Formulo 1
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Formulo 1 (mallongigo F1) estas la plej alta aŭtosporta kategorio. Laŭ ĝia regularo la Internacia Aŭtomobila Federacio (FIA) organizas mondoĉampionumon, en kiu stiristo kaj konstruistoteamo povas gajni titolon. Por tio ili partoprenas en ĉirkaŭ 24 kurumoj en multaj landoj kaj kontinentoj. Tiujn kurumojn oni nomas "Granda Premio". Ili okazas sur asfaltaj rondkruejoj. Ĝi komenciĝis kiel Aŭtomobila ĉampionumo en la jaro 1950. Ĉar ĝi havas la plej altajn postulojn al la sperto de stiristoj kaj al la teĥniko de la aŭtoj, oni nomas Formulo 1 ankaŭ la "pinto de motorsporto".
.jpg)
_1986-08-16.jpg)
La plej sukcesaj stiristoj estas Lewis Hamilton kaj Michael Schumacher. Ili gajnis po sep titolojn. La plej sukcesa teamo estas la Scuderia Ferrari kun 16 titoloj.
Remove ads
Priskribo de ĉampionumo
En la sezono 2025 la ĉampionumo konsistas 24 kurumoj en kiuj dek teamoj kun 20 stiristoj partoprenas. Ili okazas ĉefe en Eŭropo, Azio, kaj Nordameriko. Po unu kurumo okazas en Sudameriko kaj Oceanio. La lasta kurumo en Afriko okazis en 1993. Laŭ la rezulto de kurumo la stiristoj kaj teamoj gajnas poentojn. Tiu, kiu havas la plej multajn poentojn je la fino de la sezono, fariĝas ĉampiono. La FIA disdonas titolon al stiristoj ekde 1950 kaj al konstruistoj ekde 1958.
La kurumoj okazas sur specialaj kurejo kaj sur fermitaj publikaj stratoj. La teamoj devas mem konstrui sian ĉasion. Ili rajtas mem konstrui la motoron aŭ aĉeti ĝin de alia konstruisto. Por la sezono 2025 Ferrari, Mercedes, Renault kaj Honda konstruas motorojn. Ĉiu teamo ricevas la saman aron da pneŭoj de Pirelli. Ĉiu teamo devas teni du samaspektajn veturilojn en ĉiu kurumo. Ekde 2014 ĉiu stiristo elektas propran numeron, kiu aperas sur sia veturilo por distingi ilin. Stiristo tenas la numeron por sia tuta kariero.
Historio
En sia historio, la serio evoluis el antaŭmilitaj Eŭropaj Grand-Premiaj kuradoj en la 1930aj jaroj. Reviviĝis aŭtosporto post la dua mondmilito, kaj tiam oni formaligis la ĉampionumon en 1950. Reguloj ŝanĝiĝis multe kiel ankaŭ pliboniĝis aŭto-teĥnologio, je la enkonduko de `flugiloj' kaj aerodinamika grund-efiko en la malfruaj 1970aj, kaj tiam en la 1980aj, la epoko de turbo-motoroj, kiam kuradis la plej forta aŭto-ligo de iam.
La malfruajn 1980-ajn aperis multspecaj elektronikaj helpiloj, por ke stiristoj (de kelkaj nomataj "pilotoj") pli bone regu siajn trememajn maŝinojn, interalie aktivaj risortoj, nekrampaj bremsoj kaj tiro-stabiligo. Iujn evoluaĵojn inspiris modernaj strat-aŭtoj, kaj reciproke iuj, ekzemple aktivaj risortoj, inventiĝis por konkursoj kaj poste havebliĝis ĉe publiko. Ĉiukaze, spektantoj perceptis ke la evoluaĵoj neniigis la neceson por pilota kapablo kaj tial do en 1994 la F1-grupo devigis nature aerumitajn motorojn kaj forigis multe da helpiloj. Iom post iom kelkaj revenis je la konstato ke la teamoj malobeas la regulojn.
Nunaj reguloj de Formulo Unu postulas ke la aŭtojn konstruu la teamoj mem. La reguloj unikas en Formulo Unu. Ili postulas ke la aŭtojn drivu 3-litraj, normale aerumitaj motoroj. Ĉiuj aŭtoj havas motoron V-8, situanta inter la piloto kaj la malantaŭa akso, tipe havanta 800-ĉevalan povon. La aŭtoj, samkiel en la plimulto da klasoj de eksterarad-aŭtoj, havas grandajn flugilojn kiuj premas la aŭton al la strato, La subaĵo estas ebena, malkiel en antaŭaj epokoj, kiam invertita aerofolio kreis sub la aŭto spacon da malalta premo, por efike suĉi la aŭton al la strato. La aŭtoj konstruiĝas el miksaĵo de karba fibro kaj similaj malpezegaj (kaj multege altkostaj) materialoj, kun minimuma seka pezo de 500 kilogramoj. Laŭ regulo, la pneŭoj havas minimume tri sulkojn por malrapidigi la aŭtojn. (Glata pneŭo, sen sulkoj, plej bonus en sekaj kondiĉoj). La brulaĵon speciale rafinas la grandaj benzinaj korporacioj. Bremsoj estas karbo-fibraj diskoj. La aŭtoj estas arkitektitaj por minimuma pezo, kaj sekve, post la fino de la kurado estas esence forĵetindaj. Ferdinand Porsche diris, ke optimuma konkurs-aŭto disfalas ĉe la celo – alie ĝi havis nenecese fortan konstruon.
En pasintaj jaroj, troaĵo da aŭtoj venis por konkursi en F1, kaj teamoj devas meriti antaŭe por havi sian lokon sur la krado. Nun, la kostoj estas tiom altaj kaj la ebleco ne kuri ne plu estas praktika, tial do la organizaĵo kiu prizorgas la ĉampionumon (FOCA), vendas al teamoj la rajton konkursi en F1-kuradoj. Ĉiu teamo kurigas meze du aŭtojn en ĉiu kurado.
Kuradoj
Semajnfino de kurado komenciĝas kutime vendredon, per libera praktiko dum kiu la pilotoj lernos la kurejon, kaj la teamoj eksperimentas pri la aŭtoj kaj determinas la plej bonajn aranĝojn por tiu kurejo. Meritado, por determini la ordon de la aŭtoj por la krado, okazas kutime sabaton. La pilotoj dum unu horo provas fari plej rapidan ĉirkaŭon, kaj la ordon oni fiksas laŭ ĉies plej rapidan ĉirkaŭiron. Okazas dum la semajnfino kuradoj en aliaj aŭtoklasoj por distri la spektantojn.
La kurado mem, kutime okazanta dimanĉan posttagmezon, komenciĝas per praktika ĉirkaŭo, post kiu la aŭtoj kuniĝas sur la "krado" laŭ la ordo en kiu ili meritis. Ili ekas je la komenc-signo situanta super la komenc-fina linio kaj konsistanta el kvin lumoj. Ĉiu brilas unu sekundon kaj ĉiuj malheliĝas, je kiam komenciĝas la kurado. La plimulto da kuradoj distancas 300 kilometrojn, kaj daŭras ne pli ol 2 horojn. Pilotoj haltas por freŝaj pneŭoj (antaŭe ankaŭ por repreni la brulaĵon, sed la reguloj tion malpermesis) minimume unu fojon, kaj eble du aŭ tri fojojn. Decidi kiam fari la revivigan halton (angle pit stop, france arrêt ravitaillement) kompare kun aliaj aŭtoj estas gravege - se kuranta piloto sekvas antaŭan aŭton kaj ne povas pasi, tiu eble haltus pli frue esperante ke kiam ili rekurados, ili povus kuri kiom eble plej rapide en libera aero, kaj tiel do povis pasi aliajn haltantajn aŭtojn.
Poentojn gajnas la pilotoj kaj teamoj ekskluzive pro ties rango en iu kurado. La gajninto ricevas 25 poentojn, duarangulo 18 poentojn, triarangulo 15, kvara 12, kvina 10, sesa 8, sepa 6, oka 4, naŭa 2 kaj deka 1. La jarĉampiono estas la piloto (aŭ por la konstruista ĉampionumo, la teamo) kun plej da poentoj.
Malgraŭ ĝia stato kiel la pinto de aŭtosporto laŭ buĝetoj kaj pilota lerto, oni ofte akuzas ke Formulo-Unu estas neekcita kompare kun malpli prestiĝaj kategorioj. La malsamoj de pilotaj kapabloj kutime negravas pro la relativaj rapidoj en la malsamaj konstruistoj, kaj pasado sur la kurejo maloftas pro la aerodinamiko; sekvantajn aŭtojn malbone efikas la fronta aŭto (tial do pasi estas tre riske kaj preskaŭ neniam okazas, krom se la sekvanta aŭto estas multe pli rapida ol la fronta).
Formulo Unu estas iomete pli obskura en Usono kompare kun ties preskaŭ tute enlanda eksterarad-aŭta serio "IndyCar Series" kaj NASCAR, tamen laŭ buĝeto kaj tutmonda televida spektantaro, ĝi pli grandas ol ambaŭ. Taksoj pri la buĝeto por Ferrari dum 1999 estis ĉirkaŭ 240 milionoj da usonaj dolaroj, kaj eĉ Minardi, la plej malforta teamo, laŭdire elspezis 50 milionojn. Taksoj pri televida spektantaro estas po ĉirkaŭ 300 milionoj por ĉiu kurado.
Remove ads
Ĉampionoj
En 1950, mond-ĉampionuma Formulo Unu kreiĝis por pilotoj. En 1958, oni starigis ĉampionumon ankaŭ por konstruistoj.
.svg){kind=small}
Kurejoj
Kurejoj de la jaro 2025:
Ĉiuj subaj kurejoj iafoje gastigis eventon de Formulo-Unu inter 1950 kaj 2024:
- AVUS
- Adelaide Street Circuit
- Ain-Diab Circuit
- Autódromo Internacional Nelson Piquet
- Autódromo Juan y Oscar Alfredo Gálvez
- Autódromo do Estoril
- Brands Hatch
- Circuit de Nevers Magny-Cours
- Circuito da Boavista
- Circuito de Jerez
- Circuito del Jarama
- Cirkvito de Aintree
- Cirkvito de Bremgarten
- Cirkvito de Clermont-Ferrand
- Cirkvito de Manso (Bugatti)
- Cirkvito de Monsanto
- Cirkvito de Mont-Tremblant
- Cirkvito de Montjuïc
- Cirkvito de Okayama
- Cirkvito de Paul Ricard
- Cirkvito de Pedralbes
- Cirkvito de Pescara
- Cirkvito de Zolder
- Detroit Street Circuit
- Donington Park
- Dijon-Prenois
- Fuji Speedway
- Hockenheimring
- Indianapolis Motor Speedway
- Istanbul Park
- Jaypee Group Circuit
- Korean International Circuit
- Kurejo de Zeltweg
- Kyalami
- Nivelles-Baulers
- Nürburgring
- Phoenix Street Circuit
- Prince George Circuit
- Riverside International Raceway
- Reims-Gueux
- Rouen-Les-Essarts
- Scandinavian Raceway
- Sebring International Raceway
- Sepang International Circuit
- Sochi Autodrom
- Valencia Street Circuit
- Watkins Glen International
Vidu ankaŭ
Eksteraj ligiloj
- Formula1.com - Oficiala retloko por Formulo Unu [Angle]
- FORIX.com - Plena listo de statistikoj de Formulo Unu
- Funo! - Tekstoj, nombroj, bildoj kaj statistikoj pri la Formulo 1 [Esperante]
- wikif1.org Arkivigite je 2016-04-12 per la retarkivo Wayback Machine - Franca F1-a vikio
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads