Betleem

Betleem^[1] (arabieraz: بيت لحم‎, Bayt Laḥm, euskaraz: «haragiaren etxea»; hebreeraz: בית לחם‎, Bet léḥem/Bet láḥem, euskaraz: «Ogiaren etxea») Jerusalemdik 10 km hegoaldera dagoen hiri palestinarra da.

Betleem بيت لحم בית לחם
hiria
Irudi gehiago
Administrazioa
Herrialdea	Palestina
Eskualde geografiko	Zisjordania
Palestina Estatuko lurralde-antolaketa	Betleemgo Gobernazioa
Izen ofiziala	بيت لحم בית לחם
Jatorrizko izena	بيت لحم בית לחם
Geografia
Koordenatuak	31°42′16″N 35°12′22″E
Azalera	30 km²
Altitudea	775 m
Mugakideak	Jerusalem
Demografia
Biztanleria	36.000 (2019)
Dentsitatea	1.200 bizt/km²
Informazio gehigarria
Telefono aurrizkia	2
Ordu eremua	UTC+02:00 eta UTC+03:00
Hiri senidetuak	Częstochowa, Burlington, Marrickville (en) , Steyr, Belém, Belo Horizonte, Natal, Valinhos, São Pedro do Butiá, Villa Alemana, Concepción, Třebechovice pod Orebem, Haapsalu Hiria, Chartres, Grenoble, Paray-le-Monial, Estrasburgo, Kolonia, Atenas, Kalocsa, Asis, Brescia, Civitavecchia, Conversano, Florentzia, Greccio, Lazio, Milan, Montevarchi, Orvieto, Pavia, Pratovecchio, San Miniato, Sant'Anastasia, Umbria, Verona, Madaba, Għajnsielem, Monterrey, Rabat, Haga, Sarpsborg, Cusco, Lisboa, San Petersburgo, Pretoria, Kordoba, Leganés, Zaragoza, Yalvaç (en) , Abu Dhabi, Glasgow, Joplin, Orlando, Sacramento, Benevento, Gaeta, Montpellier, Gallipoli, Montesarchio, Barranquilla, Palermo eta Vladimir
Hizkuntza ofiziala	arabiera
bethlehem-city.org

Judeako mendietan dago, Zisjordanian, eta gaur egun 25.000 biztanle ditu. Munduko kristau komunitate zaharrenetarikoa bertan bizi da, eta historian zehar kristauak izan dira bertako biztanle gehienak, baina gaur egun musulmanek aurrea hartu diete.

Kristauentzat Betleemek esanahi garrantzitsua dauka, bertan jaio baitzen Jesus. Judaismoarentzat ere garrantzitsua da, bertatik gertu baitago Jakob aitalehenaren emazte Rakelen hilobia. Konstantino Handia enperadoreak 330ean eraiki zuen Natibitatearen basilika, Kripta Santua deituriko zulo baten gainean. Tradizioaren arabera, leku horretan bertan jaio zen Jesus. Baliteke hura munduko eliza guztien artean zaharrena izatea.

Jesusen jaiotzaren basilika

Klima

Datu klimatikoak (Betleem)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	12	13	16	22	26	28	30	30	28	26	20	14	22.1
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	5	5	7	10	14	17	19	19	17	15	11	7	12.2
Euri egunak (≥ 1 mm)	12	11	9	4	2	0	0	0	0	3	7	11	59
Elur egunak (≥ 1 mm)	1	1	0	0	0	0	0	0	0	0	0	1	3
Iturria: myweather2.com[2]

Alkateak

• Mikhail Abu Saadeh – 1876
• Khalil Yaqub – 1880
• Suleiman Jacir – 1884
• Issa Abdullah Marcus – 1888
• Yaqub Khalil Elias – 1892
• Hanna Mansur – 1895–1915
• Salim Issa al-Batarseh – 1916–1917
• Salah Giries Jaqaman – 1917–1921
• Musa Qattan – 1921–1925
• Hanna Ibrahim Miladah – 1926–1928
• Nicoloa Attalah Shain – 1929–1933
• Hanna Issa al-Qawwas – 1936–1946
• Issa Basil Bandak – 1946–1951
• Elias Bandak – 1951–1953
• Afif Salm Batarseh – 1952–53
• Elias Bandak – 1953–1957
• Ayyub Musallam – 1958–1962
• Elias Bandak – 1963–1972
• Elias Freij – 1972–1997
• Hanna Nasser – 1997–2005
• Victor Batarseh 2005–2012^[3]
• Vera Baboun – 2012–2017^[4]
• Anton Salman – 2017–2022^[5]
• Hanna Hanania – 2022 – gaur egun^[6]

Kultura

Hezkuntza

Palestinako Estatistika Bulego Zentralaren arabera, 1997an, Betleemgo hamar urtetik gorako biztanleriaren % 84 gutxi gorabehera alfabetatua zen^[7]. 2006an, 135 eskola zeuden Betleemgo Gobernazioan^[8].

Betleemgo Unibertsitatea 1973an sortu zen. Hezkuntza-erakunde katolikoa da, erlijio guztietako ikasleei irekia^[9].

Kulturguneak eta museoak

1991n sortu zen Palestinako Ondare Zentroa Betleemen dago. Palestinako brodatuak, artea eta folklorea gorde eta sustatzea du helburu^[10].

Lau museo daude hirian:

• Natibitatearen Antzokia eta Museoak Jesusen bizitzako etapa esanguratsuak irudikatzen dituzten hiru dimentsioko 31 maketa eskaintzen dizkie bisitariei.
• Badd Giacaman museoa oliba olioaren ekoizpenaren historiari eta prozesuari eskainia dago.
• Baituna al-Talhami museoa Betleemgo kulturari eskainia dago.
• Natibitatearen Nazioarteko Museoa UNESCOk sortu zuen, «kalitate artistiko handia giro iradokitzaile batean» erakusteko^[11].

Hiri senidetuak

Betleem ondorengo hiriekin senidetuta dago:^[12][13][14]

Marrickville Australia[14] Steyr Austria[14] Natal Brasil[14] Valinhos Brasil[14] Belo Horizonte Brasil Třebechovice pod Orebem Txekiar Errepublika Villa Alemana Txile Concepción Txile Chartres Frantzia[14] Grenoble Frantzia[15] Paray-le-Monial Frantzia[14] Estrasburgo Frantzia Atenas Grezia[14] Kolonia Alemania[14] Montevarchi Italia Asis Italia[14]

Civitavecchia Italia[14] Florentzia Italia[14] Greccio Italia[14] Lazio Italia Milan Italia (2000tik) [14][16] Orvieto Italia[14] Pavia Italia Pratovecchio Italia[14] San Miniato Italia Sant'Anastasia Italia[14] Umbria Italia[14] Verona Italia[14] Madaba Jordania[14] Monterrey Mexiko[14] Rabat Maroko[14] Haga Herbehereak[14]

Sarpsborg Norvegia[14] Cusco Peru[14] Częstochowa Polonia [12][14] Lisboa Portugal[14] San Petersburgo Errusia[14] Pretoria Hegoafrika[14] Zaragoza Espainia[17] Kordoba Espainia Leganés Espainia Glasgow Erresuma Batua[14] Yalvaç Turkia[14] Abu Dhabi Arabiar Emirerri Batuak[14] Burlington Ameriketako Estatu Batuak[14] Joplin Ameriketako Estatu Batuak Orlando Ameriketako Estatu Batuak[14] Sacramento Ameriketako Estatu Batuak[18]

Hiritar ezagunak

• Evaristo (h. 107), aita santua
• Karimeh Abbud (1893-1940), argazkilaria
• Juan Yarur Lolas (1894-1954), bankaria
• Suleiman Jacir (1908-1992), enpresaburua
• Hanna Nasser (1937-2015), politikaria
• Amin Mahmoud (j. 1940), politikaria
• Jenny Jones (j. 1946), aurkezle eta aktorea
• Nabil Abu Rudeineh (j. 1946), politikaria
• Ibrahim Hazboun (j. 1947), astrologoa
• Hind Khoury (j. 1953), ekonomialaria
• Daoud Kuttab (j. 1955), kazetaria
• Osama Alaysa (j. 1963), idazle eta kazetaria
• Vera Baboun (j. 1964), politikaria
• George Kiraz (j. 1975), ingeniari eta ekintzailea
• Hanan Al Hroub (j. 1972), irakaslea
• Emily Jacir (j.1973), artista
• Chris Bandak (j. 1979), militarra
• Ramzi Aburedwan (j. 1979), musikagilea
• Ashraf Nu'man (j. 1986), futbolaria
• Mary Al-Atrash (j. 1994), igerilaria
• Sabine Hazboun (j. 1994), igerilaria
• Dania Nour (j. 2003), igerilaria