Ӏалларой

Ӏалларой^[1] — тайп Нохчмахкахой тукхум чу догӀуш ду. Барам 30 эзар сов. Тайпа J2 гаплотобанера ду^[2].

Къена тайпа
Ӏалларой
Болти кӀант Тимарсолта
Кхин цӀерш	Ӏаларой, Ӏалрой
Этноиерархи
Раса	кавказан
Тукхам	Нохчмахкахой
Йукъара хаамаш
Мотт	Нохчмахкахойн лер
Дин	ислам (суннизм)
Къам	нохчий
Таханлера дӀасакхалхар
Росси: хууш дац  Нохчийчоь: хууш дац  ДегӀаста: хууш дац  ГӀалгӀайчоь: хууш дац
Хьалхалера дӀасакхалхар
Къилбаседа Кавказ: • шира. мохк Нохч-Мохк

Географи

Ӏалларойн тайпанан мехкан Ӏаларан доза ду къилбехьа Сесанца, малхбузехьа Шоьнаца а, Ялхой-Мохкца а, малхбалехьа Билтаца, ткъа къилбаседехьа ломан кӀажошкара акъари ю. Лаьтта Яьсси хин аьрру бердаца Сесанан 2 км генахь^[1].

Ӏаларойн лам лаьтта ЦӀонтаройн ломан гергахь^[3]. Беха ерриг Нохчийчохь а, ГӀалгӀайчуьра Доьлакехь а, Ӏовхахь а, Аштаркхан областан Лиманан кӀоштарчу Басы эвлахь а.

Ӏаллара чуйогӀу: Бешал-Ирзе, Гатин отар, ГӀансолчу^[4], Девлатби-Отар, Женин юрт, Мандин отар, Мескита, СогунтӀа, ТӀуртӀи-КӀотар, Шовхала-Берд^[4], Эзин отар, Ӏалара, Ӏиса-Йурт^[1].

Курчалойн кӀоштара Ӏаларой-Эвла Ӏаларойша йиллина.

1849 шеран гурралца Жалкх хин тӀехь Ӏалларойн эвла хилла, паччахьан эскарша йохийна^[5].

Топонимаш

• Аьчка-ХитӀе йиллина Ӏалароша.
• Ӏовхахь Ширча-Эвлаан къилба агӀора байда ю Ӏаьларон кӀажа цӀе йолуш^[6].
• ГӀойтӀахь Ӏаларойн йукъ ю^[7].
• Нойбоьран малхбален йистехь топоним ю Ӏаларав чохь, хьалха цигахь лаьттина Ӏаллара эвла. Йуьртан йукъахь Ӏаларав хи а ду.

Беха меттигаш

Ӏаларой беха меттигаш: Аьчка-ХитӀе^[8], БердакӀел, Гребенски, Каргалинск, ГӀойтӀа, Доьлаке, Дубовски, Курчалой^[9], Лакха Невре^[10], Лаха Невре^[11], Макане^[12], НогӀамирзин-Йурт, Нойбоьра, Хаьмбин-Ирзе, Чечана, ЧӀулга-Йурт^[13], Шела, Ӏаларой-Эвла^[14].

Этимологи

А.Сулеймановс дийцарехь Ӏаларой дош даьлла «Ӏайла» (даьхнашца Ӏадоккху меттиг) дешах^[1].

Тайпан некъеш

Ӏалларой бекъало некъешка: Ӏалхин некъе, .

• Бедарг некъе,
• ГӀурнин некъе^[1],
• Кути некъе,
• Куьша-Бухой^[1] (J2),
• Къахч некъе,
• Къаьхьам (Тими) некъе,
• Маршо некъе,
• Незар некъе,
• Овн (Эвн) некъе^[1],
• Сеге-Бухой^[1],
• Тевмин некъе,
• Тойсалг некъе,
• Ута-Бухой^[1],
• ЧӀагӀал некъе,
• ЧӀакъин (ЧӀакъанан) некъе^[1],
• Ӏалханан некъе^[1],
• Ӏамзи-некъе.

Куьша-Бухой а, Бедарг-хой а Ӏаллан йишин а, вешийн а берех схьабевлла.

Ута-Бухой лулара нохчийн тайпанех а, шотойх а схьабевлла аьлларг нис ца хилар ДНК тесташ билгалдаькхина, кхидолу 1алларой гарашни, некъашни уллер гергар хилар схагайтина.

Ӏаларошна йукъахь Аьккхех бовлар долу Ов-некъи бу Ӏаллас тӀеэцна кхаьбначу кӀантах бевлла.

ГӀарабевлла тайпанан нах

• Муса – Теркйисттерачу Аьчка-ХитӀера валар долу наиб хилла Топли (Орга хин тӀехь) тӀиера Хул-Хуло (Мичиг Хул-Хулуох кхетачохь) тӀекхаччалц. Хьехаво 1854 ш.
• Овта-Хьаьжа, Шамсуддин-Хьаьжин да. Воккха Ӏелам стаг накъшбандийн тӀарикъатера.
• Шамсуддин-Хьаьжа, Овта-Хьаьжин кӀант. Накъшбанди. Вина 1850 шарахь Шелахь. Имам лаьттина маьждигашкахь Эккажакъоьнгий-Юртахь, УстаргӀордойн эвлахь, Шелахь.
• Ӏусман-Хьаьжи (Упа), авлияъ - накъшбанди. Вина 1830 шарахь Девкар-Эвлахь (Теркйист), дай схьабевлла Чечанара^[15].
• Кана-шайх Хантиев Ӏусман-Хьаьжин ваша. Схьавалар Лаха Неврера ду. Шайх - накъшбанди. Вина 1848 шарахь^[16].
• Абаст-Хьаьжа (Ӏаза) Назир–Хьаьжин кӀант, схьавалар Ӏалларара ду. Авлияъ - накъшбанди.
• Мохьмад молла (МӀома) Бейбулатан кӀант. Шайх - Накъшбанди. Вина ЧӀулга-юртахь, кешнашкахь зиярат ду. Ваьхна 1870-1910 шерашкахь^[17].
• Шамсу Абдурахманов – Брестан гӀопан турсло, тӀепаза вайна.
• Висаитов, Мавлид Алероевич – вина Лаха Неврехь, подполковник, Советийн Союзан Турпалхо, Сийн Легион а, Ленинан а, ЦӀечу Байракхан, ЦӀечу Седан, ӀӀӀ тӀегӀан Суворовн, ТӀоман хьокъан, Сийлаллин, Сталинград ларъярна, Германин тӀехь толамбаккхаран орденийн кавалер.
• Салман Тимаевич Алероев – Брестан гӀопан турсло.
• Масхадов, Аслан Алиевич (1951 шеран 21 сентябрь, Шокай эвла, Карагандан область, Кхазакхийн ССР, ССРС — 2005 шеран 8 март, Девкар-Эвла, Нохчийн Республика, Российн Федераци) — (1990-гӀа — 2000-гӀа шш.) Нохчийчохь хилла тӀеман жигара декъашхо, Нохчийн Республика Нохчийчоьнан тӀеман а, пачхьалкхан а гӀуллакххо. 1990-гӀа шарашкахь Нохчийн Республика Нохчийчоьнан ТӀеман ницӀкъаш кхуллуш дакъалецира, Российн Федерацин дуьхьала боьдуш хилла тӀеман куьйгалла дийра; 1997 шеран январь тӀера 2005 шеран март кхаччалц — Нохчийн Пачхьалкхан президент.
• Атгериев, Турпал-Iела Аладиевич (8 май 1969 шо, Ӏаларой-Эвла, Курчалойн кӀошт, НГӀАССР, РСФСР, ССРС^[18] — 18 август 2002 шо, Екатеринбург) — 1990-гӀа шерашкара Нохчийчуьра тӀеман жигара декъашхо, шеш кхайкхийначу Нохчийн Республика Ичкерин (НРИ) аренан баьчча а, политикин гӀуллакххо а. Хьалхара вице-премьер а, НРИ пачхьалкхан кхерамазаллин министр даржехь вара.
• Ясаков, КъахӀим Ясакович (1924 шеран 23 февралехь, РСФСР, Нохчийчоь, Теркан кӀошт ЧӀулга-Юрт) — нохчийн хьехархо, 46 шо ишколан дIаделла.
• Ясаков, Руслан Каимович (1948 шеран 20 октябрехь, ССРС, Кхаз.ССР, Карагандан областан, Жанааркин кӀоштан Атасухь) — нохчийн литератор, публицист.

• 
  Хантиев Ӏусман-Хьаьжа
• 
  Висаитов Мовлад
• 
  Масхадов Аслан
• Атгериев Турпал-Iела
  Атгериев Турпал-Iела
• Ясаков КъахIим
  Ясаков КъахIим
• Ясаков Руслан Каимович
  Ясаков Руслан Каимович