غزنویان
دودمانی پارسیگوی و ترک تبار که در خراسان، فرارود، و سیستان فرمانروایی کردند / From Wikipedia, the free encyclopedia
پادشاهی غزنوی یا غَزنَویان (۹۷۷–۱۱۸۷ م) (۳۴۴ ه.ق - ۵۸۳ ه.ق) دودمانی تُرکنژاد با فرهنگ ترکی-ایرانی و سنیمذهب در بخشهای شرقی ایران بزرگ به ویژه خراسان بزرگ و افغانستان امروزی بودند که به عنوان مروج و ناشر اسلام مورد توجه و تأیید خلافت عباسی نیز بودند. شهرت این سلطنت، بیشتر به خاطر فتوحاتی است که در هندوستان انجام دادهاست.
پادشاهی غزنوی | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
۹۷۷–۱۱۸۶ | |||||||||||||
پرچم | |||||||||||||
شاهنشاهی غزنوی در اوج گستره خود در زمان سلطان محمود غزنوی | |||||||||||||
وضعیت | امپراتوری | ||||||||||||
پایتخت | غزنین (۹۷۷–۱۱۶۳) لاهور (۱۱۶۳–۱۱۶۸) | ||||||||||||
زبان(های) رایج | فارسی (زبان رسمی)[1] عربی (زبان شرع) ترکی (زبان ارتش) | ||||||||||||
دین(ها) | اسلام سنی هندویسم | ||||||||||||
حکومت | پادشاهی موروثی | ||||||||||||
سلطان | |||||||||||||
• ۳۶۶–۳۸۷ | سبکتگین | ||||||||||||
• ۱۱۶۰–۱۱۸۶ | خسرو ملک | ||||||||||||
وزیر | |||||||||||||
• ۹۹۸–۱۰۱۳ | ابوالمعالی حسن اسفراینی | ||||||||||||
• سده دوازدهم | ابوالمعالی نصرالله منشی | ||||||||||||
تاریخ | |||||||||||||
• بنیانگذاری | ۹۷۷ | ||||||||||||
• فروپاشی | ۱۱۸۶ | ||||||||||||
مساحت | |||||||||||||
۱۰۲۹ م.[2][3] | ۳٬۴۰۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع (۱٬۳۰۰٬۰۰۰ مایل مربع) | ||||||||||||
واحد پول | دینار هریوه[4] | ||||||||||||
| |||||||||||||
امروز بخشی از | فهرست ایران افغانستان پاکستان تاجیکستان ترکمنستان ازبکستان هند قرقیزستان قزاقستان |
آلپتگین یکی از سپهسالاران ترکتبار در امپراتوری سامانیان بود که برخلاف تصور بسیاری بنیانگذار سلسله غزنویان نبوده بلکه مقدمات شکلگیری این سلسله در غزنه را آماده کردهاست. پدران او از غلامان ترک دربار سامانی در خراسان بودند که پیشتر به خراسان کوچ کرده بودند.[5] سبکتگین پس از جانشینی بر فرمانروایی غزنه که پیش از آن در چهار دوره به دست آلپتگین و پسرش و دو غلام ترک دیگری بود، سلسلهٔ خود را تأسیس کرد.
سبکتگین بنیانگذار این دودمان، جزوی از قبیله برسخان بود[6] و پیرامون سال ۹۴۲ میلادی در بارسغان امروزی از قرقیزستان به دنیا آمد.[7]
از آنجا که غزنویان نخستین پایههای شهریاری را در شهر غزنی آغاز نمودند به غزنویان نامدار شدند. نامآورترین شهریار این دودمان سلطان محمود غزنوی پسر سبکتگین، سلطنت غزنوی را مستقل ساخت و تا آمودریا، رود سند و اقیانوس هند در شرق و تا ری و همدان در غرب گسترش داد. در زمان سلطنت سلطان مسعود یکم پسر محمود، با شکست غزنویان از ترکان سلجوقی در نبرد دندانقان (۱۰۴۰ میلادی)[8] این دودمان رو به ناتوانی گذارد و چندی بعد بستر حوزه فرمانرواییاش به افغانستان، پاکستان و بخشهایی از هندوستان کنونی محدود شد. ادامهٔ حکومت غزنویان در هند از نظر هنردوستی و توجه به شاعران پارسی سرا و گسترش زبان پارسی از اهمیت بالایی برخوردار است.
سرانجام در سال ۱۱۵۱ میلادی، سلطان بهرام شاه، غزنی را به سلطان غوریان، علاءالدین حسین واگذار کرد. هر چند غزنویان غزنی را پس گرفتند، اما شهر را دوباره به ترکان اوغوز واگذار کردند که آنها نیز به نوبه خود آن را به دلیل حمله محمد غور از دست دادند. غزنویان در پاسخ، به لاهور، پایتخت منطقه ای خود گریختند. در سال ۱۱۸۶ میلادی، لاهور نیز توسط سلطان غوریان، محمد غور فتح شد و حاکم غزنوی آن خسرو ملک به زندان افتاد و مدتی دیگر اعدام شد.