Erbiom

Un elfenn gimiek eo an erbiom ; Er eo e arouez kimiek, 68 e niver atomek ha 167,259 e dolz atomek.

Erbiom
Holmiom – Erbiom – Tuliom
Ho Fm Taolenn beriodek
Perzhioù hollek
Niver atomek	68
Rummad kimiek	Lantanidoù
Strollad	Lantanidoù
Trovezh	6
Bloc'h	f
Tolz atomek	167,259
Aozadur elektronek
[Xe] 4f12 6s2 Dasparzh an elektronoù : 2, 8, 18, 30, 8, 2
Perzhioù atomek
Niver oksidadur	+ 3 Oksidenn vazennek skañv
Tredanleiegezh	1,24 (Skeul Linus Pauling)
Gremmoù ionadur	1 : 589,303 kJ/mol 2 : 1 151,069 kJ/mol 3 : 2 194,075 kJ/mol 4 : 4 119,920 kJ/mol
Skin atomek	229 pm
Skin kenamsav	177 pm
Skin Van der Vaals	(stlenn ebet)
Perzhioù fizikel
Arvez	Kaled
Douester (≈20 °C)	9,044 g/cm3
Teuzverk	1 529 °C
Bervverk	2 868 °C
Tredanharzusted	860 nΩ•m (e 20 °C)
Neuz an elfenn

Istor

E 1843 e voe tennet div oksidenn vetalek eus un tamm kailh gadolinit gant ar c'himiour svedat Carl Gustaf Mosander e Stockholm : unan velen, a oa oksidenn terbiom Tb₂O₃, hag unan roz a oa oksidenn erbiom Er₂O₃.
Dispis eo ar gavadenn avat, rak lantanidoù all a oa hep mar er standilhon ; e 1878 e voe tennet iterbiom ₇₀Yb eus un tamm erbiom gant ar c'himiour suis Jean-Charles de Galissac e Geneva, hag er bloavezh war-lerc'h e voe tennet skandiom ₂₁Sc eus an iterbiom.
Er₂O₃ glanoc'h a voe hiniennekaet e 1905 gant ar c'himiour gall Georges Urbain hag, en hevelep bloavezh, gant ar c'himiour saoz Charles James.
E 1934 e voe kenderc'het ar metal glan gant ar gimiourien alaman Wilhelm Karl Klemm ha Heinrich Bommer^[1].
Evel anvioù an itriom, an terbiom hag an iterbiom e teu anv an erbiom eus Ytterby, ur gêriadenn e-kichen Stockholm ma tenner kailhoù puilh al lantanidoù enno^[2].

Perzhioù

Ur metal govelius eo an erbiom, da lavaret eo e c'haller e bladañ a-daolioù morzhol ; aes eo da stummañ.
Ferromagnetek eo an erbiom e gwrezverkoù yenoc'h eget -254,15 °C : treiñ a ra da warell.
Gourzhferromagnetek eo etre -254,15 ha -193,15 °C : n'eus gwarellegezh ken gantañ.
E gwrezverkoù tommoc'h eget -193,15 °C e tro da gewarellek, da lavaret eo e vez desachet gant ur warellvaez diavaez.

Kimiek

• Buan e tazgwered an erbiom gant dour zomm, gorrekoc'h gant dour yen :

2 Er [k] + 6 H₂O [d] → 2 Er(OH)₃ [dz] + 3 H₂ [g]^[3]

• Dilufrañ gorrek a ra an erbiom en aer, hag aes eo e lakaat da zeviñ :

4 Er + 3 O₂ → 2 Er₂O₃ (trioksidenn erbiom)

• Aes ivez eo dileizhañ an holmiom en drenkenn sulfurek :

2 Er [k] + 3 H₂SO₄ [dz] → 2 Er³⁺ [dz] + 3 SO₄^2- [dz] + 3 H₂ [g]

• Gant an holl halogenoù, aroueziet amañ dre X, e tazgwered Er pa vez tommoc'h eget 200 °C :

2 Er [k] + 3 X₂ [g] → 2 ErX₃ [k]

Izotopoù

C'hwec'h izotop eus Er a gaver en natur : Er-162, Er-164, Er-166, Er-167, Er-168 hag Er-170.
Skinizotopoù zo bet kevanaozet, 29 anezho, ¹⁶⁹Er o vezañ an hini stabilañ gant un hanter-vuhez a 9,4 devezh.

Izotopoù stabilañ an erbiom

Izotop	% en natur	Hanter-vuhez	Digevanad
160Er	kevanaozet	28,58 eurvezh	160Ho
162Er	0,139	> 1,4x1014 bloavezh	158Dy dre skinoù α
			162Dy dre skinoù β
164Er	1,601	stabil, 96 neutron
165Er	kevanaozet	10,36 eurvezh	165Ho
166Er	33,503	stabil, 98 neutron
167Er	22,869	stabil, 99 neutron
168Er	26,978	stabil, 100 neutron
169Er	kevanaozet	9,4 devezh	169Tm
170Er	14,910	> 3,2x1017 bloavezh	166Dy dre skinoù α
			170Yb dre skinoù β
171Er	kevanaozet	7,516 eurvezh	171Tm
172Er	kevanaozet	49,3 eurvezh	172Tm

Arver

• Haloù erbiom a implijer da reiñ ul liv roz d'ar gwer (lunedoù-heol, bravigoù) ha d'ar c'hroc'hanoù.
• Gwer a lonk ar skinoù danruz a farder gant erbiom, a implijer e lunedoù surentez evit labourerien ar vetalouriezh.
• Er vetalouriezh ivez e lakaer erbiom er vanadiom a-benn ma vije blotoc'h hag aesoc'h da labourat.
• Gant erbiom e pister al luc'hedañvoù hag al laseroù a vez arveret er pellgehenterezh.
• Laseroù pistet gant erbiom a implijer er vezegiezh.
• Erbiom a implijer er barrennoù a reoilh al lonkañ neutronoù er c'hreizennoù derc'hanel.

Notennoù

1. SIMON Arndtn MATTAUSCH Hansjürgen, Ryazanov Mikhail, Kremer Reinhard K., Lanthanides as d Metals, Max Planck-Institut für Festkörperforschung, Stuttgart, 2005 — ResearchGate (en) Liamm oberiant 17 C'HWE 2013
2. BBC H2G2 (en) Liamm oberiant 17 C'HWE 2013
3. Alc'hwez : k = kalet, d = dourek, dz = dourzileizhenn, g = gaz

Daveennoù

• American Chemical Society (en) Liamm oberiant 25 DU 12
• AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Gimiezh, Preder, Plomelin, 2008 ISBN 978-2-901383-69-7 Preder
• AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Fizik, Preder, Plomelin, 2006 ISBN 978-2-901383-64-2
• Annales de chimie et de physique, Gallica / Bibliothèque nationale de FranPr (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
• Atomic weights of the elements 2007 (IUPAC Technical Report) Pure an Applied Chemistry (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• Atomic Weights and Isotopic Compositions for All Elements National Institute of Standards and Technology (en) Liamm oberiant 18 HER 12
• Bureau de Recherche Géologique et Minière (BRGM) (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
• CONSIDINE Glenn D., Van Nostrand's Encyclopedia of Chemistry, Wiley-InterscienPr, 2005 ISBN 978-0-471-61525-5 (en)
• DEPOVERE Paul, La classification périodique des éléments — La merveille fondamentale de l'Univers, De Boeck, Brussels, Belgia, 2002 ISBN 978-2-8041-4107-3 (fr)
• EMSLEY John, Nature's Building Blocks — An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, 2001 ISBN 978-0-19-850341-5 (en)
• Geriadur brezhoneg An Here, Plougastell-Daoulaz, 2001 ISBN 978-2-86843-236-0
• ÉTIENNE Guy, Geriadur ar Stlenneg, Preder, 1996 ISBN 978-2-901383-14-7
• HOLDEN Norman, History of the Origin of the Chemical elements and Their Discoverers, New York, 2001 Brookhaven National Laboratory (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC) (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• Jefferson Lab (en) Liamm oberiant 22 KZU 2012
• Joint Institute for Nuclear Research (ОИЯИ e Dubna) (en) Liamm oberiant 25 DU 2012
• Los Alamos National Laboratory (en) Liamm oberiant 14 FEB 2013
• Les propriétés chimiques (fr) Liamm oberiant 07 GEN 13
• LIDE David R., CRC Handbook of Chemistry and Physics - 88th Edition, CRC Press,2007 ISBN 978-0-8493-0488-0 (en)
• Royal Society of Chemistry (en) Liamm oberiant 03 KZU 2012
• STWERTKA Albert, A Guide to the Elements, Oxford University Press, 1996 ISBN 978-0-19-508083-4 (en)
• Webelements (en) Liamm oberiant 26 HER 2012