Fez

Fez^[1] (arabieraz: فاس‎, Fas, fɛs ahoskatua; amazigeraz: ⴼⴰⵙ, Fas) Marokoko iparraldeko hiria eta izen bereko eskualdeko hiriburua da. 946.815 biztanle ditu (2004).

Artikulu hau Marokoko hiriari buruzkoa da; txanoa gaitzat duena beste hau da: «Fez (txanoa)»

Fez ‫فـاس‬ Fès
hiria
Fitxategi:Fezmedinafinal.jpg Irudi gehiago
Administrazioa
Herrialdea	Maroko
Eskualdea	Fez-Bulemane
Alkatea	Hamid Chabat
Izen ofiziala	فاس
Jatorrizko izena	‫فـاس‬ Fès
Posta kodea	30000–30206
Geografia
Koordenatuak	34°02′36″N 5°00′12″W
Azalera	320 km²
Altitudea	579
Mugakideak	Ain Chkef (en)
Demografia
Biztanleria	1.167.842 (2024)
Dentsitatea	3.650 bizt/km²
Etxebizitzak	17.342
Informazio gehigarria
Sorrera	789
Telefono aurrizkia	05356
Ordu eremua	UTC+01:00
Hiri senidetuak	Florentzia, Montpellier, Krakovia, Bobo-Dioulasso (en) , Lahore, Coimbra, Ekialdeko Jerusalem, Bartzelona, Cartagena de Indias, Kordoba, Djenné, Kairuan, Nablus, Ngaparou, Rufisque, Saint-Étienne, Saint-Louis, Estrasburgo, Suwon, Trarza (en) , Chengdu eta Tilimsen
http://www.fes-city.com/

Marokoko antzinako hiriburua da.

Geografia

Fas ibaiak gurutzatzen ditu Fez el Bali hiri zaharra, eta Fez Jdid berria. Eraikuntza berriko hiria hego-mendebalean dago.

Klima

Datu klimatikoak (Fez)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	16.1	17.3	20.2	21.7	25.3	30.7	34.3	34.5	29.3	25.2	19.7	16.8	24.3
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	4.2	4.7	7.0	8.5	11.6	15.6	18.0	18.5	15.9	12.2	8.8	5.8	10.9
Euria (mm)	71.6	84.1	80.3	78.0	51.1	22.4	3.2	2.9	17.7	59.5	86.5	84.2	641.5
Iturria: Hong Kong Observatory[2]

Historia

Idris II.ak sortu zuen Fez el Bali 809an, eta Espainiatik eta Kairuandik etorritako jendea kokatu zuen bertan. XI. mendean, Marokoko lau hiri nagusietakoa egin zuten almorabideek, eta XII-XV. mendeetan marinien hiriburu izan zen. Horiek sortu zuten Fez Jdid hiri berria, eta Andaluziatik ihes zetozen arabiarrak finkatu ziren bertan.

1755eko azaroaren 27an, 6,5-7,0 magnitudeko lurrikara batek Fez eta Meknes hiriak suntsitu zituen, guztira 15.000 hildako inguru utziz. Horietatik 3.000 Fezen izan ziren.^[3]

1911. urtean, gudaroste frantsesak hartu zuen Fez. 1912ko martxoan, Fezeko Hitzarmena sinatu zuen sultanak, eta Maroko frantsesen manupeko ezarri. 1912ko azaroan, Marokoko iparraldeko zati bat eman zion Frantziak Espainiari (Rif) eta beste bat hegoaldean (Ifni eta Tarfaia).

Ekonomia

Larrugintza, zeta eta kotoi-lanak, estalkiak, musika-tresna eta zeramikagintza dira nagusi.

Ondasun nabarmenak

Meskitak eta unibertsitate musulmana ditu. Bertan dago Qarawiyin izeneko meskita ospetsua, 18 ate eta 366 habe dituena.

Hiri senidetuak

Fezek honako hiri senidetuak ditu:^[4]

•  Bobo-Dioulasso (Burkina Faso) (1982)
•  Chengdu (Txina) (2015)^[5]
•  Coimbra (Portugal)^[6]
•  Ekialdeko Jerusalem (Palestina) (1982)
•  Florentzia (Italia) (1961)
•  Jeriko (Palestina) (2014)
•  Kairuan (Tunisia) (1965)
•  Kordoba (Espainia) (1990)^[7]
•  Krakovia (Polonia) (1985)
•  Montpelhièr (Frantzia) (2003)
•  Saint-Louis (Senegal) (1979)
•  Suwon (Hego Korea) (2003)
•  Wuxi (Txina) (2011)^[8]
•  Xi'an (Txina) (2019)^[9]

Pertsona ezagunak

• Fatima al-Fihri (?-880), Al Quaraouiyineko Unibertsitatearen sortzailea.
• Yehuda ben David Hayyuj (c. 945-c. 1012), hizkuntzalaria.
• Abd ar-Rahman Marokokoa (1778-1859), Marokoko sultana.
• Mohammed IV.a Marokokoa (1803-1873), Marokoko sultana.
• Hassan I.a Marokokoa (c. 1836-1894), Marokoko erregea.
• Abd al-Hafid Marokokoa (1875-1937), Marokoko erregea.
• Mohammed V.a Marokokoa (1909-1961), Marokoko erregea.
• Mohammed Karim Lamrami (1919-2018), politikaria.
• Abdellatif Filali (1928-2009), politikaria.
• Yves Lacoste (1929-), geografoa.
• Azzeddine Laraki (1929-2010), sendagile eta politikaria.
• Touria Chaoui (1936-1956), hegazkinlaria.
• Fatema Mernissi (1940-2015), historialari, soziologo, irakasle eta idazlea.
• Tahar Ben Jelloun (1944-), idazlea.
• Roberto Lopez Ufarte (1958-), futbolaria.
• Eva Illouz (1961-), soziologoa.
• Kawtar Boulaid (1989-), atleta.