Радиохастар кил-йыш

Радиохастар кил-йыш (рет) - пĕр-пĕри хыççăн иртекен радиохастар улшăнусен сăнчăрĕ.

Çак ӳкерчĕк çинче 4 радиохастар рете кăтартнă: тори (кăвак), ради (хĕрлĕ), актини (симĕс) тата нептуни (хăмăр кăвак).

3 çутçанталăкри тата 1 искуствăлла радиохастар кил-йыш уйăраççĕ. Çутçанталăк кил-йышĕсем:

• тори кил-йышĕ (4n Th-232)
• уран кил-йышĕ (4n+2 U-238)
• актини кил-йышĕ (4n+3 U-235)

Искуствăлла кил-йыш:

• нептуни кил-йышĕ. (4n + 1 Np-237)

Пĕр-пĕрин хыççăн иртекен альфа- тата бета-арканусем хыççăн кил-йышсем хура тăхланăн тĕрлĕ изотопĕсемпе вĕçленеççĕ.

Тори кил-йышĕ

Тори кил-йышĕ

Th-232 кĕрекен 4n рете Тори кил-йышĕ" теççĕ. Ку рет çак элементсенчен тăрать: Актини, Висмут, Хура тăхлан, Полони, Ради тата радон. Çак элементсем питĕ сахал виçĕпе торилĕ пĕтĕм япалара тĕл пулаççĕ: металл, руда, сплав.

Нуклид	Кĕске истори ячĕ	Вăрăм истори ячĕ	Аркану майĕ	Т1/2	Хăват, МэВ	Аркану продукчĕ
252Cf			α	2.645 çул	6.1181	248Cm
248Cm			α	3.4·105 çул	6.260	244Pu
244Pu			α	8·107 çул	4.589	240U
240U			β-	14.1 сехет	.39	240Np
240Np			β-	1.032 сехет	2.2	240Pu
240Pu			α	6561 çул	5.1683	236U
236U			α	2.3·107 çул	4.494	232Th
232Th	Th	Тори	α	1.405·1010 çул	4.081	228Ra
228Ra	MsTh1	МезоТори 1	β-	5.75 a	0.046	228Ac
228Ac	MsTh2	МезоТори 2	β-	6.25 сехет	2.124	228Th
228Th	RdTh	RadioТори	α	1.9116 çул	5.520	224Ra
224Ra	ThX	Тори X	α	3.6319 кун	5.789	220Rn
220Rn	Tn	Thoron	α	55.6 çеккунт	6.404	216Po
216Po	ThA	Тори A	α	0.145 çеккунт	6.906	212Pb
212Pb	ThB	Тори B	β-	10.64 сехет	0.570	212Bi
212Bi	ThC	Тори C	β- 64.06% α 35.94%	60.55 минут	2.252 6.208	212Po 208Tl
212Po	ThC'	Тори C'	α	299 наноçеккунт	8.955	208Pb
208Tl	ThC"	Тори C"	β-	3.053 минут	4.999	208Pb
208Pb		.	арканмасть	.	.

Нептуни кил-йышĕ

Нептуни кил-йышĕ

Np-237 кĕрекен 4n + 1 рете "Нептуни кил-йышĕ" теççĕ. Ку кил-йышра висмутпа Талли çутçанталăкра тĕл пулаççĕ. Америци-241-ллĕ тĕтĕм детекторĕн ионизаци камери ăшĕнче виçме çителĕклĕ шайра Нептуни-237 пухăнать (америци-241 арканнă май пухăнса пырать); Нептуни арканнă май питĕ сахал çак элементсем пухăнаççĕ: Актини, Астат, висмут, Франци (элемент), Хура тăхлан, Протактини, Ради, Талли, Тори тата Уран (элемент). Çутçанталăкра пулманнипе ку ретри изотопсен историллĕ ячĕсем çук.

Нуклид	Аркану майĕ	Т1/2	Хăват, МэВ	Аркану продукчĕ
249Cf	α	351 çул	5.813+.388	245Cm
245Cm	α	8500 çул	5.362+.175	241Pu
241Pu	β-	14.4 çул	0.021	241Am
241Am	α	432.7 çул	5.638	237Np
237Np	α	2.14·106 çул	4.959	233Pa
233Pa	β-	27.0 кун	0.571	233U
233U	α	1.592·105 çул	4.909	229Th
229Th	α	7.34·104 çул	5.168	225Ra
225Ra	β-	14.9 кун	0.36	225Ac
225Ac	α	10.0 кун	5.935	221Fr
221Fr	α	4.8 минут	6.3	217At
217At	α	32 миллиçекунт	7.0	213Bi
213Bi	α	46.5 минут	5.87	209Tl
209Tl	β-	2.2 минут	3.99	209Pb
209Pb	β-	3.25 сехет	0.644	209Bi
209Bi	α	1.9·1019 çул	3.14	205Tl
205Tl	.	арканмасть	.	.

Уран (е Ради) кил-йышĕ

Уран кил-йышĕ

U-238 кĕрекен 4n+2 кил-йыша "Уран (е Ради) кил-йышĕ" теççĕ. Çутçанталăкри Уран-238-тан пуçласа çак рет çакăн пек элементсем кĕреççĕ: Астат, Висмут, Хура тăхлан, Полони, Протактини, Ради, Радон, Талли тата Тори. Çак элементсем питĕ сахал виçĕпе уранлă пĕтĕм япалара тĕл пулаççĕ: металл, руда, сплав.

Нуклид	Кĕске истори ячĕ	Вăрăм истори ячĕ	Аркану майĕ	Т1/2	Хăват, МэВ	Аркану продукчĕ
238U	U	Уран	α	4.468·109 çул	4.270	234Th
234Th	UX1	Уран X1	β-	24.10 кун	0.273	234Pa
234Pa	UZ	Уран Z	β-	6.70 сехет	2.197	234U
234U	UII	Уран II	α	245500 çул	4.859	230Th
230Th	Io	Иони	α	75380 çул	4.770	226Ra
226Ra	Ra	ради	α	1602 çул	4.871	222Rn
222Rn	Rn	радон	α	3.8235 кун	5.590	218Po
218Po	RaA	ради A	α 99.98 % β- 0.02 %	3.10 минут	6.115 0.265	214Pb 218At
218At			α 99.90 % β- 0.10 %	1.5 çеккунт	6.874 2.883	214Bi 218Rn
218Rn			α	35 миллиçеккунт	7.263	214Po
214Pb	RaB	ради B	β-	26.8 минут	1.024	214Bi
214Bi	RaC	ради C	β- 99.98 % α 0.02 %	19.9 минут	3.272 5.617	214Po 210Tl
214Po	RaC'	ради C'	α	0.1643 миллиçеккунт	7.883	210Pb
210Tl	RaC"	ради C"	β-	1.30 минут	5.484	210Pb
210Pb	RaD	ради D	β-	22.3 çул	0.064	210Bi
210Bi	RaE	ради E	β- 99.99987% α 0.00013%	5.013 кун	1.426 5.982	210Po 206Tl
210Po	RaF	ради F	α	138.376 кун	5.407	206Pb
206Tl			β-	4.199 минут	1.533	206Pb
206Pb			-	арканмасть	-	-

Актини кил-йышĕ

Актини кил-йышĕ.

U-235 кĕрекен 4n+3 рете "актини кил-йышĕ" теççĕ. Ку рете çак элементсем кĕреççĕ: Актини, Астат, Висмут, Франци, Хура тăхлан, Полони, Протоактини, Ради, Радон, Талли тата тори. Çак элементсем питĕ сахал виçĕпе уранлă пĕтĕм япалара тĕл пулаççĕ: металл, руда, сплав.

Нуклид	Кĕске истори ячĕ	Вăрăм истори ячĕ	Аркану майĕ	Т1/2	Хăват, МэВ	Аркану продукчĕ
239Pu			α	2.41·104 çул	5.244	235U
235U	AcU	Актини уран	α	7.04·108 çул	4.678	231Th
231Th	UY	Уран Y	β-	25.52 сехет	0.391	231Pa
231Pa			α	32760 çул	5.150	227Ac
227Ac	Ac	Актини	β- 98.62% α 1.38%	21.772 a	0.045 5.042	227Th 223Fr
227Th	RdAc	Радиоактини	α	18.68 кун	6.147	223Ra
223Fr	AcK	Актини К	β-	22.00 минут	1.149	223Ra
223Ra	AcX	Актини X	α	11.43 кун	5.979	219Rn
219Rn	An	Актинон	α	3.96 s	6.946	215Po
215Po	AcA	Актини A	α 99.99977% β- 0.00023%	1.781 миллиçекунт	7.527 0.715	211Pb 215At
215At			α	0.1 миллиçекунт	8.178	211Bi
211Pb	AcB	Актини B	β-	36.1 минут	1.367	211Bi
211Bi	AcC	Актини C	α 99.724% β- 0.276%	2.14 минут	6.751 0.575	207Tl 211Po
211Po	AcC'	Актини C'	α	516 миллиçекунт	7.595	207Pb
207Tl	AcC"	Актини C"	β-	4.77 минут	1.418	207Pb
207Pb			.	арканмасть	.	.

Уранпа плутони пайлансан пулнă изотпĕсен бета радиохастар кил-йышĕсем

Уранпа плутони нейтронпа пенĕ хыççăн пайлансан пулнă изотпсем радиохастар кил-йышĕсем йĕркелеççĕ. Актинидсен атом тĕшĕнче нейтронсен пайĕ пысăкрах, арканман изотоп пуличчен чарăниччен темиçĕ хут бета-аркану пулать. Малтанхи аркану вăхăтĕнче хăвачĕ пысăкрах, çурма аркану тапхăрĕ пĕчĕкрех. Юлашки арканусенче хăвачĕ пĕчĕкрех, çурма аркану тапхăрĕ пысăкрах пулать. Семахран, уран-235 изотопăн 92 протонпа 143 нейтрон. Атома пайлама пĕр нейтрон кирлĕ, ун хыççăн 2-36 ирĕклĕ нейтрон пулса юлать. Çак 92 протонпа 142 нейтронран икĕ атом пулать. Пĕр атом 99 массăлă пулать тесен (39 протонпа 60 нейтрон) - (иттри-99), тепри 135 массăлă, 53 протонпа 82 нейтрон - йод-135. Вара çакăн пек бета радиохастар кил-йышсем пулаçççĕ:

Нуклид	Т<sub)1/2
99Y	1.470(7) çеккунт
99Zr	2.1(1) çеккунт
99Nb	15.0(2) çеккунт
99Mo	2.7489(6) кун
99Tc	2.111(12)E+5 çул
99Ru	арканмасть

Нуклид	Т<sub)1/2
135I	6.57(2) сехет
135Xe	9.14(2) сехет
135Cs	2.3(3)E+6 çул
135Ba	арканмасть

Вуламалли

• Гусев Н.Г., Дмитриев П.П. Радиоактивные цепочки: Справочник. М.:Энергоатомиздат, 1988, 111 с. (вырăсла)
• C.M. Lederer, J.M. Hollander, I. Perlman, Table of Isotopes, 6th ed., Wiley & Sons, New York 1968 (акăлчанла)

Каçăсем

• Радиохастар кил-йышсем (акăлчанла) 2015 ҫулхи Утӑ уйӑхӗн 9-мӗшӗнче архивланӑ.
• Уран-238 кил-йышĕ (акăлчанла) 2008 ҫулхи Авӑн уйӑхӗн 20-мӗшӗнче архивланӑ.
• Government website listing isotopes and decay energies 2006 ҫулхи Раштав уйӑхӗн 5-мӗшӗнче архивланӑ.