Arhelia

Ti Arhelia (Arabiko: الجزائر‎, al-Jazā'ir; Bereberes: ⴷⵣⴰⵢⴻⵔ ken Arheliano nga Arabiko: Dzayer wenno Ldzayer, opisial a ti Demokratiko a Republika ti Tattao ti Arhelia, ken pormal a makunkuna pay a kas ti Demokrata ken Popular a Republika ti Arhelia,^[12] ket maysa a dakkel a pagilian idiay Maghreb a rehion iti Amianan a laud iti Aprika. Ti Arhel ket isu ti kapitolio ken kaaduan ti populasion a siudad.

Demokratiko a Republika ti Tattao ti Arhelia الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية (Arabiko) ⵟⴰⴳⴷⵓⴷⴰ ⵜⴰⵎⴻⴳⴷⴰⵢⵜ ⵜⴰⵖⴻⵔⴼⴰⵏⵜ ⵜⴰⵣⵣⴰⵢⵔⵉⵜ (sasao a Bereberes) République démocratique populaire d'Algérie  (Pranses)
Wagayway
Napili a pagsasao: بالشّعب وللشّعب Babaen dagiti tattao ken para dagiti tattao[1][2]
Nailian a kanta: Kassaman (Ilokano: "Agikari Kami")
Lokasion ti  Arhelia  (nangisit a berde)
Kapitolio ken kadakkelan a siudad	Arhel 36°42′N 3°13′E
Opisial a sasao	Arabiko[3] Bereberes[4]
Dadduma a pagsasao	Ingles[5] ken Pranses (negosio ken edukasion)[6]
Grupgrupo ti etniko	99% Arabo-Bereberes[6][a] 1% dadduma[6]
Nagan dagiti umili	Arheliano
Gobierno	Unitario a semi-presidensial a republika ti tattao
• Presidente	Abdelmadjid Tebboune
• Kangrunaan a Ministro	Aymen Benabderrahmane
Lehislatura	Parlamento
• Akinngato a kamara	Konseho ti Pagilian
• Akinbaba a kamara	Nailian nga Asemblia ti Tattao
Wayawaya manipud iti Pransia
• Nairangarang	3 Hulio 1962
• Nabigbigan	5 Hulio 1962
Kalawa
• Dagup	2,381,741 km2 (919,595 sq mi) (Maika-10)
• Danum (%)	maliwayan
Populasion
• Karkulo idi 2016	40,400,000[7] (Maika-33)
• Senso idi 2013	37,900,000[7]
• Densidad	15.9/km2 (41.2/sq mi) (Maika-208)
GDP (PPP)	Karkulo idi 2017
• Dagup	$634.746-bilion[8]
• Tunggal maysa a tao	$15,281[8]
GDP (nominal)	Karkulo idi 2017
• Dagup	$173.947-bilion[8]
• Tunggal maysa a tao	$4,187[8]
Gini (1995)	35.3[9] kalalainganna
HDI (2015)	0.736[10] nangato · Maika-83
Kuarta	Dinar (DZD)
Sona ti oras	UTC+1 (CET)
Pormat ti petsa	dd/mm/yyyy
Pagmanehuan	kanawan[11]
Kodigo ti panagtawag	+213
TLD ti internet	.dz الجزائر.
^ Ibagbaga ti CIA World Factbook nga agarup a 15% kadagiti Arheliano, ti maysa a minoridad, ket ibagbagada ti bagbagida a kas Bareberes uray no adu met kadagiti Arheliano ket agtauda iti Bereberes. Ipalawag ti Factbook a dagiti agarup a 15% a mangibagbaga kadagiti bagida a kas Bereberes, kaaduan ket agtataeng iday rehion ti Kabylie, ad-adu nga asideg a mangibagbaga kadagit bagbagida iti taid a Bereberes imbes nga iti tawid nga Araboe, ken isuda ket Muslim.

Ti teritorio iti tatta nga aldawen nga Arhelia ket pagtaengan idi kadagiti adu a taga-ugma a kultura, a mairaman dagiti Ateriano ken Kapsiano a kultura. Ti lugarna ket tinurayan idi babaen dagiti adu nga imperio ken dinastia, a mairaman ti taga-ugma a Numida, Kartahineses, dagiti Romano, dagiti Bandalo, dagiti Bisansio, dagiti Arabo nga Umayyad, Berber Fatimids ken Almohads ken kalpasan dagitoy ti Turko nga Otomano.

Ti Arhelia ket maysa a semi presidensial a republika a buklen dagiti 48 a probinsia ken dagiti 1541 a komuna. Nga adda ti populasion ti sumurok a 37 a riwriw, isu daytoy ti maika-34 a kaaduan ti populasion iti lubong. Daytoy ket maysa aliguistiko nga Arabo a pagilian nga adda pay dagiti dadduma a dialekto. Ti ekonomiana ket naibatay ti lana, a nagsagsagaba kadagiti Olandes a sakit. Ti Sonatrach, ti nailian a kompania ti lana, ket isu ti kadakkelan a kompania idiay Aprika. Ti Arhelia ket adda ti maikadua a kadakkelan a buyot idiay Aprika ken idiay Arabo a lubong, kalpasan ti Ehipto, ken estratihiko a kumaduaanna ti Rusia ken Tsina ken dagiti nagtaudan ti armas.

Nga adda ti dagup a kalawa iti 2,381,741 kuadrado kilometro (919,595 sq mi), ti Arhelia ket isu ti maikasangapulo a kadakkelan a pagilian iti lubong ken ti kadakkelan idiay Aprika.^[13] Ti pagilian ket nabeddengan iti amianan a daya babaen ti Tunisia, iti daya babaen ti Libya, iti laud babaen ti Morocco, iti abagatan a laud babaen ti Akinlaud a Sahara, Mauritania, ken Mali, iti abagatan a daya babaen ti Niger, ken iti amianan bababen ti Baybay Mediteraneo. Manipud idi 2012, ti Arhelia ket adda ti nakarkulo a populasion iti 37.1 a riwriw.^[14] Ti Arhelia ket kameng ti Kappon ti Aprika, ti Liga ti Arabo, OPEC ken ti Nagkaykaysa a Pagpagilian, ken maysa a nagbangon a kameng ti Kappon ti Arabo a Maghreb.

Etimolohia

Ti nagan ti pagilian ket naala manipud iti siudad ti Arhel. Ti sapasap a kaaduan nga etomolohia ket mangisilpo ti nagan ti siudad iti al-Jazā'ir (الجزائر, "Dagiti Isla"), ti napabassit a porma manipud iti daan a nagan ti siudad a Jazā'ir Banī Mazghanna (جزائر بني مزغنة, "Isoisla dagiti Mazghanna a Tribu"),^[15][16] nga inpakat babaen dagiti mediebal a heograpo a kas ni al-Idrisi. Dagiti dadduma pay ket isurotda iti Ldzayer, ti Maghrebi nga Arabiko ken Bereberes para iti "Arhelia" a mabalin a maikabagian ti Zirid a Dinastia nga Ari a ni Ziri ibn-Manad ken ti nangbangon ti siudad iti Arhel.^[17]

Pakasaritaan

Nangruna nga artikulo: Pakasaritaan ti Arhelia

Ti Arhelia ket nataenganen manipud idi 10,000 BC, a kas ti naibaga idiay Nailian a Parke ti Tassili. Dagiti patneng a tatato iti akin-amianan nga Aprika ket naisalsalumina a patneng a populasion, a tinawtawagan a kas dagiti Bereberes^[18] babaen dagiti Griego ken dagiti Romano, ken kalpasan daytoy dagiti Arabo.

Paammo