Delhio
urbego en Barato; inkluzivas Nov-Delhion, kiu estas la ĉefurbo de Barato From Wikipedia, the free encyclopedia
Delhio (hindie दिल्ली [dilli]) estas ĉefurba teritorio[1] kaj la dua plej granda urbo de Barato, kun ĉirkaŭ 18 milionoj da loĝantoj, kaj la oka al la tria plej loĝata de la mondo depende de la fonto kaj la kriterioj.
| Delhio | ||
| hindie दिल्ली, panĝabe ਦਿੱਲੀ, urdue دِلّی, angle Delhi | ||
| urbo | ||
 Laŭ horloĝmontriloj: Lotusa templo, Kripto de Humajuno, Placo Connaught, Akŝarĝam, Barata Pordego | ||
|
||
| Oficiala nomo: दिल्ली | ||
| Kromnomoj: La koro de Barato, La urbo de Djinns, La ĉefurbo, La unua urbo | ||
| Lando |  Barato | |
|---|---|---|
| Asocia regiono | Nacia ĉefurba teritorio | |
| Distriktoj de Delhio | 9
| |
| Historiaj regionoj | Mogola Imperio, Brita Hindio | |
| Rivero | Jamuno | |
| Situo | Delhio | |
| - alteco | 293 m s. m. | |
| - koordinatoj | 28° 36′ 36″ N 77° 13′ 48″ O (mapo) | |
| Areo | 1 483,00 km² (148 300 ha) | |
| Loĝantaro | 12 565 901 (2010) | |
| - de metropolo | 18 916 890 | |
| Denseco | 8 473,3 loĝ./km² | |
| Estiĝo | 6-a jarcento a.K. | |
| Urbestro | Shelly Oberoi
(ekde februaro 2023) | |
| Horzono | BST (UTC+5:30) | |
| Poŝtkodo | 110 xxx | |
| Telefona antaŭkodo | 91-11- XXXX XXXX | |
| Aŭtokodoj | DL-xx | |
  Situo de Nov-Delhio enkadre de Barato
| ||
 Distriktoj de Delhio
| ||
 Urba mapo
| ||
 Vikimedia Komunejo: Delhi | ||
| Retpaĝo: www.delhigovt.nic.in | ||
 Portalo pri Barato | ||
 | ||
Delhio estis historie kaj kulture konektita kun la Supra Doab[2] de la riversistemo de la Jamuna-Gango kaj kun la Panĝaba regiono.[3] Ĝi estas borde de Harjano ĉe la tri flankoj kaj de Utar-Pradeŝo oriente. Ĝi estas la plej granda urbo en Barato en terminoj de geografia areo — ĉirkaŭ 1,484 km² (573 sq mi). Laŭ la stato de 2016 en la urbo vivis 26 495 000 loĝantoj, kio rezultigas loĝdenson de 18 962 loĝantoj/km², kaj kio faras ĝin la dua plej loĝata urbo kaj dua plej loĝata urba aglomeraĵo en Barato kaj 3a plej granda urba areo[4] en la mondo.[5][6] Tia estas la naturo de urba etendo en Delhio ke ties kresko etendis trans la NCT por aligi urbojn en najbaraj ŝtatoj kaj je ties plej granda etendo povas kalkuli loĝantaron de ĉirkaŭ 25 milionoj da loĝantoj en 2014.[7] Post Mumbajo, Delhio havas la duan plej altan nombron de miliarduloj kaj milionuloj inter ĉiuj urboj en Barato.[8][9]
Delhio estas ekonomia kaj komerca centro, trafiknodo, kulturcentro kun universitatoj, teatrejoj, muzeoj, artgalerioj kaj pompaj konstruaĵoj el la Mogola Imperio. Delhio estas iama ĉefurbo de Hindio, ekde 1931 la ĉefurbo estas Nov-Delhio. Delhio estas aŭtonoma urbo, kun la nomo Nacia Ĉefurba Regiono aŭ Nacia Ĉefurba Teritorio de Delhio.
Delhio estis kontinue loĝata ekde la 6a jarcento a.K.[10] Tra plej parto de sia historio, Delhio servis kiel ĉefurbo de variaj regnoj kaj imperioj. Ĝi estis konkerita, rabita kaj rekonstruita kelkajn fojojn, partikulare dum la mezepoka periodo, kaj moderna Delhio estas aro de nombraj urboj etendaj tra la metropolita regiono.
Delhio kaj ties urba regiono ricevis la specialan statuson de Nacia Ĉefurba Regiono (NĈR) laŭ la 69a Amendo de 1991 al la Konstitucio de Barato. La NĈR inkludas la najbarajn urbojn de Faridabado, Gurgaono, Noida, Gaziabad, Neharparo (Granda Faridabado), Granda Noida, Bahadurgarho, Sonipato, Panipato, Karnal, Rohtako, Biŭani, Reŭari, Bagpato, Merato, Muzaffarnagar, Alŭaro, Baratpuro kaj aliaj najbaraj urboj. Unia teritorio, nome la politika administracio de NĈT de Delhio nuntempe pli proksime similas al tiu de ŝtato de Barato, kun sia propra registaro, alta tribunalo kaj plenuma konsilio de ministroj estrita de ĉefministro. Nova Delhio estas kune administrita de la federacia registaro de Barato kaj de la loka registaro de Delhio, kaj estas la ĉefurbo de la NĈT de Delhio.
La etimologio de "Delhio" estas necerta, sed multaj eblecoj ekzistas. La plej ofta opinio estas ke ĝia eponimo estas Dhillu aŭ Dilu, reĝo de la Maŭrja dinastio, kiu konstruigis la grandurbon 50 a.K. kaj nomis ĝin laŭ si mem.[11][12][13] La hind-/prakrita vorto dhili ("loza") estis uzita fare de la Tuar Rajputs por referenci al la centro, ĉar la Fera Kolono konstruita fare de Raja Dhava havis malfortan fundamenton kaj estis anstataŭigita. La moneroj en cirkulado en la regiono sub la Rajputs estis nomitaj dehliwal.[14] Iuj aliaj historiistoj kredas, ke la nomo estas derivita de Dilli, misformiĝo de dehleez aŭ dehali - hinda por "sojlo" aŭ "limo" - kaj simbola de grandurbo kiel enirejo al la Hind-Gangaj Ebenaĵoj. Alia teorio indikas, ke la origina nomo de la grandurbo estis Dhillika.
Laŭ la arkeologiaj trovaĵoj la loko estas daŭre loĝata jam 4000 jarojn. Dum la pratempoj estis tie almenaŭ 7 urboj. En 1206 jam la loko estis sidejo de sultanlando. En 1398 Timur Lenk okupis kaj detruis Delhion. La urbo rekonstruiĝis kaj havis gravan lokon dum la sekvaj jarcentoj, plejparte restis sidejo. En la 30-an de decembro 1803 la britoj okupis la urbon kaj tuj iĝis ĉefurbo. Ekde 1947 la ĉefurbo estas Nov-Delhio.
Antikveco kaj frua Mezepoko
La areo ĉirkaŭ Delhi estis probable loĝataj antaŭ la dua jarmilo a.K. kaj estas pruvoj de konstanta loĝado ekde almenaŭ la 6a jarcento a.K.[10] Oni supozas, ke la urbo estis loko de Indraprasto, la legenda ĉefurbo de Pandavoj en la hindia eposo Mahabharata.[15] Laŭ Mahabharata, tiu areo estis dekomence granda amaso de arbaroj nomita 'Ĥandavaprastha' kiu estis forbruligita por konstrui la urbon Indraprastha. La plej fruaj arkitekturaj restaĵoj datas el la epoko de la Maŭrja Imperio (ĉ. 300 a.K.); en 1966, surskribo de la Maŭrja Imperiestro Aŝoko (273–235 a.K.) estis malkovrita proksime de Srinivaspuri. Restaĵoj de ok ĉefaj urboj estis malkovrita en Delhio. La unuaj kvin urboj estis en la suda parto de la nuntempa Delhio. La reĝo Anang Pal de la Tomara dinastio fondis la urbon Lal Kot en 736 a.K. Prithviraj Ĉaŭhan konkeris Lal Kot en 1178 kaj renomis ĝin Kila Rai Pithora.
La antikva Jogmaĝa Templo, konsiderata unu el la kvin temploj el la epoko de Mahabharata en Indraprasto.[16]
La Fera Piliero de Delhio ŝajne estis konstruita en la epoko de Ĉandragupta Vikramaditĝa (375–413) de la Gupta imperio.[17]
Oni supozas, ke la ŝtuparputo Agrasen ki Baoli estis origine konstruita fare de la legenda reĝo Agrasen.[18]
Malfrua Mezepoko
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Delhia Sultanlando.
La reĝo Prithviraj Ĉaŭhan estis venkita en 1192 fare de Muhammad Guri, islama invadanto el Afganio, kiu faris organizitan klopodon por konkero nordan Hindion.[15] Ĉirkaŭ la jaro 1200, indiĝena Hindua rezisto ekvanuis, kaj la islamanoj iĝis venkaj. La nova dominado fare de eksterlandaj Turkislamaj dinastioj en norda Hindio daŭros dum la venontaj kvin jarcentoj. La slava generalo de Guri, nome Kutb-ud-din Aibak, ricevis la respondecon regadi la konkeritajn teritoriojn de Hindio ĝis Guri revenis al sia ĉefurbo en la Provinco Gor. Kiam Guri mortis sen heredanto en la jaro 1206, liaj teritorioj estis fragmentitaj, kaj diversaj generaloj postulis suverenecon super diversaj areoj. Kutb-ud-din ekregis la hindajn posedaĵojn de Guri, kaj metis la fundamenton de la Delhia Sultanlando kaj de la Mamluka dinastio. Li ekkonstruis la Minareton Kutubon kaj la komplekson de la Moskeo Kuŭat-al-Islam, nome plej frua restanta moskeo en Barato. Estis lia sukcedanto, Iltutmiŝo (1211–1236), kiu plifirmigis la turkan konkeron de norda Hindio.[15][20] Razia Sultana, nome filino de Iltutmiŝo, sukcedis lin kiel Sultano de Delhio. Ŝi estis la unua kaj nura virino kiu regis super Delhio.
.jpg)
Dum la venontaj tri cent jaroj, Delhio estis regata de serio de tjurkoj kaj afganoj, nome la Lodi-dinastio. Ili konstruis kelkajn fortikaĵojn kaj urbetojn kiuj estas parto de la sep urboj de Delhio.[22] Delhi estis ĉefa centro de Sufiismo dum tiu periodo.[23] La Mamluka Sultanlando de Delhio estis elpostenigita en 1290 fare de Ĝalal ud din Firuz Ĥalji (1290–1320). Sub la dua reganto Ĥalji, nome Ala-ud-din Ĥalji, la Delhia sultanlando etendis sian regon sude de la rivero Narmado en la Dekkana Altebenaĵo. La Delhia sultanlando atingis sian plej grandan etendon dum la regado de Muhammad bin Tughluk (1325–1351). Klopodante meti la tuton de la Dekkano sub sian regon, li translokigis sian ĉefurbon al Daŭlatabado (Maharaŝtro) en centra Barato. Tamen, forirante el Delhio li perdis la regon de la nordo kaj devis reveni al Delhio por restaŭri la ordon. La sudaj provincoj tiam disiĝis. En la postaj jaroj la regno de Firoz Ŝah Tughlak (1351–1388), nome la Delhia Sultanlando rapide ekperdis sian dominadon super siaj nordaj provincoj. Delhi estis konkerita kaj rabita fare de Timur en 1398,[24] kiu masakris 100,000 kaptintojn.[25] La malfortiĝo de Delhio pluis sub la Sajĝida dinastio (1414–1451), ĝis la sultanlando estis reduktita simple al Delhio mem kaj ties ĉirkaŭo. Sub la afgana Lodia dinastio (1451–1526), la Delhia sultanlando rekuperis regpovon super Panĝabo kaj la Ganga ebenaĵo kaj tiel denove atingis dominadon super Norda Hindio. Tamen, tiu rekupero estis mallongdaŭra kaj la sultanlando estis detruita en 1526 fare de Babur, fondinto de la Mogola dinastio.
Moderna periodo
Babur estis posteulo de Ĝingis-Ĥano kaj Timur, el la Fergana Valo en teritorioj de nuntempa Uzbekio. En 1526, li invadis Hindion, venkis super la lasta Lodia sultano en la unua batalo de Panipato kaj fondis la Mogolan Imperion kiu regis el Delhio kaj Agra.[15] La Mogola dinastio regis Delhion dum pli ol tri jarcentoj, kun deksesjara interrompo dum la regado de Ŝer Ŝah Suri kaj Hemu el 1540 al 1556.[26] En 1553, la Hindua reĝo Hemu venis sur la trono de Delhio venkinte super la fortoj de la Mogola imperiestro Humaĝun en Agra kaj Delhio. Tamen, la Mogoloj re-establis sian regadon post kiam la armeo de Akbar venkis super Hemu dum la dua batalo de Panipato en 1556.[27][28][29] Ŝah Ĝahan konstruis la sepan urbon de Delhio kiu portas lian nomon nome Ŝahĝahanabado, kiu servis kiel ĉefurbo de la Mogola Imperio el 1638 kaj estas nuntempe ankoraŭ konata kiel la Malnova Urbo aŭ Malnova Delhio.[30]
Post la morto de Aŭrangzebo en 1707, la influo de la Mogola Imperio rapide malpliiĝis ĉar la Hindua Marata Imperio el la Dekka Altebenaĵo elstariĝis al hegemonio.[31] En 1737, la Marataj fortoj rabadis Delhion post sia venko kontraŭ la Mogoloj en la unua batalo de Delhio. En 1739, la Mogola Imperio estis denove venkita en la granda Batalo de Karnal en malpli ol tri horoj kontraŭ la malmultnombra sed militiste supera Persia armeo estrita de Nader Ŝaho de Persio. Post sia invado, li rabadis komplete Delhion, forportante enorman riĉon inter kio la Pavotrono, kaj la diamantoj Daria-i-Noor kaj Koh-i-Noor. La Mogoloj, akre malfortiĝintaj, neniam povis superi tiun frapegan malvenkon kaj humiligon kiu krome lasis la vojon malferma al plue venontaj invadantoj, kiel finfine la Britoj.[32][33][34] Nader finfine interkonsentis foriri el la urbo kaj el Hindio post devigi la Mogolan imperiestron Muhammad Ŝaho la 1-a pardonpeti kaj garantii al li la ŝlosilojn de la urbo kaj la reĝan trezoron.[35] Traktato subskribita en 1752 faris la Maratha-ojn protektantoj de la Mogola trono en Delhio.[36]
En 1757, la afgana reganto, Ahmad Ŝaho Durrani, rabadis Delhion. Li revenis al Afganio lasante Mogolan pupreganton en teoria estreco. La Maratha-oj denove okupis Delhion en 1758, kaj regadis ĝin ĝis sia malvenko en 1761 en la tria batalo de Panipato kiam la urbo estis konkerita denove de Ahmad Ŝah.[37] Tamen, en 1771, la Maratha-oj establis protektoraton super Delhio kiam la Maratha reganto, Mahaĝi Ŝinde, rekonkeris Delhion kaj la Mogola imperiestro Ŝah Alam la 2-a estis instalita kiel pupreganto en 1772.[38] En 1783, Siĥoj estritaj de Baghel Singh konkeris Delhion kaj la Ruĝan Fortikaĵon sed pro la traktato subskribita, la Siĥoj retiriĝis el Ruĝa Fortikaĵo kaj interkonsentis remeti Ŝahon Alam la 2-an kiel imperiestro.
Kolonia periodo
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Brita Hindio.En 1803, dum la Dua Brit-Maratha Milito, la fortoj de la Brita Orienthinda Kompanio venkis super la Marathaj fortoj en la Batalo de Delhio, 1803.[39]
Dum la Ribelo de sipajoj de 1857, Delhi falis al la fortoj de la Brita Orienthinda Kompanio post sangelverŝa luktado konata kiel la Sieĝo de Delhio. La urbo venis sub la rekta regado de la Brita Registaro en 1858. Ĝi iĝis distrikta provinco de Panĝabo.[15] En 1911, oni anoncis, ke la ĉefurbo de la Brit-regataj teritorioj en Hindio estos transogota el Kalkato al Delhio.[40] La nomo "Nova Delhio" aperis en 1927, kaj la nova ĉefurbo estis inaŭgurita la 13an de februaro 1931. Nova Delhio, konata ankaŭ kiel Lutjens' Delhi,[41] estis oficiale deklarita kiel la ĉefurbo de la Unio Hindio post kiam la lando akiris sendependecon la 15an de aŭgusto 1947.[42] Dum la dispartigo de Hindio, miloj da Hinduoj kaj Siĥoj rifuĝintaj, ĉefe el Okcidenta Panĝabo fuĝis al Delhio, dum multaj islamaj loĝantoj de la urbo migris al Pakistano. La migrado al Delhio el la cetero de Barato pluas ĝis nuntempe, kio kontribuas pli al la plialtigo de la Delhia loĝantaro ol la naskindico, kiu fakte malpliiĝas.[43]
Post-sendependo
La Leĝo por la Reorganizado de la Ŝtatoj de 1956 kreis la Union Teritorian de Delhio el ties antaŭaĵo, nome Ĉefa Komisarprovinco Delhio.[44][45] La Konstitucio (69a Amendo) de 1991 deklaris la Union Teritorian de Delhio formale konata kiel Nacia Ĉefurba Teritorio de Delhio.[46] Tiu leĝo donis al Delhio sian propran leĝofaran asembleon kun civilaj decidpovoj, kvankam kun limigita povo.[46]
En decembro 2001, la konstruaĵo de la Parlamento de Barato en Nova Delhio estis terorisme atakita de armitaj militantoj, kiuj mortigis ses sekureclaboristojn.[47] Barato akuzis ke Pakistan-bazitaj militgrupojn estas malantaŭ la atakon, kio okazigis gravan diplomatian krizon inter la du landoj.[48] Estis pluaj terorismaj atakoj en Delhio en oktobro 2005 kaj en septembro 2008, rezulte en totalo de 103 mortoj.[49]
Delhio situas en Norda Barato, je 28.61 °N, 77.23 °O (mapo). La urbo bordas en sia norda, okcidenta kaj suda flankoj pere de la ŝtato Harjano kaj oriente de Utar Pradeŝo (UP). Du elstaraj trajtoj de la geografio de Delhio estas la Jamunaj inundebenaĵoj kaj la Delhia Montaro. La rivero Jamuna estis la historia limo inter Panĝabo kaj UP, kaj ties inundebenaĵoj havigas fekundan aluvian grundon taŭgan por agrikulturo sed ankaŭ sub risko al sezonaj inundoj. La rivero Jamuna, nome sankta rivero en Hinduismo, estas la nura grava rivero kiu fluas tra Delhio. La rivero Hindon apartigas Ghaziabad el la orienta parto de Delhio. La Delhia Montaro originas el la Aravalia Montaro en la sudo kaj ĉirkaŭas la okcidentan, la nordorientan kaj la nordokcidentan partojn de la urbo. Ĝi atingas alton de 318 m kaj ĝi estas dominanta trajto de la regiono.[50]
La Nacia Ĉefurba Teritorio de Delhio kovras areon de 1,484 km², el kiuj 783 km² estas difinitaj ruraj, kaj 700 km² urba kaj tio faras ĝin la plej granda urbo laŭ areo en la lando. Ĝi havas longon de 51.9 km kaj larĝon de 48.48 km.
Delhio estas inkludita en la tertrema 4a zono de Barato, kio indikas sian vundeblon al gravaj tertremoj.[51]
Delhio havas subtropikan klimaton. La someroj estas longaj kaj ekstreme varmaj. Komenco de marto vento alvenas portanta sablon. La musono alvenas en la fino de junio kaj iom ĉesas la varmego. La jara averaĝa temperaturo estas 25 °C, laŭ monatoj tio estas inter 13-32 °C. Jare pluvas po 714 mm.
Laŭ la Monda Organizaĵo pri Sano (MOS) Delhio estis la plej poluita[55] urbo en la mondo en 2014. En 2016 la MOS malaltigis Delhion al la dekunua plej malbona urbo laŭ la aera kvalito.[56] Laŭ unu ĉirkaŭkalkulo, aerpoluado okazigas la morton de ĉirkaŭ 10,500 personoj en Delhio ĉiujare.[57][58][59] La aerkvalita indico de Delhio estas ĝenerale de Modera (101–200) nivelo inter januaro kaj septembro, kaj poste ĝi draste malboniĝis al Tre Malbona (301–400), Severa (401–500) aŭ Danĝera (500+) niveloj en tri monatoj inter oktobro kaj decembro, pro variaj faktoroj kiel bruligado de stoploj, bruligado de piroteknikaĵoj dum Divalo kaj malvarma vetero.[60][61][62] Dum 2013–14, pintoniveloj de fajna partikla materialo en Delhio pliiĝis en ĉirkaŭ 44%, ĉefe pro altaj elsendoj de vehikloj kaj industrio, konstruado kaj rikoltobruligado en apudaj ŝtatoj.[57][63][64][65] Ĝi havas la plej altan nivelon de aera partikla materialo, nome PM2.5 konsiderita plej damaĝa al la sano, kun 153 mikrogramoj.[66] Pliiĝanta aerpolua nivelo ege pliigis pulmo-rilatajn malsanojn (ĉefe astmo kaj pulmokancero) inter Delhiaj infanoj kaj virinoj.[67][68] La densa fumonebulo en Delhio dum vintra sezono rezultas en gravaj aeraj kaj fervojaj trafikaj interrompoj ĉiutage.[69] Laŭ barataj meteologoj, la averaĝa maksimuma temperaturo en Delhio dum vintroj ege malaltiĝis ekde 1998 pro pliiĝanta aerpoluo.[70]
Delhio estas la plej granda komerca centro en norda Barato. Ĉirkaŭkalkuloj de 2016 indikis, ke la ekonomio de la Delhia urba areo plialtiĝis el 167 al 370 mil milionoj da usonaj dolaroj (malneta urba produkto) kio rangigas ĝin la plej aŭ la dua plej produkta urba areo de Barato.[71][72][73][74] La teoria MEP de la NĈT de Delhio por 2016–17 estis ĉirkaŭkalkulita en 90 mil milionoj da usonaj dolaroj, ti oestas 13% pli alte ol en 2015–16.[75]
Laŭ la ekonomia studo de Delhio (2005–2006), la triaranga sektoro kontribuas je 70.95% el la MEP de Delhio sekvite de la duaranga kaj de la unuaranga sektoroj kun 25.20% kaj 3.85% el la kontribuo, respektive.[76] La Delhia laborforto konstituas 32.82% el la loĝantaro, kaj ĝi pliiĝis je 52.52% inter 1991 kaj 2001.[77] La sendunga proporcio de Delhio malaltiĝis el 12.57% en 1999–2000 al 4.63% en 2003.[77] En decembro 2004, 636,000 personoj estis registritaj en variaj dunginterŝanĝaj programoj en Delhio.[77]
En 2001 la totala laborforto en la landa kaj ŝtata registaro kaj en la preskaŭ registara sektoro estis 620,000, kaj la privata sektoro dungas 219,000.[77] Ŝlosilaj servosektoroj estas informadika teknologio, telekomunikado, hoteloj, bankoj, amaskomunikiloj kaj turismo.[78] Konstruado, energio, sansistemaj kaj komunumaj servoj kaj nemoveblaĵoj estas ankaŭ gravaj por la ekonomio de la urbo. Delhio havas unu el la plej grandaj kaj rapide kreskantaj pomalgrandaj sektoroj.[79] Ankaŭ fabrikado konsiderinde kreskis ĉar konsumvaraj kompanioj establis fabrikojn kaj sidejojn en la urbo. La granda konsummerkato de la urbo kaj la disponeblo de kapabla laborforto allogis eksterlandan investadon. En 2001, fabrikado dungis 1,440,000 laboristojn kaj la urbo havis 129,000 industriajn unuojn.[80]
.jpg)
Laŭ la Barata censo de 2011, la loĝantaro de la NĈT de Delhio estas 16,753,235.[81] La koresponda loĝodenso estis 11,297 personoj por km2 kun seksa proporcio de 866 virinoj por 1000 viroj, kaj legopova proporcio de 86.34%. En 2004, la naskopropocio, mortoproporcio kaj infanmorteco por 1000 loĝantoj estis de 20.03, 5.59 kaj 13.08, respektive.[82] En 2001, la loĝantaro de Delhio pliiĝis je 285,000 kiel rezulto de migrado kaj je ĉirkaŭ 215,000 kiel rezulto de natura loĝantarkresko,[82] kio faris Delhion unu el la plej rapide kreskantaj urboj en la mondo. Dŭarka, nome la plej granda planita loĝeja enurbaĵo de Azio estas ene de la Nacia Ĉefurba Teritorio de Delhio.[83] La urba disetendo rezultis en la fakto ke la urba areo de Delhio estas nun konsiderata kiel etenda trans la limoj de la NĈT kaj aligas urbojn de najbaraj ŝtatoj kiel Gurgaon kaj Faridabado de Harjano, kaj Gaziabad kaj Noida de Utar Pradeŝo, kies totala loĝantaro estis ĉirkaŭkalkulita de Unuiĝintaj Nacioj je ĉirkaŭ 26 milionoj. Laŭ UN tio faras Delhion la dua plej granda urba areo de la mondo, post Tokio,[84] kvankam Demographia deklaras Ĝakarton kiel dua plej granda urba areo.[85] La popolnombrado de 2011 census havigis du nombrojn por la populacio de la urba areo: 16,314,838 ene de la limoj de la NĈT,[86] kaj 21,753,486 por la Etenda Urba Areo.[87] La regiona plano de 2021 fare de la Registaro de Barato renomis la Etendan Urban Areon el la Delhia Metropola Areo (DMA) kiel difinita de la plano de 2001[88] al Centra Nacia Ĉefurba Regiono (CNĈR).[88][89]
Ĉefaj sociaj grupoj de Delhio estas Brahmanoj, Ĝatoj, Panĝaboj, Purvanĉaloj, Vajŝjoj, Gujĝaroj, Siĥoj, Islamanoj, Utaraĥandoj, Bengaloj ktp.[81][90][91][92][93]
Religioj
- Religio en Delhio
Gurudŭara Bangla Sahib estas unu el ĉefaj gurudŭara de Siĥoj en Delhio, kaj ĝi estas konata pro sia asocio kun la oka Siĥa guruo, nome Guru Har Kriŝan.
Jama Masjid aŭ Moskeo de la Vendredoj.
Katedralo de la Elaĉeto, apartenanta al la Eklezio de Norda Barato.
Hinduismo estas la hegemonia religio en Delhio, kun 81.68% el la Delhia loĝantaro, sekvita de Islamo (12.86%), Siĥismo (3.40%), Ĝajnismo (0.99%), Kristanismo (0.87%), kaj Budhismo (0.11%).[94] Aliaj minoritataj religioj estas Zoroastrismo, Bahaismo kaj Judismo.[95]
Lingvoj
Laŭ la 50a informo de la komisiano por lingvaj minoritatoj en Barato, kiu estis publikigita en 2014, Hinda estas la plej parolata lingvo de Delhio, kun 84.92% de parolantoj, sekvita de la Panĝaba (7.14%), Urdua (6.31%) kaj Bengala (1.50%). Krome 4.11% el la Delhanoj parolas aliajn lingvojn.[96] Hindi is also the official language of Delhi while Urdu and Punjabi have been declared as additional official languages.[96]
Laŭ la Direktoraro de Edukado de la Registaro de Delhio la jenaj lingvoj estas instruataj en lernejoj en Delhio laŭ la tri-lingva sistemo:[97]
Londono en Unuiĝinta Reĝlando (Britio)
Seulo en Sud-Koreio
Ĉikago en Usono
Kuala-Lumpuro en Malajzio
Moskvo en Rusio
Tokio en Japanio
Ulaanbaataro en Mongolio
La ĉefa bazaro (Paharganj)
Parko kaj komerca centro en Delhio.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
