Krakovia

Krakovia^[1] (polonieraz Kraków) hegoaldeko Poloniako hiria da, Polonia Txikiko voivoderriko hiriburua. Vistula ibaiaren ertzean dago eta industria gune garrantzitsua da. 2010ean 756.183 biztanle zituen^[2], eta herrialdeko bigarren hiririk handiena zen..

Krakovia Kraków
barruti-hiria
Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Polonia
Voivoderria	Polonia Txikiko voivoderria
Alkatea	Aleksander Miszalski (en)
Izen ofiziala	Kraków
Jatorrizko izena	Kraków
Posta kodea	30-001
Geografia
Koordenatuak	50°03′41″N 19°56′14″E
Azalera	327 km²
Altitudea	219 m
Mugakideak	Krakovia barrutia, Wieliczka barrutia, Proszowice barrutia, Zielonki udalerria, Michałowice udalerria (Polonia Txikiko voivoderria), Kocmyrzów-Luborzyca, Koniusza udalerria, Igołomia-Wawrzeńczyce, Niepołomice udalerria, Wieliczka udalerria, Świątniki Górne udalerria, Mogilany udalerria, Skawina udalerria, Liszki udalerria, Zabierzów udalerria eta Wielka Wieś udalerria
Demografia
Biztanleria	804.237 (2023ko ekainaren 30a)
426.754 (%53,1)   (%46,5) 373.899
Dentsitatea	2.459 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera	ezezaguna
Telefono aurrizkia	12
Ordu eremua	UTC+01:00 eta UTC+02:00
Hiri senidetuak	Solothurn, Frankfurt am Main, Vilnius, Bordele, Bratislava, Budapest, Edinburgo, Fez, Florentzia, Göteborg udalerria, Innsbruck, Kiev, Leipzig, Lovaina, Lviv, Milan, Nurenberg, Pécs, Rochester, Tbilisi, Cambridge, Curitiba, Cusco, Grozny, Guadalajara, La Serena, Niš, Orléans, Quito, Erroma, San Petersburgo, San Frantzisko, Sevilla, Split, Veliko Tarnovo, Zagreb, Mosku, Vibo Valentia, Veliko Tarnovo (en) , Lieja, Rio de Janeiro, Kamianets-Podilsky eta Kyoto
Matrikula	KR
Hizkuntza ofiziala	poloniera
krakow.pl

Administrazio eta merkataritza hiri garrantzitsua da eta Nowa-Huta izeneko hirira bildu da bertako industria (burdingintza). Arte, kultura eta unibertsitate gune munta guztiz handikoa da Erdi Aroko garaietatik. Gune historikoa Gizateriaren ondare izendaturik dago.

Geografia

Klima

Datu klimatikoak (Krakovia, 1981-2010)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	16.6	19.6	23.4	28.4	32.6	33.7	35.5	36.7	31.5	27.1	20.5	19.3	36.7
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	3.2	4.2	6.6	12.2	17.1	19.1	21.6	22.0	16.3	12.4	6.9	2.4	9.9
Batez besteko tenperatura (ºC)	-2.1	-0.8	3.1	8.7	14.0	16.8	18.8	18.1	13.5	8.7	3.1	-0.9	8.5
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	-10.6	-8.3	-2.4	5.2	10.6	13.9	15.6	15.5	10.4	5.3	-1.2	-5.9	6.8
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-29.9	-27.0	-17.6	-6.3	-3.2	2.6	5.6	2.7	0.0	-7.4	-17.2	-25.3	-29.9
Pilatutako prezipitazioa (mm)	37	29	40	46	81	86	87	75	62	43	42	39	671
Iturria: Institute of Meteorology and Water Management[3]

Historia

Poloniako lehen hiri kristaua izan zen Krakovia eta XI. mendean sortu zen apezpikutegia. Hainbat alditan bipildu zuten mongoliarrek 1241. urtetik aurrera eta Poloniako hiriburua eta erregeen egoitza hiria izan zen 1320-1595. urteetan. Kasimiro III.ak sortu zuen 1364an unibertsitatea. Arte eta kultura hiri handia izan zen XVII. mendea arte, baina gainbehera jo zuen Varsovia Poloniako hiriburu egin ondoan (1596).

Suediarren inbasioek (1656 eta 1702-1709) larriagotu zuten egoera eta jendez hustu zen hiria XVIII. mendearen hasieran. Krakovian mamitu zen Tadeusz Kosciuszkok gidaturiko matxinada (1794) eta Austriako Inperioaren barnean geratu zen hiria 1795ean, Poloniaren hirugarren banaketaren ondoren. Varsoviako dukerriko hiri 1809-1815. urteetan eta errepublika erdi-autonomoa izan zen 1815-1846 bitartean. Ondoren, Austriako inperioaren barnean egon zen Galitziarekin batera 1919 arte. Naziek hartu zuten hiria 1939an eta bertan egon zen alemaniarren Poloniako agintaritza nagusia. Sobietar gudarosteak askatu zuen hiria 1945ean.

Demografia

Biztanleriaren garapena 1791 urtetik

Ondarea

Krakoviako Gune Historikoa1 UNESCOren gizateriaren ondarea
Mota	Kulturala
Irizpideak	iv
Erreferentzia	29
Kokalekua	Polonia
Eskualdea2	Europa eta Ipar Amerika
Izen ematea	1978 (II. bilkura)
1 UNESCOk jarritako izen ofiziala (euskaratua) 2 UNESCOren sailkapena

Aipagarri dira Wawel gaztelua, XV. mendeko gotorlekua, harresiak, Rynek Clowny plaza eta bertako eraikinak: Ama Birjinaren eliza (XIII-XIV. m.), Udaletxe zaharra (XVI. m.) eta Bandera aretoa, Pizkundearen garaikoa.

Krakoviar ezagunak

• Stefan Banach
• Jan Długosz
• Robert Gadocha
• Stanisław Lem
• Jan Matejko
• Czesław Miłosz
• Edward Ochab
• Jan Rokita
• Jerzy Stuhr
• Wisława Szymborska
• Grzegorz Turnau
• Andrzej Wajda
• Stanisław Wyspiański

Hiri senidetuak

Krakovia ondorengo hiriekin senidetuta dago:^[4][5][6]

Bordele (Frantzia), (1993)[4]  Bratislava (Eslovakia)<, [4]  Budapest (Hungaria), (2005)[4]  Cambridge (Massachusetts) (AEB), (1989)  Curitiba (Brasil), (1993)[6]  Cusco (Peru), Peru[4]  Edinburgh (Erresuma Batua), (1995)[4][7]  Fes (Maroko),(2004)[4]  Florentzia (Italia),(1992)[4]  Frankfurt am Main (Alemania),(1991)[4]  Göteborg (Suedia), (1990)[4]  Grozny (Errusia), (1997)  Guadalajara (Mexiko) (Mexiko),[8]

Innsbruck (Austria),(1998)[4]  Kiev (Ukraina),(1993)  La Serena (Txile) (Txile),(1995)[6]  Leipzig (Alemania),(1995)[4]  Lovaina (Belgika),(1991)  Lviv (Ukraina),(1995)[4]  Milan (Italia),(2003)[5]  Niš (Serbia),[9]  Nuremberg (Alemania),(1991)[5]  Orléans (Frantzia),(1992)[4]

Pécs (Hungaria), (1998)[4]  Quito (Ekuador), [6]  Rochester (New York) (AEB), (1973)[4][10]  Erroma (Italia), [4]  San Petersburgo (Errusia), (2006)  San Frantzisko (Kalifornia) (AEB), (2009)[4]  Sevilla (Espainia), (2002)  Solothurn (Suitza), (1990)  Split (Kroazia),  Tbilisi (Georgia), [4]  Veliko Turnovo (Bulgaria), (1975)  Vilnius (Lituania), [4]  Zagreb (Kroazia),(1975)