Rhufoniog
canterf canoloesol sydd yn Sir Ddinbych heddiw From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Cantref yn y Berfeddwlad yng ngogledd-ddwyrain Cymru oedd Rhufoniog. Rhyngddo a Môr Iwerddon gorweddai cantref Rhos. Cyfeirir at y ddau gantref gyda'i gilydd weithiau fel 'Rhos a Rhufoniog' ac maent yn cyfateb yn fras i diriogaeth yr hen Sir Ddinbych. Yn y gogledd a'r dwyrain roedd Afon Elwy, Afon Clwyd ac Afon Clywedog yn ffurfio ffin naturiol. Fel heddiw roedd y tir yn llwm ac anghysbell.
Roedd tri o gymydau yn Rhufoniog, sef Uwch Aled ac Is Aled gydag Afon Aled yn ffin rhyngddyn nhw, a chwmwd Ceinmeirch (hefyd 'Cymeirch' neu 'Ystrad') yn y de-ddwyrain rhwng Afon Lliwen ac Afon Clywedog.
Mae hanes cynnar y cantref yn anhysbys. Yn ôl traddodiad cafodd ei enwi ar ôl Rumaun, un o feibion Cunedda. Roedd yn rhan o diriogaeth y Deceangli yn y cyfnod Rhufeinig. Roedd llawer o'r tir yn nwylo esgobion Bangor a Llanelwy. Erbyn yr Oesoedd Canol, Dinbych oedd ei ganolfan. Rhoddwyd y cantref i'r tywysog Dafydd ap Gruffudd yn 1277 a phum mlynedd yn ddiweddarach, ar ôl marwolaeth Dafydd, fe roddwyd i Henry Lacy, Iarll Lincoln. Gyda chantref Rhos, lluniwyd arglwyddiaeth Dinbych.
Heddiw mae'r rhan fwyaf o'r diriogaeth yn gorwedd yn Sir Ddinbych, gyda rhannau gorllewinol yn sir Conwy.
Remove ads
Gweler hefyd
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads