Ahmet Necdet Sezer

Ahmet Necdet Sezer (f. 13. september 1941^[1]) er tyrkneskur stjórnmálamaður og dómari sem var forseti Tyrklands frá 2000 til 2007. Hann var áður forseti stjórnlagadómstóls Tyrklands frá janúar 1998 til maí 2000. Tyrkneska þingið kaus Sezer forseta árið 2000 eftir að sjö ára kjörtímabili Süleymans Demirel lauk. Abdullah Gül tók við af honum árið 2007.

Ahmet Necdet Sezer
Sezer árið 2004.
Forseti Tyrklands
Í embætti 16. maí 2000 – 28. ágúst 2007
Forsætisráðherra	Bülent Ecevit Abdullah Gül Recep Tayyip Erdoğan
Forveri	Süleyman Demirel
Eftirmaður	Abdullah Gül
Persónulegar upplýsingar
Fæddur	13. september 1941 (1941-09-13) (83 ára) Afyonkarahisar, Tyrklandi
Þjóðerni	Tyrkneskur
Stjórnmálaflokkur	Óflokksbundinn
Maki	Semra Kürümoğlu
Börn	3
Háskóli	Háskólinn í Ankara

Eftir lagaferil sinn varð Sezer frambjóðandi til forseta með stuðningi margra stjórnmálaflokka á þingi. Eftir forsetakosningarnar árið 2000 beitti Sezer sér af alefli til að vernda veraldarhyggju í stjórn Tyrklands, meðal annars varðandi hluti eins og höfuðslæður, þar sem hann taldi að aðskilnaður ríkis og trúarbragða stæði höllum fæti í Tyrklandi. Deilur á milli Sezers og forsætisráðherrans Bülent Ecevit leiddu árið 2001 til efnahagskreppu, sem orsakaðist af veikleika samsteypustjórnarinnar og mikilla skulda sem Tyrkland stóð í gagnvart Alþjóðagjaldeyrissjóðnum.

Réttlætis- og þróunarflokkurinn, íhaldssamur íslamistaflokkur, vann stórsigur í þingkosningum Tyrklands árið 2002 og myndaði ríkisstjórn. Sezer beitti sér gegn stefnumálum nýju stjórnarinnar, beitti neitunarvaldi gegn mörgum lagafrumvörpum hennar og skaut öðrum til stjórnlagadómstólsins. Þar á meðal voru lög um umbætur í bankakerfinu og aflétting á banni við pólitískri þátttöku Receps Tayyip Erdoğan. Sezer neitaði að leyfa konum með höfuðslæður að mæta á opinberar athafnir í forsetahöllinni vegna tyrkneskra laga um aðskilnað ríkis og trúarbragða. Þetta leiddi til þess að eiginkonur Abdullah Gül og Erdoğans, þær Hayrünnisa Gül og Emine Erdoğan, gátu ekki mætt. Erdoğan sagði síðar að hann hefði verið „sárkvalinn“ af Sezer.^[2]

Uppvöxtur

Sezer fæddist í Afyonkarahisar. Foreldrar hans voru Makedóníutyrkir að nafni Ahmet Hamdi Sezer og Hatice Sezer,^[3] sem höfðu flust frá Serres í Mið-Makedóníu í Grikklandi þegar Tyrkland og Grikklands skiptust á íbúum eftir tyrkneska frelsisstríðið.^[4]

Eftir gagnfræðanám í Afyonkarahisar árið 1960 útskrifaðist Sezer frá lagadeild Háskólans í Ankara árið 1962 og hóf störf sem dómari í Ankara. Eftir að Sezer lauk herþjónustu vann hann fyrst sem dómari í Dicle og Yerköy og varð síðan yfirdómari við áfrýjunardómstólinn í Ankara. Árið 1978 hlaut hann LL.M.-gráðu í borgaralegri lögfræði frá lagadeild Háskólans í Ankara.

Lagaferill og útnefning til forseta stjórnlagadómstólsins

Þann 8. mars 1983 var Sezer kjörinn dómari við æðsta áfrýjunardómstól Tyrklands. Sem dómari við aðra deildina var hann einn af þremur dómurum sem allsherjarnefnd æðsta áfrýjunardómstólsins mat hæfa til að gegna dómarastöðu við stjórnlagadómstólinn. Fimm árum síðar, þann 26. september 1988, var Sezer útnefndur af Kenan Evren forseta í sæti við stjórnlagadómstólinn. Hann var aftur útnefndur til annarra fimm ára árið 1993 af forsetunum Turgut Özal (sem útnefndi hann) og Süleyman Demirel (sem staðfesti útnefninguna eftir að Özal lést í embætti).

Þann 6. janúar 1998 var Ahmet Necdeet Sezer kjörinn forseti stjórnlagadómstólsins. Hann gegndi því embætti þar til hann sagði af sér árið 2000 eftir að hann var kjörinn forseti Tyrklands.

Forsetatíð (2000–2007)

Í Teheran með Mohammad Khatami

Sezer ásamt Vladímír Pútín, Atal Bihari Vajpayee og Nursultan Nazarbajev

Sezer og kona hans (lengst til hægri) með Vladímír Pútín og konu hans.

Sezer var kjörinn forseti Tyrklands og svarinn í embætti þann 16. maí árið 2000. Hann var fyrsti forseti lýðveldisins með dómaraferil að baki. Kjörtímabili hans átti að ljúka þann 16. maí 2007 en þar sem tyrkneska þingið hafði þá ekki kjörið eftirmann hans var kjörtímabilið framlengt til 28. ágúst (stjórnarskrá Tyrklands kveður á um að kjörtímabil forseta verði framlengt þar til eftirmaður hefur verið kjörinn).

Þann 21. febrúar 2001 kom til snarpra orðaskipta á fundi þjóðaröryggisráðs Tyrklands þar sem Sezer fleygði eintaki af stjórnarskránni í Bülent Ecevit forsætisráðherra. Sumir telja deilur þeirra ástæðuna fyrir hinum svokallaða „svarta miðvikudegi“, sem var alvarleg efnahagskreppa í Tyrklandi. Aðrir telja meginorsök kreppunnar vera hraðar umbætur sem gerðar voru vegna aðildarviðræðna Tyrklands við Evrópusambandið og náið samband Tyrklands við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn.^[5]

Sezer var ötull málsvari veraldarhyggju í Tyrklandi, sem varð bitbein milli hans og ríkisstjórna Réttlætis- og þróunarflokksins. Sezer varaði margsinnis við því að lögbundin veraldarhyggja Tyrklands stæði höllum fæti. ^[6] Þar sem Sezer telur ekki að íslam krefjist þess að konur beri höfuðslæður neitaði hann að leyfa eiginkonum þingmanna sem báru slæður að mæta á opinberar athafnir í forsetahöllinni.^[7]

Í forsetatíð Sezers náðaði hann 260 dæmda glæpamenn, þar á meðal 202 vinstrisinnaða vígamenn.^[8][9][10] Hann sætti nokkurri gagnrýni fyrir náðanirnar. Á hinn bóginn undirritaði Sezer einnig strangari lög til að hegna fólki í tengslum við hryðjuverk.^[11]

Að lokinni forsetatíð

Í forsetakosningum Tyrklands árið 2014, sem Erdoğan vann, neitaði Sezer að kjósa neinn frambjóðanda og vísaði til þess að enginn þeirra væri virðingu fyrir veraldarhyggju í landinu.^[12]

Sezer lýsti yfir stuðningi við Kemal Kılıçdaroğlu í forsetakosningum Tyrklands árið 2023.