IPhone
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
iPhone — Apple kompaniyası tárepinen jaratılǵan hám satıwǵa shıǵarılǵan, kompaniyanıń óziniń iOS mobil operaciyalıq sistemasında isleytuǵın smartfonlar tarmaǵı. Birinshi áwlad iPhone 2007-jıl 9-yanvarda sol waqıttaǵı Apple CEO-sı Stiv Djobs tárepinen Macorld 2007-de járiyalandı hám sol jılı keyinirek satıwǵa shıǵarıldı. Sonnan berli Apple hár jılı jańa iPhone modellerin hám iOS versiyaların shıǵarıp kelmekte; eń sońǵı modeller — iPhone 16 hám 16 Plus, joqarı klastaǵı iPhone 16 Pro hám 16 Pro Max. 2024-jıl 1-yanvarǵa kelip, 2.3 milliardtan aslam iPhone satılǵan bolıp, bul Apple-dı 2023-jılı mobil telefonlar satıwshıları arasında eń iri satıwshıǵa aylandırdı.
Dáslepki iPhone kóp sensorlı texnologiyanı paydalanǵan birinshi mobil telefon boldı. Óziniń rawajlanıw tariyxı dawamında iPhone úlkenrek, joqarı ólshemli displeylerge, video jazıw funkciyasına, suw ótkizbewshilik qásiyetine hám kóplegen qolaylı funkciyalarǵa iye boldı. iPhone 8 hám 8 Plus-ke shekem, iPhone-larda aldıńǵı panelde bir knopka bar edi, iPhone 5s hám onnan keyingi modellerge Touch ID barmaq izi sensorı qosıldı. iPhone X-tan baslap, iPhone modelleri Face ID betti tanıw sisteması menen Touch ID-diń ornına autentifikaciya ushın ramkası joq aldıńǵı ekran dizaynına ótip, navigaciya ushın úy knopkasınıń ornına jest qollanıwdı kóbeytken.
iPhone, Apple kompaniyasınıń iOS baǵdarlaması menen isleytuǵın, dúnyadaǵı eki tiykarǵı smartfon platformalarınıń biri bolıp, Android penen bir qatarda turıptı. Birinshi áwlad iPhone-dı Stiv Djobs mobil telefon industriyası ushın "revolyuciya" dep súwretlegen edi. iPhone tegis smartfon formasın keń tarqatıw menen birge, smarfon baǵdarlamaları yamasa "app ekonomikası" ushın úlken bazar jaratıwda, mobil qurılmalar bazarınıń tez ósiwine tiykar salıwda úlken áhmiyetke iye boldı. iOS-ta aldınnan ornatılǵan baǵdarlamalardan tısqarı, 2024-jıldıń avgust ayına kelip, Apple-dıń mobil distribyuciya bazarı App Store-dan júkleniwge tayar bolǵan 2 millionga jaqın baǵdarlama bar.
Apple smartfonın rawajlandırıw 2004-jılı baslandı, sol waqıtta kompaniya apparatlıq injener Tony Fadell, programmalıq támiyinat injeneri Skott Forstall hám dizayn xızmetkeri Jony Ive, basshılıǵında 1000 xızmetkerden ibarat komanda dúzip, joqarı qupiyalıqtaǵı "Project Purple" ústinde jumıs basladı[1][2].
Sol waqıttaǵı Apple CEO-sı Stiv Djobs dáslepki dıqqattı planshetten (keyinirek iPad túrinde qayta kórildi) telefon baǵdarına burıp jiberdi. Apple qurılmanı Cingular Wireless (keyinirek AT&T Mobility dep qayta ataldı) penen qupiya birge islesiw arqalı, shama menen 30 ay dawamında 150 million AQSH dolları muǵdarındaǵı rawajlandırıw qárejeti menen jarattı. Jobs-tıń 1998-jılǵı aytıwınsha, "iMac"-taǵı (hám sonnan soń "iPod", "iPhone" hám "iPad"-taǵı) "i" háribi internet, individual (jeke), úyretiw, xabardar etiw hám ruxlandırıw sózleriniń birinshi háribin ańlatadı[3][4].
Apple "komitet tárepinen dizayn" usılın qabıl etpedi, bul usıl Motorola menen birgelikte islengen hám úlken tabısqa erispegen "iTunes telefon" — Motorola ROKR E1-di jarattı. Basqa kemshilikler menen birge, ROKR E1-diń firmware-i Apple-dıń iPod nano-sı menen básekilesiwdiń aldın alıw ushın bar joǵı tek 100 iTunes qosıqların saqlawǵa ruqsat berdi[5][6]. Cingular Apple-ǵa sol waqıtta siyrek ushırasatuǵın ámeliyat — iPhone apparatı hám baǵdarlamasın óz ishine islewge erkinlik berdi hám Apple-ǵa óziniń aylıq xızmet tabısınıń bir bólegin tólep bardı (iPhone 3G-ǵa shekem)[7][8], bunıń esabına 2011-jılǵa shekem tórt jıl dawamında AQSHta eksklyuziv satıw huqıqın aldı[9].
Djobs birinshi áwlad iPhone-dı 2007-jılı 9-yanvarda San-Franciskodaǵı Moscone Orayında ótkerilgen Macorld 2007 konvenciyasında xalıqqa usındı[10]. iPhone az sanda apparat knopkaları menen 3.5 dyuymlıq kóp sensorlı displeyge iye bolıp, sensordı qollawǵa qolaylı interfeysi bar iPhone OS operaciyalıq sistemasında isleytuǵın edi, sol waqıtta ol Mac OS X-tiń bir versiyası sıpatında járiyalandı[11]. Bul kóp sensorlı texnologiyanı paydalanǵan birinshi mobil telefon boldı[12]. Qurılma 2007-jıl 29-iyunda AQSHta 499 AQSH dollarınan baslanǵan bahada satıwǵa shıǵarıldı hám AT&T menen eki jıllıq kelisim talap etildi. Eki aydan soń baha úshten bir bólekke tómenletildi. Nátiyjedegi narazılıqlar Djobs-tı keshirim soraw hám telefonnıń dáslepki satıp alıwshılarına járdem sıpatında qaytar tólew usınıwǵa májbúr etti[13].
2008-jıl 11-iyulda Apple-dıń Dúnyajúzilik Dúnya júzlik Baǵdarlamashılar Konferenciyasında (WWDC) 2008, Apple iPhone 3G-di járiyaladı hám onı birinshi kúni-aq jigirma eki mámleketke satıw múmkinshiligin keńeytti, aqır-aqıbetinde ol 70 mámleket hám aymaqlarda satıwǵa qoyıldı[14][15]. iPhone 3G tezrek 3G baylanısın hám (eki jıllıq AT&T kelisimi menen) 199 AQSH dollarınan baslanǵan tómenirek bahanı usındı. Ol kommerciyalıq jaqtan úlken tabısqa eristi, 2008-jıldıń aqırına kelip AQSHta Motorola RAZR V3-ti artqa taslaw menen eń kóp satılatuǵın mobil telefonǵa aylandı[16]. Onıń ornın basıwshısı iPhone 3GS 2009-jıl 8-iyunda WWDC 2009-da járiyalandı hám video jazıw funkciyasın kirgizdi[17].
iPhone 4 2010-jıl 7-iyunda WWDC 2010-da járiyalandı hám tat baspaytuǵın polattan islengen ramka hám arqa áynek paneldi óz ishine alǵan qayta dizaynlanǵan korpustı usındı[18]. Shıǵarılǵan waqtında iPhone 4 "dúnyadaǵı eń juqa smartfon" sıpatında járiyalandı;[18] ol Apple A4 processorın paydalandı, bul Apple tárepinen arnawlı dizaynlanǵan chipti paydalanǵan birinshi iPhone edi. Ol aldıńǵı iPhone-larǵa salıstırǵanda tórt ese joqarı displeyli ólshem bolǵan Retina displeydi usındı hám shıǵarılǵan waqtında eń joqarı ólshemli smartfon ekranına iye edi;[18] sonday-aq, FaceTime arqalı video qońıraw etiw funkciyasın ámelge asırıw ushın aldıńǵı kamera da kirgizildi.
iPhone 4 paydalanıwshıları telefonların belgili bir usılda uslaǵanda telefon qońırawlarınıń úzilip qalıwın/baylanıstıń joǵalıwın xabarladı, hám bul máselege "antennagate" degen laqap at berildi. 2011-jıldıń yanvar ayında, Apple-dıń AT&T menen eksklyuziv kelisimi tamamlanıp atırǵanda, Verizon iPhone 4-ti óz tarmaǵına qosıwdı járiyaladı, Verizon-nıń CDMA tarmaǵına sáykes keletuǵın model 10-fevralda satıwǵa shıǵarıldı[19][20].
iPhone 4s 2011-jıl 4-oktyabrda járiyalandı hám Siri virtual járdemshisin, eki yadrоlı A5 protsessorın hám 1080p video jazıw funkciyası bar 8 megapikselli kameranı usındı. iPhone 5 2012-jıl 12-sentyabrde járiyalandı hám aldıńǵı barlıq iPhone modelleriniń 3.5 dyuymlıq ekranınan úlkenirek 4 dyuymlıq ekrandı, sonday-aq tezirek 4G LTE baylanısın kirgizdi[21]. Ol sonday-aq alyuminiy birikpesinen islengen juqaraq hám jeńilirek korpustı usındı, hám aldıńǵı iPhone-lardıń 30 shtırlı dok-razyomı jańa, eki tárepleme Lightning razyomı menen almastırıldı.[21]
iPhone 5s hám iPhone 5c 2013-jıl 10-sentyabrde járiyalandı. iPhone 5s 64-bitli A7 processorın óz ishine aldı, bul onı birinshi 64-bitli smartfonǵa aylandırdı[22]; ol sonday-aq Touch ID barmaq izi menen autentifikaciya sensorın da kirgizdi[23]. iPhone 5c tómenirek bahalı qurılma bolıp, iPhone 5-tiń apparatlıq támiynatın reńli plastik ramkalar seriyasına jaylastırdı[24].
2014-jıl 9-sentyabrde Apple iPhone 6 hám iPhone 6 Plus-tı usındı, olar iPhone 5s-ke salıstırǵanda ádewir úlken ekranlarǵa iye bolıp, olardıń ólshemi sáykes túrde 4.7 hám 5.5 dyuym boldı; eki model de Apple Pay arqalı mobil tólew texnologiyasın kirgizdi[25]. 6 Plus-tiń kamerasına optikalıq súwret turaqlandırıwı qosıldı. Sol kúni Apple Watch ta usınıldı, ol tutasqan iPhone menen birge isleytuǵın aqıllı saat bolıp tabıladı. Bazı paydalanıwshılar iPhone 6 hám 6 Plus-ti, ásirese keyingi modeldi normal qollanǵanda iyiliw máselelerin basınan keshirdi, hám bul máselege "bendgate" laqabı berildi[26].
iPhone 6s hám 6s Plus 2015-jıl 9-sentyabrde usınıldı hám bekkem alyuminiy birikpesinen islengen kóbirek iyiliwge shıdamlı ramkanı, sonday-aq 4K video jazıw múmkinshiligine iye joqarı ólshemli 12 megapikselli tiykarǵı kameranı óz ishine aldı[27]. Birinshi áwlad iPhone SE 2016-jıl 21-martta usınıldı hám ol eski iPhone 5s ramkasında iPhone 6s-tiń jańa apparatlıq támiyinatın óz ishine alǵan tómen bahalı qurılma boldı[28].
iPhone 7 hám 7 Plus 2016-jıl 7-sentyabrde járiyalandı, olar úlkenrek kamera sensorların, IP67-tastıyıqlanǵan suw hám shańnan qorǵanıwdı hám big.LITTLE texnologiyasın paydalanıwshı tórt yadrolı A10 Fusion processorın kirgizdi[29]; 3.5 mm qulaqlıq razyomı alıp taslandı hám onıń ornına AirPods sımsız qulaqlıqları usınıldı[30]. 7-modeldiń kamerasına optikalıq súwret turaqlandırıwı qosıldı. 7 Plus-ta ekinshi telefoto kamera linzası qosıldı, bul eki ese optikalıq úlkeytiwdi hám súwretlerde bokeh effektin simulyaciyalawshı "Portret" fotosúwret rejimin ámelge asırıw imkaniyatın berdi[31].
iPhone 8, 8 Plus hám iPhone X 2017-jıl 12-sentyabrde Apple Park-taǵı Stiv Djobs Teatrında ótkerilgen Apple-dıń birinshi waqıyasında járiyalandı. Barlıq modeller iPhone 4-ke uqsas arqa ayna panel dizaynına, sımsız zaryadlaw hám "Neural Engine" JI tezletkish apparatı menen altı yadrolı A11 Bionic chipine iye boldı. iPhone X qosımsha túrde LCD displeyli aldıńǵı iPhone-larǵa salıstırǵanda joqarıraq piksel tıǵızlıǵı hám kontrastlıq qatnasqa iye "ramkasız" dizaynlı 5.8 dyuymlıq OLED "Super Retina" displeyin hám tat baspaytuǵın polattan islengen bekkem ramkanı kirgizdi. Ol sonday-aq Touch ID ornına ekrandaǵı "kesik" ornında Face ID júzdi tanıw autentifikaciya apparatın usındı[32]; "ramkasız" dizaynǵa erisiw ushın úy knopkası alıp taslandı hám ol jestke tiykarlanǵan navigaciya sisteması menen almastırıldı[33]. 999 AQSH dollarınan baslanǵan bahasında, iPhone X shıǵarılǵan waqıtta eń qımbat iPhone boldı[34].
iPhone XR, iPhone XS hám XS Max 2018-jıl 12-sentyabrde járiyalandı. Barlıq modeller "Smart HDR" esaplaw fotografiya sisteması hám ádewir kúshli "Neural Engine" menen úskenelengen[35]. XS Max úlkenirek 6.5 dyuymlıq ekrandı usınıs etti. iPhone XR 6.1 dyuymlıq LCD "Liquid Retina" displeyi menen birge keldi, iPhone X qa uqsas "jiyeksiz" dizaynı bar, biraq ekinshi telefoto linzası joq; ol iPhone 5c sıyaqlı ashıq reńlerde shıǵarıldı hám iPhone X hám XS ke salıstırǵanda arzan bahalı qurılma bolıp tabıladı[36].
iPhone 11, 11 Pro hám 11 Pro Max 2019-jıl 10-sentyabrde járiyalandı. iPhone 11 iPhone XR nıń miyrasxorı boldı, al iPhone 11 Pro hám 11 Pro Max iPhone XS hám XS Max tıń miyrasxorları (dawamshısı) boldı. Barlıq modeller ultra keń linza menen támiyinlendi, bul eki ese optikalıq masshtabtı kishireytiwge múmkinshilik berdi, sonday-aq batareyanıń xızmet múddetin uzaytıw ushın úlkenirek batareyalar qosıldı[37]. Ekinshi áwlad iPhone SE 2020-jıl 17-aprelde usınıldı hám ol iPhone 11 diń jańa apparatlıq quramalların eskiler iPhone 8 diń korpusına jaylastırǵan, biraq bas betindegi túyme hám Touch ID sensorın saqlap qalǵan arzan bahalı qurılma boldı[38].
iPhone 12, 12 Mini, 12 Pro hám 12 Pro Max 2020-jıl 13-oktyabrde tikkeley efir arqalı járiyalandı. Barlıq modeller OLED "Super Retina XDR" displeyleri menen támiyinlendi, tezirek 5G baylanısı hám MagSafe magnit zaryadlaw hám aksessuar sistemasın usınıs etti; sonday-aq jińishkerek tegis tárepli dizayn engizilip, ol kúshlireк shiysha-kеramikalıq aldıńǵı áynek penen birge aldınǵı iPhone lerge salıstırǵanda jaqsıraq qulawdan qorǵawdı támiyinledi[39][40]. iPhone 12 Mini kishirek 5.4 dyuymlıq ekrandı usınıs etti, al 12 Pro hám 12 Pro Max sáykes túrde 6.1 dyuym hám 6.7 dyuymlıq úlkenirek ekranlarǵa iye boldı. iPhone 12 Pro hám 12 Pro Max qosımsha túrde tolıqtırılǵan reallıq (AR) qollanbaları ushın jaqsıraq dállikti támiyinlew ushın Lidar sensorın qostı.
iPhone 13, 13 Mini, 13 Pro hám 13 Pro Max 2021-jıl 14-sentyabrde tikkeley efir arqalı járiyalandı. Barlıq modeller úlkenirek kamera sensorları, batareya xızmet múddetin uzaytıw ushın úlkenirek batareyalar hám tar "keńislik" ekran kesiwin usınıs etti[41]. iPhone 13 Pro hám 13 Pro Max qosımsha túrde óziniń OLED displeyinde tegisirek adaptivli 120 Gc jańalaw jiyiligi bar "ProMotion" texnologiyasın hám telefoto linzasında úsh ese optikalıq masshtabtı usınıs etti[42]. Arzan bahalı úshinshi áwlad iPhone SE 2022-jıl 8-martta usınıldı hám ol iPhone 13 diń A15 Bionic chipin óz ishine alǵan bolsa da, basqa tárepten ekinshi áwlad iPhone SE ǵa uqsas apparatlıq quramalların saqlap qaldı.
iPhone 14, 14 Plus, 14 Pro hám 14 Pro Max 2022-jıl 7-sentyabrde járiyalandı. Barlıq modeller sputnikli telefon arqalı ayrıqsha jaǵdaylarda qońıraw etiw funkciyasın engizdi. iPhone 14 Plus birinshi ret iPhone 12 Pro Max te kórilgen úlken 6.7 dyuymlıq ekran ólshemin arzan bahalı qurılmaǵa engizdi[43]. iPhone 14 Pro hám 14 Pro Max qosımsha túrde joqarı anıqlıqtaǵı 48 megapikselli tiykarǵı kameranı usınıs etti, bul iPhone 6s ten berli megapiksel sanınıń birinshi márte artıwı boldı; sonday-aq qulplaw ekranına barlıq waqıtta islewshi displey texnologiyasın hám "Dynamic Island" dep atalatuǵın qayta dizaynlanǵan ekran kesigine biriktirilgen interaktiv status paneli interfeysin engizdi[44].
iPhone 15, 15 Plus, 15 Pro hám 15 Pro Max 2023-jıl 12-sentyabrde járiyalandı. Usı topar qurılmalardan baslap, barlıq modeller Evropa Komissiyasınıń qaǵıydalarına sáykes keliw ushın quwat qosqıshı sıpatında USB-C ge ótedi, aldınǵı modellerde on bir jıl dawamında qollanılǵan Apple dıń óz Lightning qosqıshın almastıradı[45]. Barlıq modeller iPhone 14 Pro menen birinshi ret usınılǵan Dynamic Island ge iye ("keńislik" displey kesigin tolıq alıp taslaw), azǵana iymek qırları hám muz áynek arqa tárepi bar[46][47][48]. iPhone 15 Pro hám Pro Max sonday-aq dawıssız rejim qosqıshın hám tat baspaytuǵın polat qırların sáykes túrde "Action" túymesi hám titan menen almastıradı.[48]
Remove ads
Modeller
46 iPhone modeli islep shıǵarılǵan. Qalıń háripte kórsetilgen modeller eń sońǵı áwladtıń qurılmaları:
Remove ads
Óndiris
iPhone 4 ke shekem, barlıq iPhone lar hám basqa qurılmalar, mısalı IPod Touch modelleri hám iPad lar, Tayvanda jaylasqan Foxconn tárepinen islep shıǵarılatuǵın edi. 2011-jılı jańa bas direktor Tim Kuk Apple dıń óndiriw strategiyasın jetkiziwshiler bazasın diversifikaciyalaw ushın ózgertti. 2012-jıldaǵı iPhone 4s eki ǵárezsiz kompaniya: Foxconn hám Pegatron (ol da Tayvanda jaylasqan) tárepinen bir waqıtta islep shıǵarılǵan birinshi model boldı. Foxconn ele de kóbirek iPhone islep shıǵarsa da, Pegatron nıń buyırtpaları áste-aqırın kóbeyip bardı: kompaniya 2013-jılı iPhone 5c liniyasınıń bir bólegin, al 2014-jılı iPhone 6 qurılmalarınıń 30% in islep shıǵardı. 6 Plus modeli tek Foxconn tárepinen islep shıǵarıldı[50]. 2019-jılı Apple ayırım Foxconn basshılarınıń brak bólsheklerden iPhone lar quraǵanı haqqındaǵı xabarlar boyınsha tekseriw ótkizdi[51]. Hindstanda Apple Bangalor qalası janında zavodı bar Tayvanǵa tiykarlanǵan óndiriwshi Wistron ǵa regionda satıw ushın iPhone-lar islep shıǵarıwdı tapsırdı.
2022-jılı Apple iPhone 14 tiń bir bólegi Tamil Nadu, Hindstanda islep shıǵarılatuǵının járiyaladı, bul kóplegen industriyalar ushın global jetkiziw shınjırlarına keri tásir etken Qıtaydıń "nollik-COVID" siyasatına juwap retinde boldı[52]. Apple 2025-jılǵa kelip iPhone óndiriwiniń 25% in Hindstanǵa kóshiriwdi jobalap atırǵanın málimledi[53].
Remove ads
Apparatlıq támiynatı
Apple apparatlıq támiynattı óndiriwin sırtqı OEM kompaniyalarına tikkeley buyırtpa beredi, aqırǵı ónim ústinde joqarı dárejeli qadaǵalawdı saqlap qaladı. iPhone zamanagóy smartfonnıń kópshilik tiykarǵıları apparat bóleklerinen turadı. Ayırım apparat elementleri, mısalı 3D Touch hám Taptic Engine, iPhone ushın unikal bolıp tabıladı. iPhone nıń tiykarǵı apparatı — sensorlı ekran bolıp, házirgi modeller 4.7 dyuym hám onnan úlken ólshemdegi ekranlardı usınadı. Barlıq iPhone larda artqı kamera bar; aldıńǵı kamera iPhone 4 ten baslap qollanıla basladı. iPhone 7 Plus artqı kamerada bir neshe linzalardı engiziw menen tanıstırdı. Sonday-aq, qurılmada bir qatar sensorlar da bar, mısalı jaqınlıq sensorı, qorshaǵan ortalıq jaqtılıq sensorı, akselerometr, giroskopiyalıq sensor, magnetometr, betti tanıw sensorı yamasa barmaq izi sensorı (modelge baylanıslı) hám barometr. 2022-jılı Apple iPhone 14 hám iPhone 14 Pro nı shıǵarıw menen iPhone ǵa sputnikli baylanıstı qostı[54].
Programmalıq támiynat
Operaciyalıq sistema
iPhone iOS sistemasında jumıs isleydi. [55] Ol macOS tıń Darwin ǵa tiykarlanǵan hám onıń kóplegen paydalanıwshı interfeysi API-lerinen paydalanıladı, bunda Cocoa ornına Cocoa Touch, al AppKit ornına UIKit qollanıladı. Grafikalıq stack Apple-dıń tómengi dárejeli grafikalıq API-sı bolǵan Metal da isleydi. iPhone Apple tárepinen islep shıǵılǵan bir topar biriktirilgen qollanbalardı óz ishine aladı[56], hám App Store arqalı úshinshi tárep qollanbaların júklep alıwdı qollap-quwatlaydı[57].
Apple iOS qa hawa arqalı yamasa kompyuterde Finder hám iTunes arqalı biypul jańalawlardı usınadı[58]. Úlken iOS shıǵarılımları dásturiy túrde jańa iPhone modelleri menen birge kelgen[59][60].
App Store hám úshinshi tárep qollanbaları
2007-jıl 11-iyunda WWDC da Apple iPhone nıń úshinshi tárep Ajax veb-qollanbaların qollap-quwatlaytınlıǵın, olar iPhone interfeysi kórinisi hám sezimin bólisetuǵınlıǵın járiyaladı. 2007-jıl 17-oktyabrde Stiv Djobs Apple dıń "Hot News" veb-blogında ashıq xat arqalı 2008-jıldıń fevral ayında úshinshi tárep programma islep shıǵıwshılarına programmalıq támiynattı rawajlandırıw jıynaǵı (SDK) usınılatuǵınlıǵın bildirdi[61]. iPhone SDK rásmiy túrde 2008-jıl 6-martta járiyalandı hám shıǵarıldı. [3] App Store 2008-jıl 11-iyulda iPhone OS 2.0 shıǵarılımı menen birge iske tústi.
Apple barlıq úshinshi tárep qollanbaların App Store dan júklep alıwdı talap etedi, tek kárxanalar ishinde qollanılatuǵın ad-hoc qollanbaları bunnan tısqarı. Programma islep shıǵıwshılar Apple dıń Programma islep shıǵıwshılar Programmasınıń bir bólegi sıpatında jıllıq 99 dollar tólewi kerek[62]; eger olardıń aǵzalıǵı toqtasa, olardıń qollanbaları App Store dan alıp taslanadı, biraq bar paydalanıwshılar qollanbanı qayta júklep alıw múmkinshiligin saqlap qaladı[63]. Baǵdarlamashılar biypul qollanbalardı yamasa pullı qollanbalardı shıǵara aladı, pullı qollanbalardıń 30% in Apple aladı. Jıllıq satıw kólemi 1 million dollardı quramaytuǵın programma islep shıǵıwshılar App Store Kishi biznes Programmasına qatnasa aladı, bunda Apple tek 15% haqı aladı[64].
iOS Android penen salıstırǵanda ádewir tómen bazar úlesin iyelegen bolsa da, onıń qollanba ekosisteması joqarı sapası, kóbirek iOS-ke arnalǵan qollanbaları menen artıqmash dep sıpatlanǵan[65].Android tıń versiya bólekleniwi[66], bir tekli emes apparatlıq támiynatı hám tómenirek qollanba tabısları tiykarǵı faktorlar retinde kórsetilgen.
Barlıq qollanbalardı App Store da tarqatılıwdan aldın Apple dıń qollanbanı tekseriwinen ótiwi kerek[67]. Apple sonday-aq ózine qolaylı emes dep esaplaǵan qollanbalardı tarqatıwdı toqtatıwı múmkin. Mısalı, 2009-jılı Apple "The Sun" gazetasınıń "ádepsiz" jalańash 3-bet qızları sebepli Newspapers qollanbasın qabıl etpedi[68]. 2018-jılı Apple nızamsız mazmun sebepli Tumblr dı App Store dan alıp tasladı, bunıń nátiyjesinde Tumblr óziniń platformasındaǵı barlıq úlkenlerge arnalǵan mazmundı qadaǵan etti[69]. App Store nıń tekseriwi baǵdarlamashılar tárepinen "qıyın", "básekige qarsı" hám "aqılsız" dep sın bildirgen[70][71][72][73].
Paydalanıwshılar jailbreaking[74], yamasa TrollStore sıyaqlı eksploytlar arqalı App Store sırtınan da tiykarǵı qollanbalardı ornatıwı múmkin. Jailbreaking qáwipsizlik máselelerin keltirip shıǵarıwı múmkin hám Apple tárepinen qollap-quwatlanbaydı[75].
2013-jıl oktyabr ayına kelip, Apple 60 milliardtan artıq qollanba júkleniwine eristi[76]. 2016-jıl sentyabr ayına kelip, App Store dan 140 milliardtan artıq qollanba júklengen[77]. 2017-jıl yanvar ayında App Store da iPhone ushın 2,2 millionnan artıq qollanba bar edi[78]. 2024-jıl avgust ayına kelip, Apple dıń App Store sında derlik 2 million qollanba bar[79].
Jailbreaking
Apple maqullanbaǵan úshinshi tárep qollanbalardı ornatıwdı sheklep, iPhone nıń fayl sistemasına tolıq kiriwge ruqsat bermeydi. Djonatan Citreyn nıń aytıwınsha, iPhone sıyaqlı jabıq qurılmalardıń payda bolıwı esaplaw texnikasın PC dáwirindegige qaraǵanda kóbirek menshikli etti[80]. Jailbreaking paydalanıwshılarǵa App Store da joq qollanbalardı ornatıwǵa, qurılmanı Apple ge ruqsat etilmegen usıllarda sazlawǵa hám operatordıń maqullawısız SIM qulpın ashıwǵa múmkinshilik beredi[81]. Ayırım jailbreak tweakları keyinirek Apple tárepinen kóshirilip, iOS qa kirgizilgen, mısalı, kóp tapsırmalılıq, widjetler hám kóshirip qoyıw hám jaylastırıw[82].
Apple jailbreaking ge qarsı gúresiw ushın DMCA dı qollanıwǵa háreket etti; biraq 2010-jılı AQSh jailbreaking tı nızamlı dep taptı[83]. Jailbreak islengen iPhone lar Apple dıń qollanba ekosistemasın azıraq qadaǵalawı sebepli zıyanlı programmalardıń joqarı qáwipi astında[84]. AQSHta Apple tek jailbreaking sebepli iPhone nıń kepilligin biykar ete almaydı. Jailbreakler eksploytlarǵa súyenedi. Apple iPhone nıń apparatlıq hám programmalıq támiynatı qáwipsizligin jaqsılaǵan, bul eksploytlardı tabıwdı qıyınlastırdı; nátiyje retinde, házirgi waqıtta jańa iPhone lardı jailbreak qılıw múmkin emes[85].
Qolaylıq
iPhone paydalanıwshılardıń kóriw, esitiw hám qozǵalıs múmkinshiliklerin qollap-quwatlaw ushın bir qatar qolaylılıq funkciyalarına iye. iPhone lar paydalanıwshılardı ekrandaǵı bannerler, audio signallar, vibraciyalar yamasa LED jaqtılandırıw arqalı xabardar ete aladı; vibraciya úlgilerin paydalanıwshılar sazlay aladı. iOS 15 ten baslap, Siri xabarlandırıwların qulaqqaplar arqalı dawıslap oqıy aladı, al iOS 16 dan baslap qurılmanıń dinamikleri arqalı oqıy aladı[86].
Qozǵalıs múmkinshilikleri sheklengen paydalanıwshılar menyular arqalı navigaciya usılın sazlaw ushın Assistive Touch tı qollana aladı; bul shımshıw sıyaqlı ayırım ımlarǵa qıyınshılıq kóretuǵın paydalanıwshılarǵa járdem beredi hám bul is-háreketti menyuǵa basıw arqalı orınlaw múmkinshiligin beredi. Paydalanıwshı óziniń is-háreketlerin jaratıwı hám AssistiveTouch menyusınıń dúzilisin sazlawı múmkin. Eger paydalanıwshı Bas betke qaytıw túymesin basıwda qıyınshılıq kórse, onı ekrandaǵı basıw arqalı iske túsiriw múmkin boladı. Aylandırıw hám silkiw sıyaqlı is-háreketler, iOS qurılması mayıplar arbasına bekitilgen jaǵdayda da qoljetimli. Bas izlew aldıńǵı kamera tanıǵan bet qozǵalısları arqalı iPhone dı basqarıw ushın qollanılıwı múmkin[87].
Kóriw qábileti tómen paydalanıwshılar ekrandaǵı nárselerdi táriyipleytuǵın VoiceOver ekran oqıwshısın qosıwı múmkin, al Siri qol menen sóylesiw múmkinshiligin beredi. iPhone sonday-aq paydalanıwshılarǵa interfeysin oqıwǵa járdem beretuǵın sımsız Braille displeylerin qollap-quwatlaydı. Tekst sistemalı túrde úlkeytiliw múmkin. Magnifier qollanba iPhone nıń Lidar skanerinen esikler, adamlar hám zatlar sıyaqlı obyektlerdi anıqlaw ushın paydalanıladı hám olardı paydalanıwshıǵa, sonday-aq olardıń aralıǵın táriyipley aladı. Esik anıqlaw paydalanıwshını dawıs, sóylew hám sensorlı signallar arqalı xabardar ete aladı[87].
iPhone ushın arnalǵan baǵdarlamanıń bir bólegi bolǵan esitiwge járdemshi qurılmalar iPhone arqalı basqarılıwı múmkin. Bul esitiwge járdemshi qurılmalarda sonday-aq Live Listen funkciyası bar, ol iPhone dı baǵıtlı mikrofon retinde isletip, onıń audiosın úylesimli esitiwge járdemshi qurılmalarǵa jiberiw múmkinshiligin beredi[88]. Live Listen paydalanıwshıǵa shawqımlı bólmede áńgimeni esitiwge yamasa bólmeniń arǵı tárepinde sóylep atırǵan adamdı esitiwge járdem bere aladı[89]. Apple barlıq AirPods larǵa Live Listen qollap-quwatlawın ornatqan, olar da jalǵanǵan iPhone nıń mikrofonınan audio signaldı jetkerip bere aladı. Jabıq subtitrler hám sırtqı TTY qurılmaları qollap-quwatlanadı, al Live Caption barlıq qollanbalardaǵı audionı transkripciya qılıp, onı ekranda kórsete aladı. Dawıstı tanıw esik qońırawları, sháynekler, aǵıp atırǵan suw hám jılap atırǵan náresteler sıyaqlı átiraptaǵı shawqımlardı tanıy aladı hám paydalanıwshını ekrandaǵı eskertiw arqalı xabardar ete aladı[87].
Baǵıtlanǵan kirisiw autizm, ADHD yamasa sensorlı qıyınshılıqları bar adamlarǵa bir qollanbaǵa itibar qaratıwǵa járdem beredi. Baǵıtlanǵan kirisiw járdeminde ata-ana, muǵallim yamasa terapevt iOS qurılmasın Bas betke qaytıw túymesin óshiriw arqalı bir qollanbada qalıwǵa sheklep qoyıwı hám qollanbada ótkeriletuǵın waqıttı sheklep qoyıwı múmkin. Paydalanıwshı klaviatura yamasa ekrannıń belgili bir jerlerdegi sensor kirisine kiriwdi shekley aladı.
Remove ads
Marketing
Túpnusqa iPhone rásmiy járiyalanǵanǵa shekem kúshli reklama etildi, bul qızıǵıwshılıq hám kútiwdi payda etti[90]. Ol shıǵarılǵannan keyin, TBWA\Chiat\Day menen birgelikte jaratılǵan televiziya, internet hám baspasóz reklamalarında kúshli túrde járiyalandı[91].
Apple dıń joqarı bahalı bazar poziciyası iPhone nıń status belgisi retinde qabıl etiliwin támiyinledi[92][93][94].
Apple ekosisteması iPhone brendine sadıqlıqtı arttıratuǵın tiykarǵı qorǵanıw retinde sıpatlanǵan. Ásirese iMessage óziniń "jasıl kóbiksheler" qubılısı menen ajıralıp turadı. iMessage te Android paydalanıwshılarınan kelgen SMS xabarlar basqa iPhone paydalanıwshılarınan kelgen xabarlar ushın qollanılatuǵın kók kóbiksheler ornına jasıl kóbiksheler túrinde kórinedi. iOS hám Android arasındaǵı topar chatları jaqsı qollap-quwatlanbaydı; reakciyalar kóbiksheler ornına tekst túrinde kórinedi, al súwretler MMS arqalı jiberiledi, bul súwret sapasın tómenletedi. Ayırım jasóspirimler Android qa ótkennen keyin "shetke shıǵarılǵanın" aytqan[95], bunı Google "qorqıtıw" dep atadı[96]. Bul kritikler tárepinen AQSH jasóspirimleriniń 87% iniń iPhone paydalanıwına alıp keletuǵın tiykarǵı faktor retinde sıpatlanǵan[97].
Remove ads
Usaqlap satıw
SIM qulpın ashıw
Aylıq operator shártnaması arqalı satıp alınǵan kóp iPhone lar SIM qulpı menen támiyinlengen, olardıń qollanılıwın tek bir belgili operatorǵa sheklep qoyadı[98]. Dáslepki waqıtlarda iPhone AQSHta tek AT&T tarmaǵında SIM qulpı menen satılǵan bolsa da, hár qıylı hakerler bul SIM qulpın aylanıp ótiw usılların taptı[99]. AQSHta satılǵan birinshi áwlad iPhone lsrdıń tórtten bir bóliminen kóbisi AT&T de dizimnen ótkerilmegen. Apple olardıń shet ellerge jiberilip, qulpı ashılǵan bolıwı múmkin dep boljadı, bul iPhone 3G diń dúnyajúzilik shıǵarılıwınan aldın paydalı bazar bolǵan[100][101]. Búgingi kúnde kóp operatorlar ya belgili bir waqıttan keyin SIM qulpın avtomatik túrde alıp taslaydı, yamasa ótinish boyınsha, ya biypul yamasa az muǵdardaǵı tólem ushın bunı isleydi[102]. Apple dan satıp alınǵan iPhone lar SIM qulpı menen tamiyinlenbeydi.[98] Kóp operatorlar sonday-aq, uzaq múddetli shártnama ornına tolıq bahasın tólep satıp alınǵanda iPhone dı qulpı ashılǵan halda satadı.
Usaqlap satıw strategiyası
2013-jıldan baslap, iPhone satıp alıwshılar Apple dan tikkeley jańa iPhone satıp alǵanda eski telefonın tapsırıp, jeńillik alıw múmkinshiligin qolǵa kirgizdi. Bul baǵdarlama operatorlar dúkanlarına qaraǵanda Apple Dúkanlarınan iPhone satıp alatuǵın klientler sanın arttırıwǵa baǵdarlanǵan[103]. 2015-jılı Apple iPhone di jańalaw baǵdarlamasın ashıqladı, bul 24 aylıq lizing kelisimi bolıp, Fortune onı "iPhone iyeleriniń mobil operatorlar menen qarım-qatnasların ózgertiwi" dep táriyipledi[104].
Ońlawǵa jaramlılıq
Tek ǵana Apple Dúkanları hám Apple tárepinen tastıyıqlanǵan xızmet kórsetiw orayları Apple tárepinen haqıyqıy almastırıwlardı ámelge asırıwǵa ruqsat etilgen[105]. Apple úshinshi tárep tárepinen ońlawdı qıyınlastırıw ushın adımlar qoydı. iPhone komponentleri jelimlengen hám olardıń kópshiligi bir-birine jabıstırılǵan[106]. iPhone-lar tómen ońlaw bahaların aladı, biraz haqıyqıy bóleklerdi alıwdıń qıyınlıǵı hám hárbir ońlawdı ámelge asırıwdıń qıyınlıǵı sebepli[107]. Bul paydalanıwshılarǵa telefonların ońlaw ushın arzan variantlardı beriw maqsetinde ońlaw huqıqı háreketiniń payda bolıwına alıp keldi. Apple ońlaw huqıqı nızamshılıǵına qarsı lobbi alıp bardı[108]. Evropa Awqamı, Ullıbritaniya, hám AQSH qosılǵan bir neshe yurisdikciyalar ońlaw huqıqı nızamların engiziw maqsetin qoydı.
Burın Apple úy túymeleri almastırılǵannan keyin iPhone 6 modelleriniń islewine tosqınlıq etip, 53-qáte xabarın kórsetken; Apple bunı baǵdarlamalıq qáte dep atadı hám máseleni sheshiw ushın jańalanıw shıǵardı[109]. Touch ID sensorı bar iPhonelarda, úy túymesin Apple óz kalibrovka quralın ashıq etpegenligi sebepli, Touch ID funkciyasın joǵaltpay paydalanıwshılar yamasa ǵárezsiz ońlaw dúkanları tárepinen almastırıw múmkin emes[110].
Jaqında shıqqan modellerde, iPhone XR den baslap, eger batareya, displey yamasa kamera úshinshi tárep tárepinen almastırılsa, Apple Sazlawlar qosımshasında eskertiwler kórsetedi[111]. Bunnan tısqarı, "haqıyqıy emes" dep belgilengen bólek anıqlanǵanda, True Tone yamasa batareya jaǵdayın ólshew sıyaqlı ayırım funkciyalar óshiriledi. iFixit kompaniyası, bólekti ońlawdı "tamamlaw" ushın menshik huqıqı bar, bultqa baylanısqan Sistema Konfiguraciya quralı talap etiletugınlıǵın atap ótedi, yaǵnıy haqıyqıy bólekti basqa haqıyqıy bólek penen almastırıw da, eger usı qural qollanılmasa, Apple dıń "haqıyqıy bólekler" tekseriwinen óte almaydı[112].
2022-jılı Apple óz-ózine xızmet kórsetiw ońlaw baǵdarlamasın iske qostı, bul hár qanday paydalanıwshıǵa bóleklerdi satıp alıwǵa, Apple dan ońlaw quralların jalǵa alıwǵa hám ońlaw qollanbaların alıwǵa múmkinshilik beredi. Baǵdarlama iFixit hám ońlaw jaqlawshıları tárepinen belgili dárejede maqtawǵa iye boldı, olar sonday-aq Apple bóleklerdi jetkerip beriw ústinen qadaǵalawdı saqlap qalǵanlıǵın sın kóz benen atap ótti[113][114].
Remove ads
Qupıyalıq
Baqlawdıń aldın alıw
Apple 2021-jılı áprel ayında iOS 14.5 penen birge Qosımsha Izlewdi Ashıqlıq (App Tracking Transparency, ATT) funkciyasın tanıstırdı. ATT qosımshalardan paydalanıwshını basqa qosımshalar hám veb-saytlar boyınsha izlewge ruqsat beriw aldınan anıq ruqsat sorawdı talap etedi. Eger paydalanıwshı bas tartsa, qosımsha Apple dıń Járiyalaw ushın Identifikatorına (Identifier for Advertisers, IDFA) kire almaydı, bul identifikator jeke reklamalardı kórsetiw ushın qollanıladı. [115] ATT qosımshanıń óz ishindegi paydalanıwshı háreketine tiykarlanǵan jeke járiyalawlardıń aldın almaydı[116]. Bul funkciya ayırımlar tárepinen, sonıń ishinde Facebook tárepinen, básekige qarsı dep sın etildi, onıń akciyaları usı funkciya iske túskennen keyin 26% tómenledi[117]. Apple óz qosımshaların óziniń izlewge qarsı ilajlarınan azat etedi, bul Franciya hám Germaniya húkimetleri tárepinen monopoliyaǵa qarsı tergew alıp barıwǵa alıp keldi.
Orındı (jaylasıwdı) baqlawǵa baylanıslı daw
2010-jılı iyul ayında Apple iPhone paydalanıwshılarınıń GPS koordinataların hám jaqın átiraptaǵı Wi-Fi tarmaqların kúnine eki ret jıynaytuǵınlıǵın málimledi; Wall Street Journal gazetasınıń izertlewi Google dıń Android sisteması bul maǵlıwmatlardı "saatına bir neshe ret" jiberetuǵınlıǵın anıqladı[118].
2010-jılı sentyabr ayında kriminalistika eksperti Kristofer Vans "consolidated.db" dep atalatuǵın jasırın shifrlanbaǵan fayl taptı, onda iPhone paydalanıwshılarınıń jaylasıwları haqqında jazba bar edi[119][120]. Bul fayl 2010-jılı iyun ayındaǵı iOS 4 jańalanıwı menen qosılǵan, biraq iOS tıń aldınǵı versiyaları usıǵan uqsas maǵlıwmatlardı "h-cells.plist" dep atalatuǵın faylda saqlaǵan[121]. 2011-jılı 20-aprelde The Guardian gazetası Alasder Allan hám Pit Varden alıp barǵan izertlewdi járiyaladı, olar iPhone ǵa fizikalıq kiriwi bar hár qanday adam onıń iyesiniń sońǵı jıl ishindegi jaylasıwı (jaylasqan ornı) hám qozǵalısları haqqında tolıq jazbanı ala alatuǵınlıǵın anıqladı[122]. Bunnan tısqarı, fayl iTunes arqalı iPhone sinxronlastırılǵan hár qanday kompyuterge avtomatik túrde kóshirme islegen[123]. Wall Street Journal gazetasınıń izertlewi paydalanıwshılardıń jaylasıwı jaylasıw xızmetleri óshirilgende de saqlanatuǵınlıǵın anıqladı[124]. Bul qarsılıq AQSH kongress tekseriwine hám FCC tergew alıp barıwına alıp keldi[120] hám media tárepinen "Locationgate" dep ataladı.[125],
Apple 2011-jılı 27-áprelde juwap berdi, bul maǵlıwmatlar jaqın átiraptaǵı Wi-Fi noqatları hám uyalı baylanıs minaraların keshlewshi yadta saqlawda qollanılatuǵınlıǵın, bul arqalı jaylasıwdı anıqlaw tezligi hám dálligin jaqsılaytuǵınlıǵın bildirdi. Kompaniya sonday-aq, ornalasıw xızmetleri óshirilgende de ornalasıwlar jıynalatuǵınlıǵı hám bir jıldan artıq waqıt saqlanatuǵınlıǵı qátelikler ekenligin málimledi[125]. Apple iOS ushın jańalanıw shıǵardı (4.3.3 versiyası, yamasa CDMA iPhone 4 ushın 4.2.8), bul jańalanıw kesh kólemin kemeytti, onı shifrladı, iTunes ta kóshirme islewdi toqtattı hám ornalasıw xızmetleri óshirilgende onı tolıǵı menen óshirdi. Soǵan qaramastan, 2014-jılı iyul ayında mámleketlik China Central Television kanalında berilgen esabatta iPhone izlew "milliy qáwipsizlik máselesi" dep ataladı[126].
Házirgi waqıtta, iPhone lar paydalanıwshılardıń qay jerde bolǵanlıǵın, olardıń kelgen hám ketken waqıtların anıq kórsetip jazıp baratuǵın "Jiyi orınlar" bazasın óz ishine aladı, bul maǵlıwmatlardıń sudta paydalanılıwı múmkinligi qorqınıshlardı tuwdırmaqta[127]. Bul funkciyanı óshirip qoyıwǵa boladı[128].
Bala qáwipsizligi boyınsha kelispewshilik
2021-jılı avgust ayında Apple iCloud Photos ta balalardı paydalanıw súwretlerin izlew ("NeuralHash" dep atalatuǵın algoritm arqalı) hám iPhone lardı qollanatuǵın balalar jibergen hám alǵan ashıq-shashıq súwretlerdi filtrlew ("Conversation Safety" dep ataladı) boyınsha jobaların járiyaladı, bul joba sol jılı keyinirek iske asırılıwı kerek edi. 90 nan aslam siyasat hám adam huqıqları toparları eki funkciyanı da áshkaralaw ushın ashıq xat jazdı. Apple dıń NeuralHash tı bultta emes, al qurılmanıń ózinde ámelge asırıw jobası EFF hám qáwipsizlik ekspertlerin bunı basqa túrdegi mazmundı anıqlawǵa keńeytiliw múmkinligi bolǵan "artqı esik" dep atawǵa alıp keldi hám paydalanıwshılardıń jeke qupıyalıǵın azaytatuǵınlıǵın ayttı[129]. Apple bul sistemanı "nadurıs túsinilgen" dep ayttı[130], biraq 2022-jılı dekabr ayında súwretti skanerlew funkciyasınıń hesh qashan ámelge asırılmaytuǵınlıǵın járiyaladı. Ekinshi funkciya, Conversation Safety, iOS 15.2 ge qosıldı[131].
Remove ads
Qáwipsizlik
Ayırım qáwipsizlik ekspertleri Apple iOS tı Android qa salıstırǵanda kóbirek tarqalǵan zıyanlı baǵdarlamalardıń hújiminen qorǵanıwǵa qábiletli dep esaplaydı[132]. Mobil zıyanlı baǵdarlamalardıń tek 1% ten azı iOS tı kózleydi[133].
Qabıl etiw hám miyras
Túpnusqa iPhone "revolyuciyalıq" "áhmiyetli jańalıq bolǵan portativ kompyuter", hám "házirge shekem islengen eń jaqsı telefon" dep táriyiplengen. Házir ol Apple dıń eń kóp satılatuǵın ónimi bolıp, 2011-jılǵa kelip Apple dı dúnyadaǵı eń qunlı bahaǵa bahalanǵan ashıq sawda kompaniyalarınıń biri bolıwına járdem bergeni ushın maqtawǵa ılayıq dep esaplanadı[134]. Keyingi modeller de maqtaw hám sıylıqlarǵa iye boldı[135][136].
iPhone shıqqanǵa shekem, smartfonlar tiykarınan xabar jazıw, qońıraw etiw hám elektron pochta ushın paydalanılatuǵın edi; quramalıraq funkciyalardı kishkene ekranda paydalanıw qıyın hám qolaysız edi. Olar ushın baǵdarlama islep shıǵıw da qıyın edi hám olarda App Store (2008-jılı shıǵarılǵan) sıyaqlı rawajlanǵan qosımshalar ekosisteması joq edi[137][138]. Kóp telefonlar mobil baylanıs operatorları tárepinen qattı ózgertilgen edi, bul funkciyalardıń bóliniwine alıp keldi hám bul telefonlardıń rawajlanǵan baǵdarlama platformasına aylanıwına tosqınlıq etti[139]. Buǵan qarama-qarsı, Apple dıń iPhone SDK sı kóp sanlı API-lardı usındı, mobil baǵdarlama islep shıǵarıwdı ádewir jeńillestirdi[140][141].
Keyingi iPhone modelleri kóp sanlı ıqlasbentlerdiń qızıǵıwshılıǵın oyattı, kóp sanlı buyırtpa beriwshiler satıwǵa shıǵarılǵan kúni Apple dúkanları aldında gezekke turıp kútken[142]. 2021-jılǵa kelip, iPhone basqa smartfonlarǵa salıstırǵanda brendke sadıqlıqtıń eń joqarı dárejesin kórsetken[143].
iPhone nıń tabısı Nokia, BlackBerry hám Motorola sıyaqlı aldıńǵı jetekshilerdiń qulawına alıp keldi[144]. RIM, Symbian hám Microsoft kompaniyaları Maemo, Windows Phone hám BlackBerry 10 sıyaqlı iPhone menen básekelesiw ushın házirgi zaman operaciyalıq sistemaların islep shıǵıwǵa háreket etti; biraq olardıń barlıǵı sátsiz boldı. Google kompaniyası óz Android joybarın qaytadan baslaw arqalı jetiskenlikke eristi, hám onı mobil baylanıs operatorları hám telefon apparatların islep shıǵarıwshılar tárepinen keń kólemde qabıl etiliw ushın joybarlastırdı[145]. Búgingi kúnde, dúnya boyınsha qollanılatuǵın smartfonlardıń 99% in iOS hám Android quraydı[146].
Satıw
Stiv Djobstıń dáslepki maqseti 2008-jılı telefon bazarınıń 1% in iyelew edi[147]. Apple kompaniyası dáslepki iPhone nıń 6.1 million danasın 2007-jıldıń 3-shereginen 2008-jıldıń 4-sheregin qamtıǵan aralıqta, al iPhone 3G diń 11.3 million danasın 2008-jıldıń 4-sheregi menen 2009-jıldıń 1-sheregin qamtıǵan aralıqta sattı. 2008-jılı iPhone dúnyajúzilik mobil telefon bazarınıń 1.1% in[148], al smartfon bazarınıń 8.2% in iyeledi[149]. Usı waqıt aralıǵında ol Arqa Amerikada tez áhmiyetke iye bola basladı hám 2009-jılı AQSHta bazar úlesine qaray BlackBerry den keyin ekinshi orındı iyeledi[150]; 2010-jılı iPhone 3GS AQSHtaǵı eń kóp satılǵan smartfon boldı, bul iPhone qurılmasınıń usı bazarda birinshi ret joqarı orındı iyelewi edi[151].
iPhone satıwları onıń shıǵarılǵan waqtınan baslap 2016-jıldıń 2-sheregine shekem úziliksiz jıldan-jılǵa ósip bardı[152][153]. iPhone 2008-jıldıń 4-shereginde qısqa waqıtqa BlackBerry den ozıp ketti[154], al 2010-jıldıń 3-shereginen baslap onnan tolıq ozdı[155]. 2011-jılǵa kelip, Apple dúnya júzi boyınsha 100 million iPhone sattı, hám uzaq waqıt dawamında jetekshi bolǵan Nokia nı artqa taslaw menen, dúnyadaǵı eń iri mobil telefon satıwshısına aylandı. 2012-jıldıń 1-sheregi Apple kompaniyasınıń tariyxındaǵı eń jaqsı kvartal tabısı bolıp, kompaniya tabıslarınıń 53% i iPhone satıwlarınan keldi[156]. Telefon satıwları kúshli máwsimlik xarakterge iye bolıp, bayram máwsiminde (Apple dıń 1-sheregi) eń joqarı kórsetkishke jetedi. 2022-jıldıń 1-shereginde iPhone 13 tiń shıǵarılıwı menen Apple waqtınsha Samsung ten ozıp ketti, 84.9 million dana jóneltilgen bolsa, Samsung 68.9 million dana jóneltti. Kóp sherekler dawamında, Apple birlikler boyınsha ekinshi eń iri smartfon satıwshısı bolıp keldi[155] Apple 2023-jıldıń 24-sentyabrinde juwmaqlanǵan finanslıq jılında 223 million iPhone sattı.[157][158].
Búgingi kúnde Samsung hám Apple smartfon bazarın basqarıp tur, dúnya júzlik bazar úlesi sáykes túrde 21.8% hám 15.6% ti quraydı[159]. Apple diń kishi assortimenti sebepli, Apple kóbinese eń kóp satılǵan smartfon modelleri diziminde basım orındı iyeleydi[160][161]. Tómenirek bazar úlesine qaramastan, iPhone nıń joqarı bahalı jaylasıwı onıń dúnya júzlik smartfon tabısınıń derlik yarımın[162], al dúnya júzlik smartfon paydasınıń 80% in iyelewine alıp keldi, qalǵan 20% in Samsung iyeleydi[163]. Baylanıs operatorları iPhone dı jańalaw ushın subsidiyalar beriwde bir-biri menen básekilesedi, bul iPhone satıwlarınıń áhmiyetli faktorı dep esaplanadı, biraq bul operatorlar paydasın azayttı[164]. 2016-jıl 27-iyulde Apple 1 milliardınshı iPhone ın satqanın járiyaladı[165]. 2024-jıl 1-yanvarǵa kelip, 2.3 milliardtan aslam iPhone satılǵan.
Basqa joqarı texnologiyalı ónimlerge salıstırǵanda, iPhone paydalanıwshılarınıń úlken bólegi hayallar. iPhone hám tutınıwshılar, hám biznes paydalanıwshıları tárepinen qabıl etilgen. iPhone qollanıwshıları orta esap penen Android paydalanıwshılarına qaraǵanda bay hám telefonlarında kóbirek waqıt ótkeredi[166][167]. iPhone ásirese AQSHta ayırıqsha keń tarqalǵan, ol jerde 50% bazar úlesin iyeleydi[168], hám jasóspirimlerdiń 87% i tárepinen qollanıladı[97]. Dúnya boyınsha, iPhone joqarı bahalı ($1,000+ dan joqarı) smartfon bazarınıń 78% in quraydı.[168]
NPD Group maǵlıwmatları boyınsha, Android 2010-jılı iPhone nıń ornatılǵan bazasınan ozıp ketti[169]. Apple kompaniyasınıń 2021-jıl 27-yanvardaǵı tabıs esabatı waqtında Tim Kuk dúnya boyınsha 1 milliard iPhone aktiv qollanılıp atırǵanın ayttı[170].
Rawajlanıp atırǵan bazarlar
Basqa óndiriwshiler bóleklengen tómen dárejeli telefonlar islep shıǵarsa, Apple dıń tómen dárejeli telefonları — bul aldıńǵı jıllardıń modelleri bolıp, bul joqarı bahalı brendin tómenletpesten rawajlanıp atırǵan bazarlarda óz bazar úlesin arttırıw háreketiniń bir bólegi[171][172]. Ol sonday-aq rawajlanıp atırǵan bazarlardıń talǵamların óz ónimlerin joybarlawda esapqa aladı; mısalı, qıtaylı tutınıwshılar arasında altın reń qımbat bahalı ónimniń belgisi sıpatında qabıl etiletuǵının anıqlaǵannan keyin altın reńli iPhone dı usınıs etti. 2017-jılı Apple Hindstanda aldıńǵı jıllardıń iPhone modellerin islep shıǵara basladı; 2022-jılı ol jerde házirgı iPhone 14 ti de islep shıǵarıwdı basladı. Analitikler bunıń biraz Apple dıń Qıtayǵa ǵárezliligin azaytıw hám hind import bajıların jeńiw qálewinen kelip shıqqan dep boljadı[173][174]. 2023-jılı Qıtay húkimeti mámleket xızmetkerleri ushın iPhone lardı qollanıwdı qadaǵan etti, bul shet el texnologiyalarına ǵárezlilikti azaytıw hám kiberqáwipsizlikti kúsheytiwge qaratılǵan háreketler dep qaraladı.
Remove ads
Derekler
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads