Mannréttindaverðlaun Evrópuþingsins From Wikipedia, the free encyclopedia
Sakharov-verðlaunin fyrir hugsanafrelsi, yfirleitt aðeins kölluð Sakharov-verðlaunin, eru verðlaun sem Evrópuþingið veitir einstaklingum eða hópum fólks sem hafa tileinkað líf sín baráttu fyrir mannréttindum og hugsanafrelsi.[1] Verðlaunin eru nefnd eftir sovéska vísindamanninum og andófsmanninum Andrej Sakharov og hafa verið veitt árlega frá árinu 1988. Á hverju ári útbúa utanríkismála- og þróunarnefndir Evrópuþingsins lista af tilnefningum og tilkynna um vinningshafann í október.[1] Viðurkenningunni fylgja 50.000 evra peningaverðlaun.[2] Fyrstu verðlaunahafarnir voru Nelson Mandela og Anatolíj Martsjenko. Aung San Suu Kyi vann verðlaunin árið 1990 en gat ekki tekið við þeim fyrr en árið 2013 þar sem hún var þá fangelsuð í heimalandi sínu, Mjanmar.[3] Ýmis samtök og stofnanir hafa einnig hlotið Sakharov-verðlaunin. Fyrstu samtökin sem voru verðlaunuð voru Mæður Maítorgsins (spænska: Madres de Plaza de Mayo) frá Argentínu árið 1992. Fimm verðlaunahafar Sakharov-verðlaunanna hlutu seinna friðarverðlaun Nóbels: Nelson Mandela, Aung San Suu Kyi, Malala Yousafzai, Denis Mukwege og Nadia Murad.[4]
Þann 26. júlí árið 1984 samþykkti Evrópuþingið ályktun um að skora á Sovétríkin að leyfa Sakharov-hjónunum að snúa heim til Rússlands.[5] Á meðan rætt var um málefnið á þinginu voru lagðar fram nokkrar tillögur um að heiðra Andrej Sakharov, meðal annars að hafa ávallt auðan stól á þinginu fyrir hann. Evrópuþingmaðurinn Jean-François Deniau stakk upp á því að stofna til verðlauna í nafni Sakharovs.[6] Stjórnmálanefnd þingsins lagði drög að stofnun verðlaunanna þann 31. október árið 1985. Í ályktun þeirra stóð að Sakharov væri „evrópskur borgari og holdgervingur frelsi andans og tjáningarinnar“. Ályktunin var samþykkt þann 13. desember árið 1985.[7]
Í ályktuninni stóð: „[Evrópuþingið] lýsir yfir ætlun sinni um að stofna til verðlauna sem verða nefnd Sakharov-verðlaun Evrópuþingsins fyrir hugsanafrelsi og verða veitt á hverju ári fyrir fræðistörf eða aðra starfsemi í þágu eftirfarandi málefna:
Sakharov gaf leyfi sitt fyrir stofnun verðlaunanna í apríl árið 1987.
Skilyrðum fyrir veitingu verðlaunanna var breytt þann 15. maí árið 2003. Upp frá því hefur ekki lengur verið nauðsynlegt að skila inn rannsókn eða ritgerð til að hljóta verðlaunin og er þess í stað einnig hægt að verðlauna fólk fyrir listaverk eða hvers kyns aðgerðir. Núverandi skilyrði fyrir veitingu verðlaunanna hljóma svo:
„Þessi verðlaun eru ætluð til þess að greiða fyrir framkvæmdir verkefna í eftirfarandi málaflokkum:
Ár | Verðlaunahafi | Land | Lýsing | Tilvísanir |
---|---|---|---|---|
1988 | Nelson Mandela | Suður-Afríka | Baráttumaður gegn aðskilnaðarstefnu og síðar forseti Suður-Afríku | [8] |
Anatolíj Martsjenko † | Sovétríkin | Sovéskur andófsmaður, rithöfundur og mannréttindafrömuður | [8] | |
1989 | Alexander Dubček | Tékkóslóvakía | Slóvakískur stjórnmálamaður sem reyndi að koma á umbótum í kommúnistastjórn Tékkóslóvakíu í vorinu í Prag | [8] |
1990 | Aung San Suu Kyi | Mjanmar | Stjórnarandstæðingur og baráttukona fyrir lýðræði | [9] |
1991 | Adem Demaçi | Kósovó | Kosóvó-albanskur stjórnmálamaður sem sat lengi í fangelsi vegna skoðana sinna | [8] |
1992 | Mæður Maítorgsins | Argentína | Samtök argentínskra mæðra sem misstu börn sín í skítuga stríðinu | [9] |
1993 | Oslobođenje | Bosnía og Hersegóvína | Vinsælt fréttablað sem varði stöðu Bosníu og Hersegóvínu sem fjölþjóðlegs ríkis | [9] |
1994 | Taslima Nasrin | Bangladess | Fyrrverandi læknir og femínískur rithöfundur | [9] |
1995 | Leyla Zana | Tyrkland | Kúrdískur stjórnmálamaður frá suðausturhluta Tyrklands, sem sat í fangelsi í 10 ár vegna aðildar sinnar að Verkalýðsflokki Kúrda | [8] |
1996 | Wei Jingsheng | Kína | Baráttumaður fyrir lýðræði í Kína | [9] |
1997 | Salima Ghezali | Alsír | Blaðamaður og rithöfundur sem talar fyrir kven-, mannréttindum og lýðræði í Alsír | [9] |
1998 | Ibrahim Rugova | Kósovó | Kosóvó-albanskur stjórnmálamaður, fyrsti forseti Kosóvó | [8] |
1999 | Xanana Gusmão | Austur-Tímor | Fyrrverandi skæruliði sem var fyrsti forseti Austur-Tímor | [10] |
2000 | ¡Basta Ya! | Spánn | Samtök sem sameina fólk mismunandi stjórnmálahreyfinga í baráttu gegn hryðjuverkum | [11] |
2001 | Nurit Peled-Elhanan | Ísrael | Friðarsinni | [8] |
Izzat Ghazzawi | Palestína | Rithöfundur, kennari | ||
Zacarias Kamwenho | Angóla | Erkibiskup og friðarsinni | ||
2002 | Oswaldo Payá | Kúba | Aðgerðasinni og andófsmaður | [12] |
2003 | Kofi Annan | Gana | Nóbelsverðlaunahafi og aðalritari Sameinuðu þjóðanna | [8] |
Sameinuðu þjóðirnar | Alþjóðasamtök | |||
2004 | Hvítrússnesku blaðamannasamtökin | Hvíta-Rússland | Samtök sem beita sér fyrir málfrelsi, upplýsingafrelsi og fagmennsku í fjölmiðlun | [13] |
2005 | Hvítklæddu dömurnar | Kúba | Andófshreyfing og ættingjar fangelsaðra andófsmanna | [14] |
Blaðamenn án landamæra | Alþjóðasamtök | Samtök sem berjast fyrir fjölmiðlafrelsi | [14] | |
Hauwa Ibrahim | Nígería | Mannréttindalögfræðingur | [14] | |
2006 | Alaksandar Milinkievič | Hvíta-Rússland | Stjórnmálamaður sem bauð sig fram fyrir hvítrússnesku stjórnarandstöðuna í forsetakosningum árið 2006 | [15] |
2007 | Salih Mahmoud Osman | Súdan | Mannréttindalögfræðingur | [9] |
2008 | Hu Jia | Kína | Aðgerðasinni og andófsmaður | [16] |
2009 | Memorial | Rússland | Alþjóðleg mannréttindasamtök | [17] |
2010 | Guillermo Fariñas | Kúba | Læknir, blaðamaður og andófsmaður | [18] |
2011 | Asmaa Mahfouz | Egyptaland | Fimm fulltrúar arabaþjóða sem urðu fyrir áhrifum af arabíska vorinu | [19] |
Ahmed al-Senussi | Líbía | |||
Razan Zaitouneh | Sýrland | |||
Ali Farzat | ||||
Mohamed Bouazizi (eftir dauða hans) | Túnis | |||
2012 | Jafar Panahi | Íran | Íranskir aðgerðasinnar. Sotoudeh er lögfræðingur og Panahi kvikmyndaleikstjóri | [20][21] |
Nasrin Sotoudeh | ||||
2013 | Malala Yousafzai | Pakistan | Baráttukona fyrir kvenréttindum og menntun kvenna | [22] |
2014 | Denis Mukwege | Austur-Kongó | Kvensjúkdómalæknir sem hlúar að fórnarlömbum hópnauðgana | [23] |
2015 | Raif Badawi | Sádi-Arabía | Sádi-arabískur rithöfundur og aðgerðasinni sem stofnaði vefsíðuna Free Saudi Liberals | [24] |
2016 | Nadia Murad | Írak | Jasídískir aðgerðasinnar og fyrrverandi gíslar íslamska ríkisins | [25] |
Lamiya Aji Bashar | ||||
2017 | Stjórnarandstaðan í Venesúela | Venesúela | Meðlimir þjóðþingsins, pólitískir fangar og andófsmenn gegn stjórn Nicolás Maduro | [26] |
2018 | Oleh Sentsov | Úkraína | Kvikmyndaleikstjóri sem sat í fangelsi í Rússlandi vegna andspyrnu gegn innlimun Rússa á Krímskaga | [27] |
2019 | Ilham Tohti | Kína | Hagfræðingur, fræðimaður og mannréttindafrömuður af úígúr-þjóðerni. | [28] |
2020 | Stjórnarandstaðan í Hvíta-Rússlandi | Hvíta-Rússland | Þar á meðal Samhæfingarráð Svetlönu Tsíkhanovskaju, frumkvæði djarfra kvenna og borgaralegir og samfélagslegir aðgerðasinnar. | [29] |
2021 | Aleksej Navalnyj | Rússland | Stjórnarandstæðingur og baráttumaður gegn spillingu sem situr í fangelsi. | [30] |
2022 | Úkraínska þjóðin | Úkraína | Verðlaunin voru veitt Úkraínumönnum fyrir að „verja lýðræði, frelsi og réttarríkið“ í innrás Rússa í landið. | [31] |
2023 | Mahsa Amini † og kvennahreyfingin í Íran | Íran | Mahsa Amini lést undir vafasömum kringumstæðum í haldi írönsku siðgæðislögreglunnar árið 2022, sem leiddi til fjöldamótmæla, oft með slagorðinu Kona, líf, frelsi. | [32] |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.