясная, малочная, кандытарская), машынабудаванне і металаапрацоўка, хімічная, паліграфічная, дрэваапрацоўчая прамысловасць, вытворчасць будаўнічых матэрыялаў.

Транспарт

Вузел чыгунак і аўтадарог, порт на р. Дзясна. У горадзе дзейнічае тралейбусная сетка.

Культура, адукацыя

2 тэатры, у т.л. драматычны. Музеі: гістарычны, мастацкі, народнага дэкаратыўнага мастацтва, М. М. Кацюбінскага.

• Нацыянальны ўніверсітэт «Чарнігаўскі калегіум» імя Т. Р. Шаўчэнкі
• Нацыянальны ўніверсітэт «Чарнігаўская політэхніка»

Выдатныя мясціны

Архітэктурна-гістарычны запаведнік: Чарнігаўскі Спаса-Праабражэнскі сабор, Барысаглебскі (XII ст.) сабор; Пятніцкая царква (XII—XIII ст.); ансамблі Ялецкага (XVII ст.; з Успенскім саборам, XII ст.) і Троіцкага (XVII—XVIII ст.) манастыроў.

Вядомыя асобы

Асноўны артыкул: Вядомыя асобы Чарнігава

• Дзяніс Уладзіміравіч Скепскі
• Ігар Іванавіч Краўчанка (нар. 1970) — беларускі палітык.
• Віталь Іванавіч Секун (1935—2004^[6]) — вучоны, псіхолаг і сацыёлаг, доктар псіхалагічных навук.

Галерэя

• 
  Царква Св. Параскевы Пятніцы
• 
  Царква Св. Барыса і Глеба
• 
  Калегіум
• 
  Царква Св. Кацярыны
• 
  Царква Праабражэння Гасподняга
• 
  Царква Св. Тройцы
• 
  Красная плошча
• 
  Ялецкі манастыр