Patrimonio da Humanidade en Portugal

O Patrimonio da Humanidade da Organización das Nacións Unidas para a Educación, a Ciencia e a Cultura (UNESCO) componse de lugares de importancia para o patrimonio cultural ou natural descritos na Convención do Patrimonio Mundial da UNESCO, estabelecida en 1972.^[1] O patrimonio cultural está formado por monumentos (como obras arquitectónicas, esculturas monumentais ou inscricións), grupos de edificios e ruínas (incluíndo sitios arqueolóxicos). As paisaxes naturais (constituídas por formacións físicas e biolóxicas), as formacións xeolóxicas e fisiográficas (incluíndo os hábitats de especies de animais e plantas ameazadas) e os lugares naturais que son importantes dende o punto de vista da ciencia, a conservación ou a beleza natural, defínense como patrimonio natural.^[2] Esta é unha lista do Patrimonio da Humanidade en Portugal, especificamente clasificada pola UNESCO e elaborada de acordo con dez criterios principais, cuxos puntos son xulgados por especialistas na área. Portugal ratificou o convenio o 30 de setembro de 1980.^[3]

Alto Douro

Tomar

Sintra

Elvas

Évora

Guimarães

Porto

Alcobaça

Batalha

Lisboa

Val do Côa

Coímbra

Bom Jesus do Monte

Mafra

Patrimonio da Humanidade en Portugal. Os dous sitios dos Azores e o de Madeira móstranse nos seguintes mapas.

Angra do Heroísmo

Illa do Pico

Patrimonio da Humanidade nos Azores.

Laurisilva de Madeira

Patrimonio da Humanidade en Madeira.

En 2023, había 17 sitios Patrimonio da Humanidade en Portugal, con outros 18 na lista provisional. Os catro primeiros sitios catalogados en Portugal foron o Mosteiro dos Jerónimos e a Torre de Belém en Lisboa, o Mosteiro de Batalha, o Convento de Cristo en Tomar e a cidade de Angra do Heroísmo, en 1983. As incorporacións máis recentes á lista foron o Santuario do Bom Jesus do Monte en Braga e o Real Edificio de Mafra co seu parque de caza en 2019.^[3] Un dos sitios, a Laurisilva, atópase na illa de Madeira e é o único sitio natural de Portugal, sendo os outros culturais. Dous sitios están situados no arquipélago dos Azores. Os sitios de arte rupestre prehistórica do val do Côa e de Siega Verde son compartidos con España, polo que é o único sitio transnacional de Portugal.^[3]

Lista de lugares Patrimonio da Humanidade

Nome: segundo aparece no Comité do Patrimonio da Humanidade

Rexión: de Portugal

Ano de inclusión: na lista da UNESCO

Datos da UNESCO: o número de referencia do sitio; o ano en que o xacemento foi inscrito na Lista do Patrimonio Mundial; os criterios nos que apareceu: os criterios de (i) a (vi) son culturais, mentres que de (vii) a (x) son naturais.^[4]

     * Lugar transnacional

Nº	Nome	Imaxe	Localización	Ano da inclusión	Datos da UNESCO	Descrición
01	Centro histórico de Angra do Heroísmo nos Azores		Illa Terceira	1983	206; IV, VI (cultural)	A cidade fundouse a finais do século XV durante a era dos descubrimentos. Durante 400 anos, ata a chegada dos barcos de vapor, serviu como porto de escala para os barcos que se dirixían a África ecuatorial e ás Indias Orientais e Indias occidentais, e de volta a Europa. Os sistemas de defensa da cidade inclúen os fortes de São Sebastiã e São João Baptista. Hai varias igrexas barrocas. A cidade sufriu importantes danos nun terremoto de 1980 pero dende entón restaurouse substancialmente.[5]
02	Mosteiro dos Xerónimos e Torre de Belén en Lisboa		Lisboa	1983	263bis; III, VI (cultural)	Tanto o Mosteiro como a Torre, situados no distrito de Belém de Lisboa ao longo do río Texo, están simbolicamente ligados á era dos descubrimentos cando Portugal explorou o mundo. O Mosteiro fundouse en memoria de Príncipe Henrique o Navegante e para que os monxes rezaran polo rei e a xente do mar. A Torre (na imaxe) construíuse para conmemorar a viaxe de Vasco da Gama e para protexer o porto. Ambos edificios construíronse a comezos do século XVI en estilo manuelino. En 2008 produciuse unha pequena modificación dos límites do lugar.[6]
03	Mosteiro de Batalha		Batalha	1983	264; I, II (cultural)	O mosteiro dominico de Batalha construíuse a comezos do século XV para conmemorar a vitoria portuguesa sobre os casteláns na batalla de Aljubarrota en 1385. O mosteiro é unha obra mestra da arquitectura gótica, con engadidos posteriores en estilo manuelino. Durante máis de dous séculos serviu como un importante taller para a monarquía portuguesa, sendo o lugar onde se determinaban os trazos característicos da arte nacional.[7]
04	Convento de Cristo en Tomar		Tomar	1983	265; I, VI (cultural)	O convento fundouse no século XII como bastión dos Templarios. Cando a orde foi disolta no século XIV, a rama portuguesa converteuse na Orde dos Cabaleiros de Cristo que posteriormente apoiou os descubrimentos marítimos de Portugal do século XV. Construído ao longo de varios séculos, o convento presenta elementos de arquitectura románica, gótica, manuelina, renacentista, manierista e barroca.[8]
05	Centro histórico de Évora		Évora	1986	361; II, IV (cultural)	A cidade de Évora é o mellor exemplo dunha cidade da idade de ouro de Portugal (xa que Lisboa foi destruída en gran parte no terremoto de 1755). A cidade alberga monumentos de diferentes épocas, incluíndo o templo romano (na imaxe), fortificacións mouras e igrexas e pazos construídos despois do século XV cando Évora se converteu na residencia dos monarcas portugueses. Unha característica típica da cidade son as casas encaladas do século XVI ao XVIII. Están decoradas con tellas pintadas (os azulexos) e balcóns de ferro forxado. Os monumentos de Évora inspiraron a arquitectura colonial portuguesa no Brasil.[9]
06	Mosteiro de Alcobaça		Alcobaça	1989	505; I, IV (cultural)	O mosteiro do Císter fundouse no século XII e converteuse nun centro cultural, relixioso e político rexional. A igrexa e os edificios monásticos construíronse no século XIII en estilo gótico, mentres que a fachada se renovou no século XVIII en estilo barroco. A cociña tamén data do século XVIII. A igrexa alberga as tumbas xemelgas do rei Pedro I e Inés de Castro, de 1360, que son excelentes exemplos de esculturas funerarias góticas.[10]
07	Paisaxe cultural de Sintra		Sintra	1995	723; II, IV, V (cultural)	A paisaxe cultural sitúase nas montañas de Sintra. No século XIX, a zona converteuse nun centro de arquitectura romántica. Entre os lugares destacados salientan o Palacio da Pena, un mosteiro en ruínas convertido nun castelo nunha combinación ecléctica de estilos, o Palacio Nacional de Sintra (na imaxe), a Quinta da Regaleira, o Palacio de Monserrate e o Castelo dos Mouros. Os parques adxacentes aos pazos albergan varias especies de plantas exóticas.[11]
08	Centro histórico do Porto, Ponte Don Luís I e Mosteiro da Serra do Pilar		Porto	1996	755; IV (cultural)	A cidade do Porto atópase na desembocadura do río Douro. Orixinalmente un asentamento comercial fenicio, a cidade estivo continuamente habitada dende os tempos da Roma antiga. Os monumentos da cidade datan de diferentes épocas: a catedral construíuse en estilo románico, a Igrexa de Santa Clara en manuelino, e o Palacio da Bolsa en estilo neoclásico.[12]
09	Sitios de arte rupestre prehistórica do val do Côa e de Siega Verde *		Subrexión do Douro	1998	866bis; I, III (cultural)	Este lugar comprende dous sitios con esculturas rupestres ao aire libre. O xacemento portugués, catalogado en 1998, atópase no val do Côa. O xacemento de Siega Verde en España engadiuse como ampliación en 2010. As tallas, que representan especialmente animais (máis de 5000 figuras), realizáronse ao longo de varios milenios, dende o Paleolítico superior ata o Magdaleniano/Epipaleolítico (22.000 a 8.000 a.C.)[13]
10	Laurisilva de Madeira		Madeira	1999	934; IX, X (natural)	Os bosques de loureiro de Madeira representan unha reliquia dun tipo forestal que cubría gran parte do sur de Europa hai entre 40 e 15 millóns de anos. O bosque está formado principalmente por árbores e arbustos de folla perenne, con follas planas e verdes escuras. O ecosistema, que é principalmente bosque primario, alberga moitas especies vexetais e animais, varias delas endémicas.[14]
11	Centro histórico de Guimarães		Guimarães	2001	1031; II, III, IV (cultural)	Como a casa dos duques que declararon a independencia no século XII, Guimarães é unha cidade importante na historia de Portugal. Serviu como primeira capital do país. O desenvolvemento da vila medieval tivo lugar arredor do castelo e do conxunto monástico. Entre finais do século XV e XVII construíronse no seu ben conservado casco histórico casas nobres e edificios cívicos. As técnicas de construción especializadas desenvolvidas en Guimarães na Idade Media transmitíronse ás colonias portuguesas en África e en América. A Zona de Couros cos curtidoiros engadiuse en 2023.[15]
12	Rexión viñateira do Alto Douro		Tras os Montes e Alto Douro	2001	1046; II, IV, V (cultural)	O val do río Douro e os seus principais afluentes é unha paisaxe cultural onde se produce viño dende hai uns dous milenios. A paisaxe modelouse polas actividades humanas, con viñedos en socalcos, quintas, camiños e capelas. Dende mediados do século XVIII, o produto máis coñecido da comarca é o viño do Porto.[16]
13	Paisaxe vitícola da illa do Pico		Illa do Pico	2004	1117rev; III, V (cultural)	A produción de viño na illa do Pico comezou no século XV. Co obxectivo de protexer as granxas e viñedos do vento e da auga do mar, os agricultores construíron unha rede de longos muros de pedra por toda a illa. Os edificios relacionados coa viticultura inclúen as casas señoriais de comezos do século XIX, as adegas, os portos e as igrexas. A produción de viño na illa alcanzou o seu pico no século XIX e logo diminuíu. No século XXI, continúa a menor escala.[17]
14	Gornición fronteiriza e fortificacións da cidade de Elvas		Elvas	2012	1367bis; IV (cultural)	A cidade de Elvas está situada preto da fronteira con España. Portugal recuperou a súa independencia de España en 1640 e construíu un complexo sistema de fortificacións de gabia seca amurallada (un forte estrela) ao redor da cidade. Foi deseñado polo holandés e sacerdote xesuíta Cosmander en liña coas últimas tendencias defensivas holandesas. O sitio inclúe tamén o forte da Nosa Señora da Graça do século XVIII e o acueduto da Amoreira do século XVI. En 2013 produciuse unha pequena modificación dos límites do lugar.[18]
15	Universidade de Coímbra: Alta e Sofía		Coímbra	2013	1387bis; II, IV, VI (cultural)	A Universidade de Coímbra fundouse a finais do século XIII no outeiro que domina a vila (Alta). En 1537 trasladouse ao Palacio Real de Alcáçova e posteriormente desenvolveu unha serie de colexios. Serviu de modelo para as universidades do mundo da lusofonía. A cidade de Coímbra está fortemente entrelazada coa universidade. Algúns dos edificios clave inclúen a catedral vella do século XII, a Biblioteca Joanina barroca, a Capela de San Miguel e os colexios ao longo da rúa Sofía da cidade. En 2019 produciuse unha pequena modificación dos límites do lugar.[19]
16	Edificio Real de Mafra: Palacio, basílica, convento, xardín do Cerco e Tapada de Mafra		Mafra	2019	1573; IV (cultural)	O complexo palatino de Mafra encargouno o rei Xoán V a comezos do século XVIII. O complexo inclúe unha basílica, os palacios dos reis e das raíñas, un mosteiro e unha biblioteca. Construído no estilo barroco italiano, inspirouse particularmente na arquitectura de Roma. O sitio tamén inclúe o Xardín do Cerco, contiguo ao palacio, e os terreos de caza reais.[20]
17	Santuario do Bom Jesus do Monte en Braga		Braga	2019	1590; IV (cultural)	O santuario está situado nas ladeiras do monte Espinho sobre Braga, e é un exemplo de monte sagrado como lugar de peregrinación. Os principais edificios construíronse no estilo barroco, sendo o máis emblemático a Escaleira dos Cinco Sentidos (na imaxe).[21]

Lista de lugares candidatos

Ademais dos sitios inscritos na lista do Patrimonio da Humanidade, os estados membros poden manter unha lista de sitios provisionais que poden considerar para ser nomeados. Só se aceptan candidaturas para a lista do Patrimonio da Humanidade se o sitio figuraba previamente na lista provisional.^[22] No ano 2023, Portugal tiña 18 lugares na súa lista de candidatos.^[3]

Sitio	Imaxe	Localización	Inscrición	Criterio UNESCO	Descrición
Lisboa histórica, cidade global		Lisboa	2017	I, II, III, IV, VI (cultural)	Esta candidatura considera o legado global da cidade de Lisboa. De especial interese son as partes construídas durante o período medieval, a era dos descubrimentos e as renovacións posteriores ao terremoto de Lisboa de 1755.[23]
Mértola		Distrito de Beja	2017	II, III, VIi (cultural)	A vila de Mértola está situada á beira do río Guadiana que serviu de vía de comunicación dende a época prerromana. Consérvase un baptisterio do período paleocristián. Durante o período islámico, a cidade xogou un importante papel económico no comercio de bens agrícolas e minerais entre o Alentexo e outras partes de Al-Andalus (Hispania musulmá) e o norte de África.[24]
Paisaxe cultural da devesa		Alentexo, Algarve, Beira Baixa	2017	IV, V, VI (cultural)	A devesa é unha paisaxe cultural de tipo agrosilvopastoril que se creou ao longo de séculos a partir do ecosistema forestal mediterráneo. As principais especies arbóreas son a sobreira e a aciñeira. O primeiro utilízase para a produción de cortiza, mentres que as landras do segundo son alimento para o porco ibérico.[25]
Ruta de Magallanes. Primeira volta ao mundo *		Varios sitios	2017	II, IV, VI (cultural)	Este nomeamento abrangue os sitios visitados polo explorador portugués Fernão de Magalhães na súa viaxe arredor do mundo a principios do século XVI, a primeira circunnavegación da historia. Ademais, a expedición descubriu o estreito de Magalláns para occidente e representou a primeira travesía europea do océano Pacífico. Os sitios ao longo da ruta están nos actuais Uruguai, a Arxentina, o Brasil, Cabo Verde, Chile, Indonesia, Filipinas, Portugal e España.[26]
Vila Viçosa, cidade ducal renacentista		Distrito de Évora	2017	II, IV (cultural)	No século XV, Vila Viçosa converteuse na base dos Duques de Bragança, que a transformaron segundo os ideais do urbanismo do Renacemento. Construíronse dúas prazas abertas, unha ao longo do Palacio Ducal. Engadíronse fortificacións e baluartes no século XVII. O plano da vila serviu de modelo para os asentamentos nas colonias portuguesas.[27]
Illas Salvaxes		Océano Atlántico Norte	2017	VII, VIII, IX, X (natural)	Este grupo de illas e illotes volcánicos deshabitados atópase entre Madeira e as Illas Canarias. Son o arquipélago máis pequeno e máis antigo (27 millóns de anos) da Macaronesia. Salvando a fenda entre os dous arquipélagos máis grandes, son un hábitat importante para especies mariñas, así como lugar de nidificación de varias especies de aves mariñas.[28]
Fortificacións amuralladas da "Raia" (Fronteira)		Elvas, Marvão, Valença, Almeida	2017	IV, VI (cultural)	Esta candidatura comprende catro sitios ao longo da fronteira luso-española, unha fronteira que permaneceu relativamente inalterada durante máis de 700 anos. A cidade fronteiriza de Elvas e as súas fortificacións xa son Patrimonio da Humanidade. Os outros tres sitios son o Castelo de Marvão (na imaxe), o Castelo Fortaleza de Almeida e a fortaleza de Valença. As fortificacións clave datan dos séculos XVII e XVIII.[29]
Acueduto de Águas Livres		Lisboa	2017	I, II, IV (cultural)	O acueduto, encargado polo rei Xoán V, construíuse entre 1731 e 1799. Todo o sistema esténdese por 58 quilómetros dende a zona de Sintra ata Lisboa. No momento da construción, contiña o arco apuntado máis grande do mundo cunha altura de 65 m. e un ancho de 29 m. Tamén foi o último acueduto clásico construído en calquera lugar do mundo. Sobreviviu ao sismo de Lisboa de 1755.[30]
Camiño de Santiago: Rutas en Portugal		Varios sitios	2017	II, III, IV, VI (cultural)	Esta candidatura abrangue as rutas do Camiño en Portugal. As orixes da peregrinación ao santuario do apóstolo Santiago o Maior na catedral de Santiago de Compostela en España datan do século IX. As rutas de España e Francia xa están catalogadas como Patrimonio da Humanidade. En Portugal, hai seis rutas principais, que parten de Lisboa e doutras cidades. Nas cidades polas que pasan as rutas construíronse monumentos simbólicos e varias igrexas, así como albergues e hospitais para os peregrinos.[31]
Centro romano de produción de salgadura e conservación de peixe en Tróia		Distrito de Setúbal	2017	III, IV (cultural)	O xacemento arqueolóxico de Tróia contén estruturas que se utilizaron durante a época dos romanos dende o século I ata o século VI. Debido á dispoñibilidade de sal e abundancia de peixe, desenvolveuse unha industria para producir peixe salgado e mollo de peixe (garum). As ruínas descubríronse no século XVI. No lugar descubríronse 25 fábricas e 182 tanques de procesamento.[32]
Conxunto de obras de arquitectura de Álvaro Siza en Portugal		Varios sitios	2017	I, II, IV (cultural)	Este sitio comprende as obras do destacado arquitecto portugués Álvaro Siza Vieira, gañador do Premio de Arquitectura Pritzker en 1992, en Portugal. O seu traballo abrangue máis de 50 anos. Os edificios que deseñou cunha expresión arquitectónica única abranguen todas as áreas arquitectónicas, incluíndo vivendas individuais, edificios públicos, igrexas (igrexa de Marco de Canaveses na imaxe) e infraestruturas deportivas.[33]
Costa suroeste		Liroral do Alentexo, Barlavento Algarvio	2017	VIII, IX, X (natural)	A costa, que se estende por uns 150 km. dende São Torpes ata Burgau, é unha das poucas costas ben conservadas que quedan no sur de Europa. É xeoloxicamente importante, con formacións rochosas que datan do Paleozoico superior ata o Cuaternario. É un importante punto de biodiversidade, tanto para a vida mariña como terrestre, con características tanto atlánticas como mediterráneas.[34]
Baixa de Lisboa		Lisboa	2017	I, II, IV, VI (cultural)	Esta candidatura comprende a Baixa, o centro histórico de Lisboa. Tras o devastador tremor de 1755, a zona reconstruíuse baixo o primeiro ministro Marqués de Pombal. O deseño da Baixa seguiu os ideais da Ilustración, de planta rectangular, vías amplas e espazos públicos. A baixa Pombalina é un dos primeiros exemplos de construción resistente a terremotos, con innovacións de enxeñería como a gaiola Pombalina.[35]
Deserto dos Carmelitas Descalzos e conxunto construído do hotel Palace en Bussaco		Distrito de Aveiro	2017	II, III, IV (cultural)	O "Deserto" refírese a un gran recinto amurallado, de 1450 m. de longo e 950 m. de ancho, onde vivían monxes da orde dos Carmelitas Descalzos nun estilo de vida ermitán. Construído en 1628-30 estivo operativo ata a disolución dos mosteiros de Portugal en 1834. O recinto contén un arboreto cunha das mellores coleccións de especies arbóreas exóticas de Europa. O Hotel-Palace (na imaxe) rematouse en 1920 en estilo neo-manuelino.[36]
Sede e xardín da fundación Calouste Gulbenkian		Lisboa	2017	I, II, IV, VI (cultural)	Esta candidatura abrangue o complexo da Fundación Calouste Gulbenkian, fundada por un empresario e filántropo Calouste Gulbenkian. O complexo contén un museo, un parque, un auditorio e a sede administrativa da fundación, e é un exemplo de arquitectura modernista que equilibra deseños interiores e exteriores. A construción do complexo comezou na década de 1950 e foi supervisada polos arquitectos Alberto Pessoa, Pedro Cid e Rui Jervis Atouguia. Os arquitectos paisaxistas foron António Viana Barreto e Gonçalo Ribeiro Telles.[37]
Levadas da illa de Madeira		Madeira	2017	I, III, IV, V (cultural)	As levadas son un sistema de preto de 800 km de acuedutos e vías fluviais construído ao longo de séculos na illa de Madeira. A xente comezou a construílas no século XV, cando se asentaron en Madeira por primeira vez. Inicialmente empregáronse para abastecerse de auga doce dos montes e para o rego, máis tarde tamén para as centrais hidroeléctricas. As levadas construíronse primeiro en cachotaría de rocha basáltica, máis tarde tamén en formigón. As canles son estreitas para limitar as perdas por evaporación.[38]
Dorsal mesoatlántica *		Azores	2017	VII, VIII, IX, X (natural)	Trátase dunha candidatura transnacional que abrangue os sitios da dorsal do Atlántico medio. En Portugal, os sitios inclúen características volcánicas nos Azores, incluíndo o Monte Pico (na imaxe), Capelinhos e Algar do Carvão, así como montes submarinos e os campos hidrotermais de profundidade no océano circundante. Estes sitios son hábitats importantes para as especies terrestres e mariñas. Como a maior parte da dorsal está mergullada, a cartografía sistemática só comezou na década de 1960.[39]
Sitios da Globalización		Varios sitios	2017	II, IV, VI (cultural)	Este nomeamento comprende os sitios de Portugal que tiveron un papel na era dos descubrimentos, a comezos do século XV. Os sitios inclúen Sagres (na imaxe), fogar do Príncipe Henrique o Navegante, Lagos como porto que xogou un papel no tráfico atlántico de escravos, Silves cun azucreira, e tres asentamentos nas illas colonizadas neste período: Funchal na Madeira e Angra do Heroísmo e Vila do Porto nos Azores.[40]