Iterbiom

Un elfenn gimiek eo an iterbiom ; Yb eo e arouez kimiek, 70 e niver atomek ha 173,04 e dolz atomek.

Iterbiom
Tuliom – Iterbiom – Lutesiom
Yb No Taolenn beriodek
Perzhioù hollek
Niver atomek	70
Rummad kimiek	Lantanidoù
Strollad	Lantanidoù
Trovezh	6
Bloc'h	f
Tolz atomek	173,040
Aozadur elektronek
[Xe] 4f14 6s2 Dasparzh an elektronoù : 2, 8, 18, 32, 8, 2
Perzhioù atomek
Niver oksidadur	+ 3 Oksidenn vazennek skañv
Tredanleiegezh	1,1 (Skeul Linus Pauling)
Gremmoù ionadur	1 : 603,434 kJ/mol 2 : 1 174,804 kJ/mol 3 : 2 416,956 kJ/mol 4 : 4 202,898 kJ/mol
Skin atomek	226 pm
Skin kenamsav	178 pm
Skin Van der Vaals	(stlenn ebet)
Perzhioù fizikel
Arvez	Kaled
Douester (≈20 °C)	6,966 g/cm3
Teuzverk'	824 °C
Bervverk	1 196 °C
Tredanharzusted	250 nΩ•m (e 20 °C)
Neuz an elfenn

Arabat eo droukveskañ gant Itriom ₃₉Y !

Istor

E 1878 e voe hiniennekaet an elfenn 70 gant ar c'himiour suis Jean Charles Galissard de Marignac e Skol-veur Geneva a-douez an erbiom a oa en un tamm kailh gadolinit. An anv ytterbium a roas d'an elfenn nevez, en enor da Ytterby, ur gêriadenn e-kichen Stockholm ma teue ar c'hailh.
E 1907 e voe rannet ytterbium Galissard de Marignac e div elfenn gant ar c'himiour gall Georges Urbain : unan a anvas neoytterbia, a zeuas da vezañ an iterbiom ₇₀Yb, hag eben a anvas lutecia, a voe anvet lutesiom ₇₁Lu.
E 1907 ivez e voe dizoloet Yb ha Lu en ytterbia gant ar c'himiour aostrian Carl Auer von Welsbach, hag ur wezh c'hoazh er Stadoù-Unanet gant ar c'himiour saoz Charles James.
E 1953 e voe kenderc'het iterbiom peuzc'hlan^[1].

Perzhioù

Ur metal blot liv an arc'hant eo an iterbiom. Govelius eo, da lavaret eo e c'haller e bladañ a-daolioù morzhol ; orjalennus eo ivez : tu zo d'e astenn hep na dorrfe.
Ferromagnetek pe c'hourzhferromagnetek eo al lantanidoù e gwrezverkoù izel, ar pezh na c'hoarvez ket gant an iterbiom : kewarellek e vez e gwrezverkoù tommoc'h eget -272,15 °C, da lavaret eo e vez desachet gant ur warellvaez diavaez.

Kimiek

• Buan e tazgwered an iterbiom gant dour zomm, gorrekoc'h gant dour yen :

2 Yb [k] + 6 H₂O [d] → 2 Yb(OH)₃ [dz] + 3 H₂ [g]^[2]

• Dilufrañ gorrek a ra an iterbiom en aer :

4 Yb + 3 O₂ → 2 Yb₂O₃ (trioksidenn iterbiom)

• Aes ivez eo dileizhañ an iterbiom en drenkenn sulfurek :

2 Yb [k] + 3 H₂SO₄ [dz] → 2 [Yb(H₂O)₉]³⁺ [dz] + 3 SO₄^2- [dz] + 3 H₂ [g]

• Gant an holl halogenoù, aroueziet amañ dre X, e tazgwered Yb pa vez tommoc'h eget 200 °C :

2 Yb [k] + 3 X₂ [g] → 2 YbX₃ [k]

Izotopoù

Seizh izotop stabil eus Yb a gaver en natur, daou anezho o c'houzañv an digevanidigezh da reiñ izotopoù eus an erbiom.
Skinizotopoù zo bet kevanaozet, 27 anezho, ¹⁶⁹Yb o vezañ an hini stabilañ gant un hanter-vuhez a 32 zevezh.

Izotopoù stabilañ an iterbiom

Izotop	% en natur	Hanter-vuhez	Digevanad
166Yb	kevanaozet	56,7 eurvezh	166Tm
168Yb	0,13	> 1,3x1014 bloavezh	164Er dre skinoù α
			168Er dre skinoù β
169Yb	kevanaozet	32,026 devezh]]	169Tm
170Yb	3,04	stabil, 100 neutron
171Yb	14,28	stabil, 101 neutron
172Yb	21,83	stabil, 102 neutron
173Yb	16,13	stabil, 103 neutron
174Yb	31,83	stabil, 104 neutron
175Yb	kevanaozet	4,185 devezh	175Lu
176Yb	12,76	> 1,6x1017 bloavezh	172Er dre skinoù α
			176Hf dre skinoù β
177Yb	kevanaozet	1,911 eurvezh	177Lu

Arver

• Skinoù gamma a vez bannet gant an iterbiom-169 goude bezañ bet kenderc'het en ur greizenn derc'hanel ; e-pad miz e c'haller arverañ an andon skinoù Γ-se er vezegiezh, ma erlec'hiont ouzh ar skinoù X.
• Iterbiom a lakaer a-wezhioù en dir disvergl evit tanavaat e c'hreunennegezh hag evit e galetaat.
• Evel pister da fardañ laseroù da labourat en trohed-où 1 060-1 120 nm ez implijer iterbiom alies, hogen a-gementadoù munut rak techet eo da deñvalaat al luc'hedañvoù.
• Peogwir e talm ar gouloù buanoc'h eget ar c'horrwagennoù emeur o klask fardañ horolajoù luc'hel, a vije resisoc'h c'hoazh eget ar re atomek a zo diazezet war talm ar c'heziom Cs-133. War-dro 10⁻¹⁷ eilenn e vije resisted hevelep horolajoù^[3].

Notennoù

1. EMSLEY John, Nature's Building Blocks
2. Alc'hwez : k = kalet, d = dourek, dz = dourzileizhenn, g = gaz
3. PEIK Ekkerhard, New "pendulum" for the ytterbium clock, Physikalisch-Technische Bundesanstalt (en) Liamm oberiant 24 C'HWE 13

Daveennoù

• American Chemical Society (en) Liamm oberiant 25 DU 12
• AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Gimiezh, Preder, Plomelin, 2008 ISBN 978-2-901383-69-7 Preder
• AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Fizik, Preder, Plomelin, 2006 ISBN 978-2-901383-64-2
• Annales de chimie et de physique, Gallica / Bibliothèque nationale de FranPr (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
• Atomic weights of the elements 2007 (IUPAC Technical Report) Pure an Applied Chemistry (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• Atomic Weights and Isotopic Compositions for All Elements National Institute of Standards and Technology (en) Liamm oberiant 18 HER 12
• Bureau de Recherche Géologique et Minière (BRGM) (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
• CONSIDINE Glenn D., Van Nostrand's Encyclopedia of Chemistry, Wiley-InterscienPr, 2005 ISBN 978-0-471-61525-5 (en)
• DEPOVERE Paul, La classification périodique des éléments — La merveille fondamentale de l'Univers, De Boeck, Brussels, Belgia, 2002 ISBN 978-2-8041-4107-3 (fr)
• EMSLEY John, Nature's Building Blocks — An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, 2001 ISBN 978-0-19-850341-5 (en)
• Geriadur brezhoneg An Here, Plougastell-Daoulaz, 2001 ISBN 978-2-86843-236-0
• ÉTIENNE Guy, Geriadur ar Stlenneg, Preder, 1996 ISBN 978-2-901383-14-7
• HOLDEN Norman, History of the Origin of the Chemical elements and Their Discoverers, New York, 2001 Brookhaven National Laboratory (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC) (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• Jefferson Lab (en) Liamm oberiant 22 KZU 2012
• Joint Institute for Nuclear Research (ОИЯИ e Dubna) (en) Liamm oberiant 25 DU 2012
• Los Alamos National Laboratory (en) Liamm oberiant 14 C'HWE 2013
• Les propriétés chimiques (fr) Liamm oberiant 07 GEN 13
• LIDE David R., CRC Handbook of Chemistry and Physics - 88th Edition, CRC Press, 2007 ISBN 978-0-8493-0488-0 (en)
• Royal Society of Chemistry (en) Liamm oberiant 03 KZU 2012
• STWERTKA Albert, A Guide to the Elements, Oxford University Press, 1996 ISBN 978-0-19-508083-4 (en)
• Webelements (en) Liamm oberiant 26 HER 2012