Android

Android ‒ bul tiykarınan smartfonlar hám planshetler sıyaqlı sensorlı ekranlı mobil qurılmalarǵa arnalǵan, Linux yadrosınıń modifikaciyalanǵan versiyası hám basqa ashıq kodlı baǵdarlamalıq támiynatqa tiykarlanǵan mobil operaciyalıq sistema. Ol dúnyadaǵı eń keń qollanılatuǵın operaciyalıq sistema bolıp tabıladı, sebebi ol kópshilik smartfonlar hám planshetlerde qollanıladı, tek iPhone hám iPad qurılmaları oǵan kirmeydi, olar sáykesinshe Apple kompaniyasınıń iOS hám iPadOS sistemaların paydalanadı. 2024-jıldıń oktyabr ayındaǵı maǵlıwmatlarǵa sáykes, Android dúnya júzilik operaciyalıq sistema bazarınıń 45% in iyeleydi, onnan keyin Windows 26% menen ekinshi orında turadı^[1].

Android dáslep Open Handset Alliance dep atalǵan baǵdarlamashılar konsorciumı tárepinen islep shıǵılǵan, biraq onıń eń keń tarqalǵan versiyası tiykarınan Google tárepinen rawajlandırıladı. Ol 2007-jıldıń noyabr ayında járiyalandı, al birinshi kommerciyalıq Android qurılması, HTC Dream, 2008-jıldıń sentyabr ayında satıwǵa shıǵarıldı.

Negizinde, bul operaciyalıq sistema Android Open Source Project (AOSP) dep ataladı hám ol tiykarınan Apache licenziyası boyınsha biypul hám ashıq kodlı baǵdarlamalıq támiynat (FOSS) bolıp esaplanadı. Biraq, kópshilik qurılmalar Google tárepinen islep shıǵılǵan menshikli Android versiyasın paydalanadı^[2], ol qosımsha menshikli jabıq kodlı baǵdarlamalıq támiynat penen birge keledi. Olardıń ishinde eń áhmiyetlisi Google Mobile Services (GMS) bolıp^[3], ol Google Chrome sıyaqlı tiykarǵı qosımshalardı, Google Play cifrlı tarqatıw platformasın hám oǵan baylanıslı Google Play Services rawajlandırıw platformasın óz ishine aladı. Xabarlandırıwlar ushın Firebase Cloud Messaging qollanıladı. AOSP biypul bolsa da, "Android" atı hám logotipi Google kompaniyasınıń sawda belgileri bolıp tabıladı, hám Google óz ekosistemasınan tısqarı "sertifikatlanbaǵan" qurılmalardıń Android brendin qollanıwın sheklew ushın standartlar ornatadı^[4][5].

Android Open Source Project tiykarındaǵı smartfonlardıń 70% ten kóbiregi Google ekosistemasın (ápiwayı túrde Android dep atalatuǵın) paydalanadı, olardıń geyparaları Samsung kompaniyasınıń TouchWiz hám keyingi One UI, sonday-aq HTC Sense sıyaqlı óndiriwshiler tárepinen qáliplestirilgen paydalanıwshı interfeysleri hám baǵdarlamalıq toplamları menen keledi^[6]. AOSP ge tiykarlanǵan básekiles ekosistemalar hám tarmaqlar qatarına Amazon tárepinen islep shıǵılǵan Fire OS, Oppo nıń ColorOS i, Vivo nıń OriginOS i, Honor dıń MagicUI i, sonday-aq LineageOS sıyaqlı arnawlı ROM lar hám VR garnituraları ushın Meta Horizon OS kiredi.

Android tıń derek kodı basqa da elektronika túrlerin rawajlandırıw ushın qollanılǵan, mısalı, oyın konsolları, cifrlı kameralar, kóshpeli media pleerler hám kompyuterler, olardıń hárbiri arnawlı paydalanıwshı interfeysine iye. Keń belgili dóretpeler qatarına Google tárepinen islep shıǵılǵan televizorlar ushın Android TV hám kiyiletuǵın qurılmalar ushın Wear OS kiredi. Android taǵı baǵdarlamalıq paketler APK formatın paydalanadı hám ádette Google Play Store, Amazon Appstore, Samsung Galaxy Store, Huawei AppGallery, Cafe Bazaar, GetJar hám Aptoide sıyaqlı menshikli qosımshalar dúkanları arqalı yamasa F-Droid sıyaqlı ashıq kodlı platformalar arqalı tarqatıladı.

Android 2011-jıldan baslap smartfonlarda hám 2013-jıldan baslap planshetlerde dúnya júzi boyınsha eń kóp qollanılatuǵın operaciyalıq sistema bolıp kelmekte. 2021-jıldıń may ayınıń maǵlıwmatları boyınsha, onıń hár ayda úsh milliardtan aslam aktiv paydalanıwshısı bar, bul dúnyadaǵı hár qanday operaciyalıq sistemanıń eń úlken ornatılǵan bazası bolıp esaplanadı^[7]. 2024-jılǵı maǵlıwmatlarǵa sáykes, Google Play Store da 1.7 million qosımsha bar; bul 2021-jıldıń aprel ayındaǵı 3 millionnan aslam qosımsha bolǵan eń joqarı kórsetkishten tómenlewdi kórsetedi^[8]. 2024-jıldıń 15-oktyabrinde shıǵarılǵan Android 15 eń sońǵı versiya bolıp, oǵan búklemeli telefonlar, planshetler, úlken ekranlı qurılmalar hám Chromebook lar ushın arnawlı jaqsılanıwlar kirgizilgen^[9].

Tariyxı

Android Inc. 2003-jıldıń oktyabr ayında Kaliforniyadaǵı Palo-Alto qalasında Endi Rubin, Rich Mayner, Nik Sirs hám Kris Uayt tárepinen qurılǵan^[10][11]. Rubin Android proektin "iyesiniń ornı hám qálewleri haqqında kóbirek xabardar bolǵan aqıllıraq mobil qurılmalardı rawajlandırıwda úlken potencialǵa iye" dep táriyiplegen^[11] Kompaniyanıń dáslepki maqseti cifrlı kameralar ushın joqarı dárejeli operaciyalıq sistema islep shıǵıw edi hám bul 2004-jıldıń aprel ayında investorlarǵa usınılǵan tiykarǵı ideya boldı.^[12]. Keyin kompaniya kameralar bazarınıń óz maqsetleri ushın jetkilikli dárejede úlken emesligin túsindi hám bes aydan soń óz kúsh-ǵayratın basqa tarawǵa burıp, Android ti Symbian hám Microsoft Windows Mobile menen básekilese alatuǵın telefon operaciyalıq sisteması sıpatında usına basladı^[12][13].

Rubin dáslepki basqıshta investorlardı tartıwda qıyınshılıqlarǵa dus keldi hám Android keńse jayınan shıǵarılıw qáwpi astında qaldı. Rubinniń jaqın dostı Stiv Perlman oǵan konvertte 10,000 dollar naq pul alıp keldi hám kóp ótpey belgisiz muǵdarda dáslepki qarjılandırıw jiberdi. Perlman kompaniyadan úles alıwdan bas tarttı hám "Men bunı isledim hám Endige járdem bergim kelgeni ushın isledim" dep aytqan^[14][15].

I2005-jılı Rubin Samsung^[16] hám HTC^[17] kompaniyaları menen kelisimler dúziwge háreket etti. Kóp ótpey, sol jıldıń iyul ayında Google kompaniyanı keminde 50 million dollarǵa satıp aldı^[11][18]; 2010-jılı Google kompaniyasınıń sol waqıttaǵı korporativ rawajlanıw boyınsha vice-prezidenti Devid Loui bunı "Google dıń eń jaqsı kelisimi" dep ataǵan^[16] Android tiń tiykarǵı xızmetkerleri, sonıń ishinde Rubin, Mayner, Sirs hám Uayt, satıp alınıw barısında Google ǵa qosıldı.^[11] Sol waqıtta sır saqlawshı Android Inc. haqqında kóp nárse belgili emes edi, kompaniya mobil telefonlar ushın baǵdarlama islep atırǵanı haqqındaǵı az ǵana maǵlıwmattan basqa hesh nárse aytpaǵan edi.^[11] Google da Rubin basshılıǵındaǵı komanda Linux yadrosı tiykarında isleytuǵın mobil qurılma platformasın islep shıqtı. Google bul platformanı qurılma islep shıǵarıwshılarǵa hám baylanıs operatorlarına iykemli, jańartılıwı múmkin bolǵan sistema sıpatında usındı.^[19]. Google "apparatlıq komponentler hám baǵdarlamalıq támiyinlewshi sheriklerdiń bir qatarın tayarlap, baylanıs operatorlarına hár qıylı dárejedegi birge islesiwge tayar ekenligin bildirgen"^[20].

Google kompaniyasınıń mobil baylanıs bazarına kiriw niyeti haqqındaǵı boljawlar 2006-jıldıń dekabr ayına shekem dawam etti. Dáslepki prototip sensorlı ekranı joq hám fizikalıq QWERTY klaviaturası bar BlackBerry telefonına uqsas edi, biraq 2007-jılı Apple iPhone nıń payda bolıwı Android tiń "qaytadan jobalanıwına" alıp keldi^[21][22]. Google keyinirek óziniń Android specifikaciya hújjetlerin "Sensorlı ekranlar qollanıladı" dep ózgertti, degen menen "Ónim fizikalıq túymelerdiń bolıwın esapqa alıp jobalanǵan, sonlıqtan sensorlı ekran fizikalıq túymelerdi tolıq almastıra almaydı" degen pikir de qosılǵan^[23]. 2008-jılǵa kelip, Nokia hám BlackBerry ekewi de iPhone 3G ge básekiles sensorlı smartfonlardı járiyaladı, al Android tiń dıqqatı aqırında tek sensorlı ekranlarǵa qaratıldı. Android operaciyalıq sistemasında isleytuǵın birinshi kommerciyalıq smartfon HTC Dream, sonday-aq T-Mobile G1 dep te atalatuǵın qurılma 2008-jıl 23-sentyabrde járiyalandı^[24][25].

HTC Dream yamasa T-Mobile G1, Android ta isleytuǵın birinshi kommerciyalıq túrde shıǵarılǵan qurılma (2008)

2007-jıl 5-noyabrde Open Handset Alliance, yaǵnıy Google, HTC, Motorola hám Samsung sıyaqlı qurılma óndiriwshiler, Sprint hám T-Mobile sıyaqlı sımsız baylanıs operatorları, Qualcomm hám Texas Instruments sıyaqlı chip islewshilerden ibarat texnologiya kompaniyalarınıń konsorciumı "mobil qurılmalar ushın birinshi haqıyqıy ashıq hám keń qamtıwshı platformanı" rawajlandırıw maqsetinde ózin járiyaladı^[26][27][28]. Bir jıl ishinde Open Handset Alliance eki basqa ashıq kodlı básekileske — Symbian Foundation hám LiMo Foundation ǵa dus keldi, sońǵısı da Google sıyaqlı Linux tiykarındaǵı mobil operaciyalıq sistemasın rawajlandırmaqta edi. 2007-jıldıń sentyabr ayında InformationWeek Google dıń mobil telefoniya tarawında bir neshe patent ótinish beriwi haqqında Evalueserve izertlewin járiyaladı^[29].

2008-jıl 23-sentyabrde Android Endi Rubin, Larri Peydj, Sergey Brin, Koul Brodman, Kristofer Shlaffer hám Piter Chou tárepinen Nyu-York qalasınıń metro stanciyasında ótkerilgen baspasóz konferenciyasında tanıstırıldı^[30].

2008-jıldan baslap, Android operaciyalıq sistemanı izbe-iz jaqsılap, jańa funkciyalardı qosıp hám aldıńǵı versiyalardaǵı kemshiliklerdi dúzetip, kóplegen jańalanıwlardı kórdi. Hárbir úlken versiya alfavit tártibinde desert yamasa mazalı taǵamnıń atına qoyılǵan, dáslepki Android versiyaları "Cupcake", "Donut", "Eclair" hám "Froyo" dep atalǵan. 2013-jılı Android KitKat tı járiyalaw waqtında Google: "Bul qurılmalar ómirimizdi sonshelli mazalı etkeni ushın, hárbir Android versiyası desert atına qoyılǵan" dep túsindirdi. Biraq, Google wákili CNN ge bergen intervyusinde: "Bul biraz ishki komanda isi sıyaqlı, hám biz bul máselede azǵana — qalay aytsam eken — túsiniksizirek bolıwdı maqul kóremiz, dep aytayın" dedi^[31].

2010-jılı Google óziniń Nexus qurılmalar seriyasın islep shıǵardı. Bul seriyada Google hár qıylı qurılma óndiriwshiler menen birlesip jańa qurılmalar isledi hám jańa Android versiyaların engizdi. Bul seriya "Android tariyxında jańa programmalıq támiyinlewdi hám apparatlıq standartlardı engiziwde sheshiwshi rol oynadı" dep sıpatlandı hám óziniń "artıqsha programmalardan azat" hám "waqtında ... jańalanatuǵın" programmalıq támiyinlewi menen tanıldı^[32]. 2013-jıldıń may ayında ótkerilgen óndiriwshiler konferenciyasında Google Samsung Galaxy S4 tiń arnawlı versiyasın járiyaladı. Bul versiyada Samsung tiń óz Android kórsetpeleri ornına, telefon "standart Android" tı paydalandı hám jańa sistema jańalanıwların tez alıwǵa wáde berildi^[33]. Bul qurılma Google Play edition programmasınıń baslanıwı boldı hám onnan keyin basqa qurılmalar, sonıń ishinde HTC One Google Play edition^[34] hám Moto G Google Play edition^[35] payda boldı. 2015-jılı Ars Technica bılay dep jazdı: "Usı hápteniń basında Google diń onlayn dúkanındaǵı sońǵı Google Play edition Android telefonları "endi satıwda joq" dep kórsetildi" hám "Endi olardıń hámmesi joq boldı, hám bul programmanıń juwmaqlanǵanına uqsaydı"^[36][37].

Erik Shmidt, Endi Rubin hám Xugo Barra 2012-jılǵı Google diń Nexus 7 planshetin járiyalaǵan baspasóz konferenciyasında

2008-jıldan 2013-jılǵa shekem Xugo Barra ónim boyınsha sóylewshi xızmetin atqardı, baspasóz konferenciyalarında hám Google I/O da, yaǵnıy Google diń jıl sayınlıq óndiriwshilerge baǵdarlanǵan konferenciyasında Android ti wákillik etti. Ol 2013-jıldıń avgust ayında Google den ketip, qıtaylı telefon óndiriwshi Xiaomi ǵa qosıldı^[38][39].Bunnan altı aydan az waqıt burın, Google diń sol waqıttaǵı bas direktorı Larri Peydj óziniń blog jazbasında Endi Rubinniń Android bóliminen Google daǵı jańa joybarlarǵa ótkenin hám Sundar Pichay jańa Android basshısı bolatuǵının járiyaladı^[40][41]. Keyinirek Pichaydıń ózi de lawazımın ózgertti, 2015-jıldıń avgust ayında kompaniyanıń Alphabet konglomeratına qayta dúziliwinen keyin Google diń jańa bas direktorı boldı^[42][43], bul Xiroshi Lokxeymerdi Android tiń jańa basshısı etip qoydı^[44][45].

Android 4.4, KitKat te, MicroSD hám kartalarına bólisilgen jazıw múmkinshiligi paydalanıwshı ornatqan qosımshalar ushın sheklengen, tek Android/data/ ishindegi sáykes paket atamaları menen arnawlı papkalar ǵana jazılıwı múmkin bolıp qalǵan. Jazıw múmkinshiligi Android 5 Lollipop penen artqa úylesimsiz Google Storage Access Framework interfeysi arqalı qayta tiklegen^[46].

2014-jılı iyun ayında Google Android One dep atalatuǵın "apparat úlgi modellerin" járiyaladı, bul "qurılma islewshilerge tómen bahada joqarı sapalı telefonlar jasawǵa múmkinshilik beredi" hám rawajlanıp atırǵan ellerdegi tutınıwshılar ushın arnalǵan^[47][48][49]. Sentyabr ayında Google Hindstanda satıwǵa shıǵarılatuǵın birinshi Android One telefonların járiyaladı^[50][51]. Biraq, Recode 2015-jıldıń iyun ayında bul proekttiń "úmitsizlik" ekenin xabarladı, "qarsılıq bildirgen tutınıwshılar hám óndiriwshi sherikler" hám "hesh qashan apparat tárepin tolıq sheshe almaǵan izlew kompaniyasınıń sátsizlikleri" sebep retinde kórsetildi^[52]. 2015-jıldıń avgust ayında Android One di qayta islep shıǵıw jobaları payda boldı^[53], hám bir hápteden soń Afrika bul baǵdarlama ushın kelesi orın sıpatında járiyalandı^[54][55]. The Information nıń 2017-jıldıń yanvar ayındaǵı esabatında Google óziniń arzan Android One baǵdarlamasın AQSH qa keńeytip atırǵanı aytıldı, biraq The Verge kompaniyanıń ózi haqıyqıy qurılmalardı islep shıǵarmaytuǵının atap ótti^[56]. Google 2016-jıldıń oktyabr ayında Pixel hám Pixel XL smartfonların tanıstırdı, olar Google tárepinen islengen birinshi telefonlar sıpatında bazarǵa shıǵarıldı^[57][58], hám Google Assistant sıyaqlı ayırım baǵdarlama ózgesheliklerin keń tarqatıwdan aldın ózinde ǵana qollandı^[59][60]. Pixel telefonları Nexus seriyasın almastırdı^[61], al Pixel telefonlarınıń jańa áwladı 2017-jıldıń oktyabr ayında shıǵarıldı^[62].

2019-jıldıń may ayında operaciyalıq sistema Huawei qatnasqan Qıtay hám AQSH arasındaǵı sawda urısına aralasıp qaldı, sebebi Huawei, kóplegen basqa texnologiya firmaları sıyaqlı, Android platformasına qatnaw múmkinshiligine ǵárezli bolıp qalǵan edi^[63][64]. 2019-jıldıń jazında Huawei Android qa alternativ bolǵan Harmony OS^[65] dep atalatuǵın operaciyalıq sistema jaratıwın járiyaladı^[66] hám úlken global bazarlarda intellektual múlk huqıqların rásmiylestiriwge ótinish berdi^[67][68]. Usınday sankciyalar astında Huawei 2022-jılı Android ti jańa operaciyalıq sistema menen almastırıwdı uzaq múddetli joba etip atır, sebebi Harmony OS dáslep smartfonlar hám planshetler emes, al zattar interneti qurılmaları ushın jobalanǵan edi^[69].

2019-jıldıń 22-avgust kúni Android "Q" nıń rásmiy túrde Android 10 dep atalatuǵını járiyalandı, bul úlken versiyalardı mazalı taǵamlar ataması menen ataw dástúrin juwmaqladı. Google bul atamalardıń xalıqaralıq paydalanıwshılar ushın "qamtıwshı" emesligin bildirdi (sebebi joqarıda aytılǵan taǵamlar xalıqaralıq dárejede belgili emes yamasa ayırım tillerde aytılıwı qıyın)^[70][71]. Sol kúni Android Police Google baǵdarlamashılardıń jańa ofisiniń foyesine úlken "10" sanınıń músinin ornatıwǵa buyırtpa bergenin xabarladı^[72]. Android 10 dáslep Google Pixel telefonları ushın 2019-jıldıń 3-sentyabr kúni shıǵarıldı.

2021-jıldıń aqırında ayırım paydalanıwshılar ayrıqsha járdem xızmetlerine qońıraw ete almaǵanlıǵın xabarladı^[73][74]. Bul másele Android hám Microsoft Teams qosımshasındaǵı qáteliklerdiń birlesiwinen kelip shıqqan edi; eki kompaniya da bul máseleni sheshetuǵın jańalanıwlardı shıǵardı^[75].

Ózgeshelikleri

Interfeys

Android tıń ádettegi paydalanıwshı interfeysi tiykarınan tikkeley basqarıwǵa tiykarlanǵan bolıp, ekrandaǵı obektlerdi basqarıw ushın sıypaw, basıw, qısıw hám keri qısıw sıyaqlı haqıyqıy dúnyadaǵı háreketlerge sáykes keletuǵın sensorlı kirgiziwlerdi, sonıń menen birge virtual klaviaturanı qollanadı^[76]. Oyın basqarıwshıları hám tolıq ólshemli fizikalıq klaviaturalar Bluetooth yamasa USB arqalı qollap-quwatlanadı^[77][78]. Paydalanıwshı kirgiziwine juwap dárhal bolıwǵa mólsherlengen hám qollanıwshıǵa taktil keri baylanıs beriw ushın kóbinese qurılmanıń vibraciya múmkinshiliklerin qollanıp, sıypalmalı sensorlı interfeysti támiyinleydi. Ayırım qosımshalar qosımsha qollanıwshı háreketlerine juwap beriw ushın akselerometrler, giroskoplar hám jaqınlıq sensorları sıyaqlı ishki apparatlıq qurallardı qollanadı, mısalı, qurılmanıń qalay jaylasqanına baylanıslı ekrandı portretten landshaftqa ózgertiw^[79], yamasa paydalanıwshıǵa qurılmanı aylandırıw arqalı jarıs oyınında kólikti basqarıwǵa múmkinshilik beriw, rul dóńgelegin basqarıwdı imitaciya etiw^[80].

Bas ekran

Android qurılmaları bas ekranǵa júkleniwden baslanadı, bul Android qurılmalarındaǵı tiykarǵı navigaciya hám informaciya "orayı" bolıp, jeke kompyuterlerdegi jumıs stolına uqsas. Android bas ekranları ádette qosımsha belgisheleri hám vidjetlerden turadı; qosımsha belgisheleri tiyisli qosımshanı iske qosadı, al vidjetler hawa rayı boljawı, qollanıwshınıń elektron pochta qutısı yamasa jańalıqlar belgisi sıyaqlı tikkeley bas ekranda janlı, avtomatik jańalanatuǵın mazmundı kórsetedi^[81]. Bas ekran bir neshe betten turwı múmkin, paydalanıwshı olardıń arasında aldıǵa hám artqa sıypaw arqalı óte aladı^[82]. Google Play hám basqa qosımshalar dúkanlarında jaylastırılǵan úshinshi tárep qosımshaları bas ekrannıń kórinisin tolıq ózgertiwi^[83], hátte Windows Phone sıyaqlı basqa operaciyalıq sistemalardıń kórinisin imitaciya etiwi múmkin^[84]. Kópshilik óndiriwshiler ózleriniń Android qurılmalarınıń kórinisi hám funkciyaların básekilesiwshilerinen ayırmashılıqtı kórsetiw ushın ózgertedi^[85].

Hal-ahwal qatarı

Ekrannıń joqarǵı bóliminde qurılma hám onıń baylanısı haqqında informaciyanı kórsetetuǵın hal-ahwal (status) qatarı jaylasqan. Bul hal-ahwal qatarın tómenge qaray tartıw (sıypaw) arqalı xabarlandırıw ekranın ashıwǵa boladı, bunda qosımshalar áhmiyetli informaciya yamasa jańalanıwlardı kórsetedi, sonday-aq displey jaqtılıǵı, baylanıs parametrleri (WiFi, Bluetooth, uyalı maǵlıwmatlar), audio rejimi hám fonar sıyaqlı sistema basqarıw elementleri hám qosqıshlarına tez kiriw múmkinshiligi bar^[82]. Óndiriwshiler fonar jaqtılıǵın retlew sıyaqlı keńeytilgen parametrlerdi ámelge asırıwı múmkin^[86].

Xabarlandırıwlar

Xabarlandırıwlar — bul "qosımsha qollanılmay turǵanda, ol haqqında qısqa, waqtılı hám tiyisli informaciya", hám oǵan basqanda, qollanıwshılar xabarlandırıwǵa baylanıslı qosımsha ishindegi ekranǵa jóneltiledi^[87]. Android 4.1 "Jelly Bean" versiyasınan baslap, "keńeytiletuǵın xabarlandırıwlar" qollanıwshıǵa xabarlandırıwdaǵı belgishege basıw arqalı onı keńeytiw hám kóbirek informaciyanı hám múmkin bolǵan qosımsha háreketlerin tikkeley xabarlandırıwdan kóriw imkaniyatın beredi^[88].

Qosımshalar dizimi

"Barlıq qosımshalar" ekranı barlıq ornatılǵan qosımshalardı kórsetedi, bunda qollanıwshılar qosımshanı dizimnen bas ekranǵa súyrep aparıw múmkinshiligine iye. Qosımshalar dizimine Android versiyasına baylanıslı jest yamasa túyme arqalı kiriwge boladı. "Sońǵılar" ekranı, sonday-aq "Ulıwma kórinisi" dep te ataladı, qollanıwshılarǵa jaqında qollanılǵan qosımshalar arasında almasıw imkaniyatın beredi^[82].

Sońǵı qosımshalar dizimi Android versiyası hám óndiriwshige baylanıslı qatar yamasa qabatlasıp kóriniwi múmkin^[89].

Navigaciya túymeleri

HTC Desire smartfonınıń aldıńǵı túymeleri (bas bet, menyu/opciyalar, artqa qaytıw, izlew) hám optikalıq trekpadı, 2010-jılǵı Android operaciyalıq sisteması bar smartfonı

Kóp erte Android OS smartfonları veb-izlew sistemasına hám ayırım qosımshalardıń ishki izlew funkciyasına tez kiriw ushın arnawlı izlew túymesi menen támiyinlengen edi. Sońǵı úlgidegi qurılmalarda bul funkciya ádette bas bet túymesin uzaq basıw yamasa sıypap ótiw arqalı orınlanadı^[90].

Arnawlı opciyalar túymesi, sonday-aq menyu túymesi dep te ataladı, hám onıń ekrandaǵı simulyaciyası Android 10 versiyasınan baslap qollap-quwatlanbaydı. Google mobil qosımsha baǵdarlamashılarına menyulardı paydalanıwshı interfeysiniń ishine jaylastırıwdı usınıs etedi^[90]. Jańaraq telefonlarda onıń ornın háreketke keltirilgende jaqında qollanılǵan qosımshalar dizimine kiriw ushın qollanılatuǵın tapsırma túymesi iyeleydi. Qurılmaǵa baylanıslı, onı uzaq basıw menyu túymesin basıwdı simulyaciyalawı yamasa ekrandı bóliw kórinisin iske túsiriwi múmkin, sońǵısı standart Android 7 versiyasınan baslap ádepki háreket bolıp esaplanadı^[91][92][93].

Bóleklengen ekran kórinisi

Standart Android 7.0 Nougat versiyasında ekrandı bóliw kórinisine nativlik qollap-quwatlaw qosılǵan^[93].

Ekrandı bóliw kórinisi rejimin qollaǵan birinshi óndiriwshi tárepinen ózgertilgen Android tiykarındaǵı smartfonlar 2012-jılǵı Samsung Galaxy S3 hám Note 2 bolıp esaplanadı. Olardıń birinshi úlgisi bul funkciyanı Android 4.1 Jelly Bean menen birge kelgen TouchWiz daǵı premium jıynaq jańalanıwı arqalı alǵan^[94].

Óshirilgen waqıtta zaryadlaw

Qurılma óshirilgende zaryadlaw quwatın qosqanda yamasa ajıratqanda, sonday-aq quwat túymesin yamasa bas bet túymesin qısqa waqıt basqanda, ekranda óndiriwshiler arasında kórinisi ózgeshe bolǵan vizual batareya ólshegishi payda boladı. Bul paydalanıwshıǵa qurılmanı iske túsirmesten óshirilgen waqıttaǵı zaryad statusın tez bahalawǵa múmkinshilik beredi. Ayırımları batareya procentin kórsetedi^[95].

Qosımshalar

Kópshilik Android qurılmaları aldınnan ornatılǵan Google qosımshaları menen keledi, olardıń qatarına Gmail, Google Maps, Google Chrome, YouTube, Google Play Movies & TV hám basqalar kiredi.

Qurılmalardıń funkcionallıǵın keńeytetuǵın qosımshalar ("apps") (hám 64-bitli bolıwı kerek^[96]), Android baǵdarlamalıq támiyinlewdi rawajlandırıw jıynaǵı (SDK)^[97] járdeminde hám kóbinese Kotlin programmalastırıw tilinde jazıladı. Kotlin 2019-jıldıń may ayında Java ornına Google tárepinen Android qosımshaların rawajlandırıw ushın qálegen til sıpatında jariyalandı^[98], al dáslep 2017-jıldıń may ayında járiyalanǵan edi^[99][100]. Java házirge shekem qollap-quwatlanadı (dáslep paydalanıwshı keńisligindegi baǵdarlamalar ushın jalǵız variant bolǵan hám kóbinese Kotlin menen aralastırılıp qollanıladı), sonday-aq C++ ta qollap-quwatlanadı^[101]. Java yamasa Kotlin sıyaqlı basqa JVM tilleri C/C++ menen birge qollanılıwı múmkin^[102], sonıń menen birge C++ ti jaqsıraq qollap-quwatlaytuǵın standart emes orınlaw ortalıqların tańlaw múmkinshiligi bar^[103].

SDK óz ishine rawajlandırıwdıń keń kólemli quralların aladı^[104], sonıń ishinde debagger, baǵdarlamalıq támiyinlew kitapxanaları, QEMU tiykarındaǵı qol telefonı emulyatorı, dokumentaciya, úlgi kodlar hám sabaqlıqlar bar. Dáslep, Google qollap-quwatlaǵan integraciyalanǵan rawajlandırıw ortalıǵı (IDE) Android Development Tools (ADT) plagini menen Eclipse edi; 2014-jıldıń dekabr ayında Google Android qosımshaların rawajlandırıw ushın tiykarǵı IDE sıpatında IntelliJ IDEA tiykarında islep shıǵılǵan Android Studio nı shıǵardı. Basqa da rawajlandırıw quralları bar, sonıń ishinde C yamasa C++ tilindegi qosımshalar yamasa keńeytiwler ushın native development kit (NDK), jańadan baslawshı programmistler ushın vizual ortalıq bolǵan Google App Inventor, hám hár qıylı platforma aralıq mobil veb qosımshalar freymvorkları bar. 2014-jıldıń yanvar ayında Google Chrome HTML 5 veb qosımshaların Android ke kóshiriw ushın Apache Cordova tiykarındaǵı freymvorktı járiyaladı, ol tiykarǵı qosımsha qabıǵına oralǵan^[105]. Sonıń menen bir qatarda, Google 2014-jılı qosımsha hám veb rawajlandırıwshılar ushın paydalı qurallar usınatuǵın Firebase ti satıp aldı^[106].

Android te úshinshi tárep qosımshalarınıń ósip baratırǵan tańlawı bar, olardı paydalanıwshılar qosımshanıń APK (Android application package) faylın júklep alıw hám ornatıw arqalı, yamasa paydalanıwshılarǵa qurılmalarına qosımshalardı ornatıwǵa, jańalawǵa hám óshiriwge múmkinshilik beretuǵın qosımsha dúkan baǵdarlamasın júklep alıw arqalı iyeley aladı. Google Play Store — bul Google úylesimlilik talaplarına juwap beretuǵın hám Google Mobile Services baǵdarlamalıq támiyinlewin licenziyalaytuǵın Android qurılmalarına ornatılǵan tiykarǵı qosımsha dúkanı^[107][108]. Google Play Store paydalanıwshılarǵa Google hám úshinshi tárep baǵdarlamashıları tárepinen járiyalanǵan qosımshalardı kóriw, júklep alıw hám jańalaw múmkinshiligin beredi; 2021-jıldıń yanvar ayına Play Store da Android ushın úsh millionnan aslam qosımsha bar^[8][109]. 2013-jıldıń iyul ayına 50 milliard qosımsha ornatıwı ámelge asırılǵan^[110][111]. Ayırım baylanıs operatorları Google Play qosımshaların satıp alıw ushın tuwrıdan-tuwrı operator esap-kitabın usınadı, bunda qosımshanıń bahası paydalanıwshınıń aylıq esap-kitabına qosıladı^[112]. 2017-jıldıń may ayına Gmail, Android, Chrome, Google Play hám Maps ushın ayına bir milliardtan aslam aktiv paydalanıwshı bar.

Android tiń ashıq tábiyatı sebepli, Android ushın bir qatar úshinshi tárep qosımsha bazarları da bar, olar Google Play Store menen jetkeriliwine ruqsat etilmegen qurılmalar ushın almastırıwshı usınıw, siyasat buzılıwları sebepli Google Play Store da usınıla almaytuǵın qosımshalardı beriw yamasa basqa sebepler ushın xızmet etedi. Bul úshinshi tárep dúkanlarınıń mısallarına Amazon Appstore, GetJar hám SlideMe kiredi. Basqa bir alternativ bazar bolǵan F-Droid tek biypul hám ashıq kodlı licenziyalar boyınsha tarqatılatuǵın qosımshalardı usınıwǵa umtıladı^{[107][113][114]}.

2020-jıldıń oktyabr ayında Google bir neshe Android qosımshaların Play Store dan alıp tasladı, sebebi olar maǵlıwmat jıynaw qaǵıydaların buzıp atırǵanı anıqlandı. Xalıqaralıq Cifrlı Juwapkershilik Keńesi (IDAC) firmaǵa Number Coloring, Princess Salon hám Cats & Cosplay sıyaqlı balalar ushın qosımshalardıń, barlıǵı 20 million júklep alınıwı menen, Google siyasatların buzıp atırǵanın xabarladı^[115].

2021-jıldıń iyun ayında Windows 11 járiyalaw waqıyasında, Microsoft Android Ashıq Kodlı Proekti (AOSP) ushın qollaw kórsetiwdi ámelge asırıw maqsetinde jańa Windows Subsystem for Android (WSA) nı kórsetti, biraq ol sońınan eskirgen dep tabıldı. Ol paydalanıwshılarǵa Windows 11 de ózleriniń Windows stolında Android qosımshaları hám oyınların isletiwge múmkinshilik beriwi kerek edi^[116]. 2024-jıldıń 5-mart kúni Microsoft WSA nıń gónergenin járiyaladı hám onıń qollawı 2025-jıldıń 5-martında toqtatılatuǵının bildirdi^[117].

Saqlaw ornı

Android qurılmalarınıń saqlaw ornın SD kartalar sıyaqlı qosımsha qurılmalar arqalı keńeytiwge boladı. Android eki túrli qosımsha saqlaw ornın tanıydı: kóshpeli saqlaw ornı (ádette qollanıladı) hám qabıllawǵa bolatuǵın saqlaw ornı. Kóshpeli saqlaw ornı sırtqı saqlaw qurılması retinde qaraladı. Android 6.0 de engizilgen qabıllawǵa bolatuǵın saqlaw ornı, qurılmanıń ishki saqlaw ornın SD karta menen birlestiriwge múmkinshilik beredi, onı ishki saqlaw ornınıń keńeytiwi sıpatında qaraydı. Onıń kemshiligi — eger ol qayta formatlanbasa, yadtan saqlaw kartasın basqa qurılma menen paydalanıw múmkin emes^[118].

Android 4.4 qurılmanıń fayl sistemasındaǵı fayllarǵa kiriw ushın API ler toplamı bolǵan Storage Access Framework (SAF) ti engizdi^[119]. Android 11 den baslap, Android qosımshalardı scoped storage dep atalatuǵın maǵlıwmat qupıyalılıǵı siyasatına boysınıwın talap etti, oǵan sáykes qosımshalar tek belgili papkalarǵa (mısalı, súwretler, muzıka hám video ushın) hám ózleri jaratqan qosımshaǵa tiyisli papkalarǵa avtomatik túrde kire aladı. Qosımshalar fayl sistemasınıń basqa bólimlerine kiriw ushın SAF ti paydalanıwı kerek^{[120][121][122]}.

Yadtı basqarıw

Android qurılmaları ádette batareyadan pitkeriletuǵın bolǵanlıqtan, Android processlerdi basqarıw arqalı quwat sarpın minimumda saqlaw ushın jobalanǵan. Qosımsha paydalanılmaǵan waqıtta, sistema onıń jumısın toqtatıp qoyadı, sonlıqtan ol dárhal paydalanıwǵa tayar bolsa da, batareya quwatın yaki CPU resursların paydalanbaydı^[123][124]. Android yadta saqlanǵan qosımshalardı avtomatik túrde basqaradı: yad az bolǵanda, sistema kórinbeytuǵın hám avtomatik túrde aktiv emes processlerdi jabıwdı baslaydı, eń uzaq waqıt dawamında aktiv bolmaǵan processlerden baslap^[125][126]. Lifehacker 2011-jılı úshinshi tárep tapsırma-zıyanlawshı qosımshaları paydadan góre zıyan keltirip atırǵanın xabarladı^[127].

Baǵdarlamashı opciyaları

Baǵdarlamashılar tárepinen paydalanılatuǵın ayırım sazlawlar hám tájiriybeli paydalanıwshılar ushın "Baǵdarlamashı opciyaları" dep atalatuǵın qosımsha menyuda jaylasqan. Bul opciyalarǵa displeydiń jańalanıp atırǵan bólimlerin belgilew, sensorlı ekrannıń aǵımdaǵı jaǵdayın kórsetetuǵın qatlam kórsetiw, ekrandı jazıp alıwda paydalanıw múmkin bolǵan tiyisiw noqatların kórsetiw, fonda jumıs islep atırǵan juwap bermeytuǵın processler haqqında paydalanıwshıǵa xabar beriw hám olardı toqtatıw múmkinshiligi ("Barlıq ANR lardı kórsetiw", yaǵnıy "Qosımsha juwap bermey atır"), Bluetooth audio klientiniń sistema ses kólemin basqarıwın aldın alıw ("Absolyut ses kólemin óshirip qoyıw"), hám ótiw animaciyalarınıń dawamlılıǵın ózgertiw yaki navigaciyanı tezletiw ushın olardı tolıǵı menen óshirip qoyıw kiredi^{[128][129][130]}.

Baǵdarlamashı opciyaları Android 4.2 "Jelly Bean" nen baslap dáslepki gezde jasırın boladı, biraq qurılma haqqındaǵı informaciyada operaciyalıq sistemanıń qurılıs sanın jeti márte basıw arqalı iske túsiriliwi múmkin. Baǵdarlamashı opciyaların qaytadan jasırıw ushın "Sazlawlar" qosımshasınıń paydalanıwshı maǵlıwmatların óshiriw kerek, bul basqa ayırım sazlawlardı da qayta ornatıwı múmkin^{[131][132][133]}.

Apparatlıq támiyinlew

Android tıń tiykarǵı apparatlıq platforması ARM (ARMv7 hám ARMv8-A arxitekturaları) bolıp, x86 hám x86-64 arxitekturaları da Android tıń keyingi versiyalarında rásmiy túrde qollap-quwatlanadı^{[134][135][136]}. Rásmiy emes Android-x86 joybarı rásmiy qollap-quwatlawdan aldın x86 arxitekturaların qollap-quwatlawdı támiyinledi^[137][138]. 2012-jıldan baslap, telefonlar^[139] hám planshetlerdi qosqanda, Intel processorlı Android qurılmaları payda bola basladı. 64-bitli platformalar ushın qollap-quwatlawdı alıp, Android dáslep 64-bitli x86 da, keyin ARM64 te islewge mólsherlendi. Operaciyalıq sistemanıń RISC-V arxitekturasına rásmiy emes eksperimental portı 2021-jılı shıǵarıldı^[140].

Android 7.1 di isletip atırǵan qurılmalar ushın minimal RAM muǵdarı talapları ámelde eń jaqsı apparatlıq támiyinlew ushın 2 GB dan, eń keń tarqalǵan ekran ushın 1 GB ǵa shekem ózgeredi. Android OpenGL ES tiń barlıq versiyaların hám Vulkan dı qollap-quwatlaydı (hám ayırım qurılmalar ushın 1.1 versiyası bar^[141]).

Android qurılmaları kóplegen qosımsha apparatlıq komponentlerdi óz ishine aladı, sonıń ishinde foto yamasa video kameralar, GPS, baǵdar sensorları, arnawlı oyın basqarıw elementleri, akselerometrler, giroskoplar, barometrler, magnitometrler, jaqınlıq sensorları, basım sensorları, termometrler hám sensorlı ekranlar. Ayırım apparatlıq komponentler talap etilmeydi, biraq smartfonlar sıyaqlı belgili bir klasstaǵı qurılmalarda standart bolıp qáliplesti, hám eger olar bar bolsa, qosımsha talaplar qollanıladı. Basqa ayırım apparatlıq támiyinlewler dáslep talap etilgen, biraq bul talaplar jumsartılǵan yamasa tolıǵı menen alıp taslanǵan. Mısalı, Android dáslepki waqıtta telefon operaciyalıq sisteması sıpatında islep shıǵılǵanlıqtan, mikrofonlar sıyaqlı apparatlıq támiyinlew talap etilgen, al waqıt ótiwi menen telefon funkciyası qosımsha bolıp qaldı^[111]. Android dáslep avtofokuslı kameranı talap etken, bul talap keyin turaqlı fokuslı kameraǵa ózgertilgen,^[111] eger ulıwma bar bolsa, sebebi Android set-top box larda qollanıla baslanǵanda kamera talabı tolıǵı menen alıp taslandı.

Smartfonlar hám planshetlerde islewden tısqarı, bir neshe óndiriwshiler Android tı ápiwayı kompyuter apparatlıq támiyinlewinde klaviatura hám tıshqansha menen nativlik túrde iske túsiredi^{[142][143][144][145]}. Kommerciyalıq jaqtan qoljetimli apparatlıq támiyinlewde bolıwınan tısqarı, Android tıń usıǵan uqsas kompyuter apparatlıq támiyinlewine ılayıqlı versiyaları Android-x86 joybarınan biypul jetkerip berilip atır, sonıń ishinde Android 4.4 tiń qáliplestirilgen versiyası da bar^[146]. Android SDK niń bir bólegi Android emulyatorın yamasa úshinshi tárep emulyatorların paydalanıp, Android ti x86 arxitekturasında nativlik emes túrde de iske túsiriw múmkin^[147][148]. Qıtay kompaniyaları "Microsoft Windows hám Google Android penen tuwrıdan-tuwrı básekilesiw" ushın Android tiykarında kompyuter hám mobil operaciyalıq sistemasın islep shıǵarmaqta^[149]. Qıtay injeneriya akademiyası húkimet kompyuterlerinde Windows 8 di paydalanıwǵa Qıtay tárepinen tıyım salınıwınan keyin "onnan aslam" kompaniya Android ti qáliplestirip atırǵanın atap ótti^[150].

Rawajlandırıw

Android Ashıq Kodlı Proektiniń stegi

Android Google tárepinen eń sońǵı ózgerisler hám jańalanıwlar shıǵarıwǵa tayar bolǵanǵa shekem rawajlandırıladı, usı waqıtta derek kodı Android Ashıq Kodlı Proekti (AOSP) ǵa jetkerip berilip atır^[151], bul Google basshılıǵındaǵı ashıq kodlı baslama^[152]. Birinshi derek kodı shıǵarılıwı 2007-jılǵı dáslepki shıǵarılım menen birge ámelge asırıldı. Barlıq shıǵarılımlar Apache licenziyası boyınsha^[153].

AOSP kodı minimallıq ózgerisler menen ayırım qurılmalarda, tiykarınan burınǵı Nexus hám házirgi Android One seriyasındaǵı qurılmalarda tabılıwı múmkin^[154]. Biraq, kópshilik túpnusqa úskene óndiriwshileri (OEMs) derek kodın óz apparatlıq támiyinlewinde islewi ushın qáliplestiredi^[155][156].

Android derek kodı ayırım apparatlıq komponentler ushın kerek bolǵan qurılma drayverlerin, kóbinese patentlengen, óz ishine almaydı^[157], sonday-aq kóplegen qosımshalar ǵárezli bolǵan Google Play Services derek kodın da óz ishine almaydı. Nátiyjede, Google óziniń qurılmaların qosqanda, kópshilik Android qurılmaları biypul hám ashıq kodlı hám patentlengen baǵdarlamalıq támiyinlewdiń kombinaciyası menen jetkerip beriledi, bunda Google xızmetlerine kiriw ushın kerek bolǵan baǵdarlamalıq támiyinlew sońǵı kategoriyaǵa kiredi. Buǵan juwap retinde, AOSP tiykarında tolıq operaciyalıq sistemalardı biypul baǵdarlamalıq támiyinlew sıpatında qurıwshı ayırım joybarlar bar, olardıń birinshi bolǵanı CyanogenMod (tómendegi Ashıq kodlı jámiyet bólimin qarań).

Jańalanıw kestesi

Google hár jılı^[158] Android shıǵarılımların, jańa qurılmalarǵa zavodta ornatıw ushın da, bar qurılmalarǵa hawa arqalı jańalaw ushın da usınadı^[159]. Eń sońǵı úlken shıǵarılım — Android 14.

Android qurılmalarındaǵı apparatlıq támiyinlewdiń keń kólemli ózgesheligi^[160] baǵdarlamalıq támiyinlew jańalanıwları hám qáwipsizlik patchları ushın ádewir keshigiwlerge sebep bolǵan. Hárbir jańalanıw arnawlı beyimlestiriliwi kerek bolǵan, bul waqıt hám resurs talap etetuǵın process^[161]. Google Nexus hám Pixel brendleri ishindegi qurılmalardan basqa, jańalanıwlar kóbinese jańa versiyanıń shıǵarılıwınan aylar keyin kelgen yamasa ulıwma kelmegen^[162]. Óndiriwshiler kóbinese ózleriniń eń jańa qurılmalarına basımlıq beredi hám eski qurılmalardı artta qaldıradı^[163]. Qosımsha keshigiwler sımsız baylanıs operatorları tárepinen kirgiziliwi múmkin, olar óndiriwshilerden jańalanıwlardı alǵannan keyin, Android-tı óz talaplarına qaray qayta beyimleydi hám jańalanıwdı jiberiwden aldın óz tarmaqlarında keń kólemli sınaqtan ótkeredi^[163][164]. Sonday-aq, óndiriwshi zárúr drayverlerdi jańalamaǵanlıǵı sebepli jańalanıwlar múmkin bolmaytuǵın jaǵdaylar da bar^[165].

Óndiriwshiler hám baylanıs operatorları tárepinen satıwdan keyingi qollap-quwatlawdıń jetispewshiligi tutınıwshılar toparları hám texnologiya mediası tárepinen keń túrde sınǵa alınǵan^{[166][167][168]}. Ayırım kommentatorlar, industriyanıń óz qurılmaların jańalamawǵa finanslıq stimulı bar ekenligin atap ótti, sebebi bar qurılmalar ushın jańalanıwlardıń bolmawı jańaların satıp alıwǵa túrtki boladı^[169], bul qatnas "mazaq" dep táriyiplengen^[168] The Guardian gazetası jańalanıwlardı tarqatıw usılınıń tek óndiriwshiler hám operatorlar onı usılay jobalastırǵanı ushın quramalasqanın ayıpladı.^[168] 2011-jılı Google industriya wákilleriniń bir qatarı menen birge "Android jańalanıw alyansı"n járiyalaw ushın birlesti, hárbir qurılma ushın onıń shıǵarılıwınan keyin 18 ay dawamında óz waqtında jańalanıwlardı jetkerip beriwge wáde berdi; biraq, sol járiyalawdan keyin bul alyans haqqında basqa rásmiy málimleme bolmadı.^[163][170].

2012-jılı Google operaciyalıq sistemanıń ayırım aspektlerin (ásirese onıń oraylıq qollanbaların) ajıratıp basladı, solay etip olar operaciyalıq sistemadan ǵárezsiz túrde Google Play dúkanı arqalı jańalana alatuǵın boldı. Usı komponentlerdiń biri, Google Play Services, Google xızmetleri ushın API-lerdi támiyinleytuǵın jabıq kodlı sistema dárejesindegi process bolıp, Android 2.2 "Froyo" hám onnan joqarı versiyalarda isleytuǵın derlik barlıq qurılmalarǵa avtomat túrde ornatıladı. Bul ózgerisler menen Google operaciyalıq sistemanıń ózine jańalanıwdı tarqatpastan jańa sistema funkciyaların qosıwı hám qollanbalardı jańalawı múmkin^[171]. Nátiyjede, Android 4.2 hám 4.3 "Jelly Bean" versiyaları salıstırmalı túrde az paydalanıwshıǵa baǵdarlanǵan ózgerislerdi óz ishine aldı, kóbirek kishi ózgerisler hám platforma jaqsılanıwlarına itibar qarattı^[172].

HTC kompaniyasınıń sol waqıttaǵı basshısı Djeyson Makkenzi 2015-jılı aylıq qáwipsizlik jańalanıwların "ámelge asırıwǵa bolmaytuǵın" dep atadı, al Google bolsa tasıwshılardı qáwipsizlik patchların tolıq sınaq proceduralarınan shıǵarıp taslawǵa kóndiriwge háreket etti. 2016-jıldıń may ayında Bloomberg Businessweek basılımı Google kompaniyasınıń Android-ti kóbirek jańalanǵanda saqlaw ushın háreket etip atırǵanlıǵın xabarladı, buǵan qáwipsizlik jańalanıwlarınıń tezlestirilgen pátleri, texnologiyalıq sheshimlerdi engiziw, telefonlardı sınawǵa qoyılatuǵın talaplardı azaytıw hám telefon óndiriwshilerdi "uyaltıw" arqalı jaqsıraq háreket etiwge májbúrlew ushın reyting dúziw kiredi. Bloomberg basılımınıń aytıwınsha: "Smartfonlar kóbirek múmkinshiliklerge iye bolıp, quramalı hám buzıp kiriwge jol qoyatuǵın bolıp barǵan sayın, eń sońǵı baǵdarlamalıq támiynattıń apparatlıq támiynat penen tıǵız baylanısta islewi anaǵurlım áhmiyetli bolıp barmaqta".Android bóliminiń basshısı Xiroshi Lokxeymer "Bul ideal jaǵday emes" dep moyınladı hám jańalanıwlardıń joqlıǵı "Android qáwipsizligindegi eń hálsiz buwın" ekenin qosımsha túsindirdi. Esabatta sımsız baylanıs operatorları "eń qıyın sáwbetler" dep sıpatlandı, sebebi olar óz tarmaqlarında sınaqtan ótkeriw waqtın sozadı, geypara operatorlar, sonıń ishinde Verizon Wireless hám Sprint Corporation, óz maqullaw múddetlerin qısqartqanına qaramastan. Isendiriw ushın qosımsha háreket retinde, Google óziniń Android sherikleri menen jańalanǵan qurılmalar boyınsha joqarı dárejeli telefon óndiriwshileriniń dizimin bólisti hám bul dizimdi járiyalawdı qarastırmaqta. Telefon óndiriwshi Nextbit kompaniyasınıń tiykarshısı hám burınǵı Android baǵdarlamashısı Mayk Chan: "Bul máseleni sheshiwdiń eń jaqsı jolı — operaciyalıq sistemanı tolıq qayta qurıw" yamasa "Google óndiriwshiler hám operatorlardı 'jaqsı Android puqaraları bolıwǵa' úyretiwge investiciya salıwı múmkin" dedi.^{[173][174][175]}.

2017-jıldıń may ayında, Android 8.0 járiyalanıwı menen birge, Google Project Treble dep atalatuǵın joybardı tanıstırdı. Bul Android OS freymvorkin úlken kólemde qayta qurıw bolıp, óndiriwshilerge qurılmalardı Android-tıń jańa versiyalarına jeńil, tez hám arzan jańalawǵa múmkinshilik beredi. Project Treble vendor implementaciyasın (qurılmaǵa tiyisli, tómengi dárejeli baǵdarlama támiyinlewi, kremniy óndiriwshileri tárepinen jazılǵan) Android OS freymvorkinen jańa "vendor interfeysi" arqalı ajıratadı. Android 7.0 hám onnan burınǵı versiyalarda rásmiy vendor interfeysi joq edi, sonlıqtan qurılma óndiriwshileri qurılmanı operaciyalıq sistemanıń jańa versiyasına ótkeriw ushın Android kodınıń úlken bólimlerin jańalawı kerek edi. Treble menen jańa turaqlı vendor interfeysi Android-tiń apparatlıq bólimlerine kiriw múmkinshiligin beredi, bul qurılma óndiriwshilerine jańa Android versiyaların tek Android OS freymvorkin jańalaw arqalı beriwge múmkinshilik beredi, "kremniy óndiriwshilerinen qosımsha jumıs talap etilmeydi"^[176].

2017-jıldıń sentyabr ayında, Google-dıń Project Treble komandası, Android qurılmalarınıń qáwipsizlik ómir ciklin jaqsılaw boyınsha óz háreketleriniń bir bólimi sıpatında, Google Linux Foundation-dı Linux Long-Term Support (LTS) yadro tarmaǵınıń qollaw ómir ciklin burınǵı 2 jıldan keleshektegi LTS yadro versiyaları ushın 6 jılǵa deyin uzaytıwǵa kelisiwge erise alǵanın ashıqladı, bul Linux yadro 4.4 versiyasınan baslandı^[177].

2019-jıldıń may ayında, Android 10 járiyalanıwı menen birge, Google Android ekosistemasına jańalanıwlardı ápiwayılastırıw hám tezletiw ushın Project Mainline-dı tanıstırdı. Project Mainline operaciyalıq sistemanıń tiykarǵı komponentlerin Google Play Store arqalı jańalawǵa múmkinshilik beredi. Nátiyjede, burın tolıq OS jańalanıwlarınıń bir bólimi bolıwı kerek bolǵan áhmiyetli qáwipsizlik hám ónimdarlıq jaqsılanıwları endi qosımsha jańalanıwı sıyaqlı ańsat júklep alınıwı hám ornatılıwı múmkin^[178].

Google Android 12-de úshinshi tárep qosımsha dúkanların paydalanıwdı jeńillestiriwge baǵdarlanǵan jańa dúzetiwlerdi engizgenin xabarladı. Bul járiyalaw Android qosımshaların rawajlandırıw boyınsha bildirilgen táshwishlerdi, sonıń ishinde alternativ qosımsha ishindegi tólem sisteması ushın gúres hám COVID-19 sebepli onlayn rejimge ótken bizneslerdiń qıyınshılıqların dúzetti^[179].

Linux yadrosı

Android yadrosı Linux yadrosınıń uzaq múddetli qollaw (LTS) tarmaqlarına tiykarlanǵan. 2024-jılǵa kelip, Android (14) 6.1 yamasa 5.15 versiyaların qollanadı ("Feature yadroları" ushın, "Launch yadroları" ushın burınǵıraq bolıwı múmkin, mısalı, android12-5.10, android11-5.4, Android versiyasına baylanıslı android11-5.4, android-4.14-stable, android-4.9-q deyin), al eski Android versiyaları 5.15 versiyasın yamasa bir qatar eski yadrolardı qollanadı^[180]. Haqıyqıy yadro hárbir qurılmaǵa baylanıslı boladı^[181].

Android-tiń Linux yadrosı variantı Google tárepinen ádettegi Linux yadrosın rawajlandırıw ciklinen tıs ámelge asırılǵan qosımsha arxitekturalıq ózgerislerge iye, mısalı, qurılma aǵashları, ashmem, ION hám hár qıylı este saqlawdıń jetispewshiligin (OOM) basqarıw sıyaqlı komponentlerdi óz ishine aladı^[182][183]. . Google-dıń Linux yadrosına qaytarıp bergen ayırım ózgeshelikleri, ásirese "wakelocks" dep atalatuǵın quwat basqarıw ózgesheligi^[184], dáslep tiykarǵı yadro baǵdarlamashıları tárepinen qabıl etilmedi, sebebi olar Google-dıń óz kodın saqlap qalıw niyeti joq dep esapladı^[185][186]. Google 2010-jıldıń aprel ayında Linux yadrosı jámiyeti menen birge islew ushın eki xızmetkerdi jumısqa alatuǵının járiyaladı^[187], biraq turaqlı tarmaq ushın házirgi Linux yadrosın saqlawshı Greg Kroa-Xartman 2010-jıldıń dekabr ayında Google endi óz kod ózgerislerin tiykarǵı Linux-ke kirgiziwge urınbay atırǵanınan táshwishlengenin bildirdi^[186] Google injeneri Patrik Breydi bir waqıtları kompaniyanıń baǵdarlamashılar konferenciyasında "Android — bul Linux emes" dep málimledi,^[188]. al Computerworld buǵan "Sizler ushın ápiwayı etip aytsam, Linux bolmasa, Android ta bolmaydı" dep qostı^[189]. Ars Technica "Android Linux yadrosı ústine qurılǵan bolsa da, platformanıń ádettegi kompyuter Linux stegi menen ulıwma uqsaslıǵı joq" dep jazdı.^[188]

2011-jıldıń avgust ayında Linus Torvalds "aqır-aqıbetinde Android hám Linux ulıwma yadroǵa qaytıp keledi, biraq bul bálkim tórt-bes jıldan keyin boladı" dep ayttı^[190]. (Bul ele de bolmadı, ayırım kodlar joqarıǵa jiberilgen bolsa da, hámmesi emes, sonlıqtan modifikaciyalanǵan yadrolar qollanılıwın dawam etpekte). 2011-jıldıń dekabr ayında Greg Kroa-Xartman Android Mainlining Project baslanǵanın járiyaladı, bul joybar ayırım Android drayverlerin, patchların hám funkciyaların Linux 3.3 baslanıp Linux yadrosına qaytarıwdı maqset etedi^[191]. Linux kóp márte birlestiriw háreketlerinen soń 3.5 yadrosına avtomatik uyqı hám oyatıw qulıpları múmkinshiliklerin kirgizdi. Interfeysler birdey, biraq joqarıǵa jiberilgen Linux implementaciyası eki hár qıylı toqtatıw rejimine ruqsat beredi: yadqa (Android qollanatuǵın dástúrli toqtatıw) hám diskke (kompyuterde belgili bolǵanday, gibernaciya)^[192]. Google Android-ti eń sońǵı turaqlı Linux versiyalarına tiykarlap qayta qurıw boyınsha eksperimental jumısların óz ishine alǵan ashıq kod repozitoriyin saqlaydı^[193][194].

Linux Foundation^[195], Google-dıń ashıq kodlı bóliminiń basshısı Kris DiBona^[196] hám bir qatar jurnalistlerdiń^[197][198] pikirinshe, Android — bul Linux distribuciyası. Basqalar, máselen, Google injeneri Patrik Bredi, Android-tiń dástúrli Unix sıyaqlı Linux distribuciyası mánisinde Linux emesligin aytadı; Android GNU C kitapxanasın qospaydı (ol alternativ C kitapxanası sıpatında Bionic-ti qollanadı) hám Linux distribuciyalarında ádette ushırasatuǵın basqa da ayırım komponentlerdi óz ishine almaydı^[199].

2017-jılı Android Oreo shıǵarılıwı menen, Google qáwipsizlik sebeplerine baylanıslı jańa SoC-lar menen jetkeriletuǵın qurılmalarda Linux yadrosınıń 4.4 yamasa onnan joqarı versiyasın talap ete basladı. Oreo-ǵa jańalanǵan bar qurılmalar hám eski SoC-lar menen shıǵarılǵan jańa ónimler bul qaǵıydadan azat etildi^[200][201].

Rutlaw

Android qurılmalarındaǵı flesh-yadı bir neshe bólimlerge bólingen, máselen, operaciyalıq sistema ushın /system/ hám paydalanıwshı maǵlıwmatları hám qosımshalardı ornatıw ushın /data/^[202].

Ádettegi stol ústi Linux distribuciyalarınan parqlı, Android qurılma iyelerine operaciyalıq sistemaǵa root kiriw huqıqı berilmeydi hám /system/ sıyaqlı áhmiyetli bólimleriniń bir bólegin tek oqıw ushın boladı. Degen menen, Android-tegi qáwipsizlik kemshiliklerinen paydalanıp root kiriw huqıqın alıw múmkin, bunı ashıq kodlı jámiyet óz qurılmalarınıń múmkinshiliklerin hám sazlaw qábiletin arttırıw ushın jiyi qollanadı, biraq zıyankes tárepler de viruslar hám zıyanlı baǵdarlamalardı ornatıw ushın paydalanadı^[203]. Root kiriw huqıqın kópshilik Android qurılmalarında bar bolǵan júklewshini ashıw arqalı da alıw múmkin, mısalı, kópshilik Google Pixel, OnePlus hám Nothing modellerinde rawajlandırıwshı sazlamalarındaǵı OEM Unlocking opciyası Fastboot-qa júklewshini ashıwǵa múmkinshilik beredi. Biraq kópshilik OEM-lerdiń óz usılları bar. Ashıw procesi sistemanı zavodtaǵı halatına qaytaradı, paydalanıwshınıń barlıq maǵlıwmatların óshiredi^[204].

Baǵdarlama stegi

Android arxitekturasınıń diagramması

Linux yadrosınıń ústinde C tilinde jazılǵan aralıq baǵdarlama, kitapxanalar hám API-ler, sonday-aq Java-úylesimli kitapxanalardı óz ishine alǵan qollanba freymvorkinde isleytuǵın qollanba baǵdarlamalıq támiynatı jaylasqan. Linux yadrosın rawajlandırıw Android-tıń basqa ashıq kodlı joybarlarınan ǵárezsiz dawam etedi.

Android óziniń orınlanıw ortalıǵı sıpatında Android Runtime (ART) di qollanadı (4.4-versiyada engizilgen), ol qollanbanı ornatıw waqtında qollanba baytkodın tolıǵı menen mashina kodına kompilyaciya qılıw ushın aldın ala (AOT) kompilyaciyasın paydalanadı. Android 4.4-te ART eksperimental múmkinshilik bolıp, ádepki boyınsha iske qosılmaǵan edi; ol Android-tiń kelesi úlken versiyası 5.0-de jalǵız orınlanıw ortalıǵı opciyasına aylandı^[205]. Endi qollap-quwatlanbaytuǵın versiyalarda, ART basqarıwdı óz qolına alǵan 5.0-versiyaǵa shekem, Android burın Dalvik "dex-kodın" (Dalvik Executable) orınlaw ushın trassaǵa tiykarlanǵan just-in-time (JIT) kompilyaciyası menen Dalvik process virtual mashinasın paydalanǵan, bul kod ádette Java baytkodınan awdarılǵan. Trassaǵa tiykarlanǵan JIT principine boysına otırıp, qollanba kodınıń kópshilik bólegin interpretaciya qılıwdan tısqarı, Dalvik hár saparı qollanba iske qosılǵanda jiyi orınlanatuǵın kod bólimlerin ("trassalar") kompilyaciya etiw hám nativtik orınlawdı ámelge asıradı^{[206][207][208]}. Óziniń Java kitapxanası ushın Android platforması házirgi waqıtta toqtatılǵan Apache Harmony proektiniń bir bólegin paydalanadı^[209]. 2015-jıldıń dekabr ayında Google Android-tiń kelesi versiyası OpenJDK proektine tiykarlanǵan Java implementaciyasına ótetuǵının járiyaladı^[210].

Android-tiń standart C kitapxanası Bionic, Google tárepinen arnawlı Android ushın BSD standart C kitapxana kodınıń dóretpesi sıpatında islep shıǵılǵan. Bionic ózi Linux yadrosına tán bir neshe tiykarǵı ózgeshelikler menen jobalastırılǵan. GNU C kitapxanası (glibc) yamasa uClibc ornına Bionic-ti paydalanıwdıń tiykarǵı artıqmashlıqları — onıń kishirek orınlaw miyrasxorı hám tómen jiyilikli processorlar ushın optimallastırılǵanı. Sonnıń menen birge, Bionic BSD licenziyası shártleri boyınsha licenziyalanǵan, bunı Google Android-tıń ulıwma licenziyalaw modeli ushın qolaylıraq dep esaplaydı^[208].

Basqasha licenziyalaw modelin kózlep, 2012-jıldıń aqırına qaray Google Android-tegi Bluetooth stegin GPL-licenziyalı BlueZ-dan Apache-licenziyalı BlueDroid-qa ózgertti^[211]. BlueDroid implementaciyasındaǵı qátelerdi dúzetiw ushın Gabeldorsche dep atalatuǵın jańa Bluetooth stegi islep shıǵıldı^[212].

Android ádettegidey X Window System-ge iye emes, sonday-aq ol standart GNU kitapxanalarınıń tolıq toplamın qollap-quwatlamaydı. Bul bar Linux qollanbaların yamasa kitapxanaların Android-ke kóshiriwdi qıyınlastırdı^[199], Android Native Development Kit-tiń r5 versiyası tolıǵı menen C yamasa C++ tilinde jazılǵan qollanbalardı qollap-quwatlawdı kirgizgenge shekem^[213]. C tilinde jazılǵan kitapxanalar da kishi shim kirgiziw hám JNI-den paydalanıw arqalı qollanbalarda qollanılıwı múmkin^[214].

Android-tiń házirgi versiyalarında "Toybox", komandalıq qatar utilitaları toplamı (tiykarınan qollanbalar tárepinen paydalanıw ushın, sebebi Android ádettegidey komandalıq qatar interfeysin bermeydi) qollanıladı (Marshmallow shıǵarılǵannan baslap), ol aldıńǵı Android versiyalarında tabılǵan uqsas "Toolbox" toplamın almastırdı.

Android ishinde basqa da operaciyalıq sistema, Trusty OS bar, ol "mobil qurılmalarda Isenimli Orınlanıw Ortalıǵın (TEE) qollap-quwatlaytuǵın" "Trusty" "baǵdarlamalıq komponentleriniń" bir bólegi sıpatında. "Trusty hám Trusty API ózgeriske ushırawı múmkin. [..] Trusty OS ushın qollanbalar C/C++ tilinde jazılıwı múmkin (C++ qollap-quwatlanıwı sheklengen), hám olar kishi C kitapxanasına kiriw múmkinshiligine iye. [..] Barlıq Trusty qollanbaları bir aǵımlı; Trusty paydalanıwshı keńisliginde kóp aǵımlılıq házirshe qollap-quwatlanbaydı. [..] Úshinshi tárep qollanbaların islep shıǵıw" házirgi versiyada qollap-quwatlanbaydı, hám OS-te jumıs isleytuǵın baǵdarlama hám onıń processorı "qorǵalǵan kontent ushın DRM freymvorkin" iske túsiredi. [..] TEE ushın mobil tólemler, qáwipsiz bank operaciyaları, tolıq diskti shifrlaw, kóp faktorlı autentifikaciya, qurılmanı qayta tiklewden qorǵaw, qaytalanıwdan qorǵalǵan turaqlı saqlaw, qorǵalǵan kontentti sımsız kórsetiw ("translyaciya"), qáwipsiz PIN hám barmaq izi processi, hátte zıyanlı baǵdarlamalardı anıqlaw sıyaqlı kóp basqa da qollanıwlar bar."^[215]

Ashıq kodlı jámiyet

Android tıń derek kodı Google tárepinen ashıq kodlı licenziya boyınsha járiyalanadı, hám onıń ashıq tábiyatı úlken baǵdarlamashılar hám qızıǵıwshılar jámiyetin ashıq kodlı kodtı jámiyet tárepinen basqarılatuǵın proektler ushın tiykar sıpatında paydalanıwǵa xoshametledi. Bul proektler eski qurılmalarǵa jańalanıwlar jetkeredi, tájiriybeli paydalanıwshılar ushın jańa funkciyalar qosadı yamasa dáslep basqa operaciyalıq sistemalar menen shıǵarılǵan qurılmalarǵa Android tı alıp keledi^[216]. Bul jámiyet tárepinen islep shıǵılǵan versiyalar kóbinese jańa funkciyalar hám jańalanıwlardı rásmiy óndiriwshi/operator kanallarına qaraǵanda tezirek, biraq uqsas sapa dárejesinde jetkeredi; rásmiy jańalanıwlardı endi almaytuǵın eski qurılmalar ushın qollap-quwatlawdı dawam etedi; yamasa dáslep basqa operaciyalıq sistemalar menen shıǵarılǵan qurılmalarǵa, mısalı HP TouchPad qa Android ti alıp keledi. Jámiyet versiyaları kóbinese aldın ala rutlanǵan boladı hám dáslepki vendor tárepinen berilmegen modifikaciyalardı óz ishine aladı, mısalı, qurılmanıń processorın tezletiw yamasa kernewin joqarılatıw/tómenletiw múmkinshiligi. CyanogenMod eń keń tarqalǵan jámiyetlik proshivka bolǵan^[217], házir ol toqtatılǵan hám onıń ornın LineageOS alǵan^[218].

2019-jıldıń avgust ayına kelip, 2018-jıldıń avgust ayında járiyalanǵan Android versiyası 9.0 Pie niń bir neshe belgili arnawlı Android distribuciyaları (ROM ları) bar. Arnawlı Android distribuciyalarınıń dizimin kóriń.

Tariyxıy jaqtan, qurılma óndiriwshileri hám mobil operatorları ádette úshinshi tárep proshivkaların islep shıǵıwdı qollap-quwatlamaǵan. Óndiriwshiler rásmiy emes baǵdarlamalıq támiyinlewdi paydalanatuǵın qurılmalardıń nadurıs islewi hám bunnan kelip shıǵatuǵın qollap-quwatlaw qárejetleri haqqında táshiwish bildiredi^[219]. Sonıń menen bir qatarda, CyanogenMod sıyaqlı modifikaciyalanǵan proshivkalar geyde operatorlar qımbat bahaǵa usınatuǵın funkciyalardı, mısalı, tetering funkciyasın usınadı. Nátiyjede, kóp qurılmalarda qulıplanǵan zagruzchikler hám sheklengen root huqıqları sıyaqlı texnikalıq tosqınlıqlar keń tarqalǵan. Degen menen, jámiyet tárepinen islep shıǵılǵan baǵdarlamalıq támiyinlew kóbirek keń tarqalıp, AQSH taǵı Kongress kitapxanashısınıń mobil qurılmalardı "jailbreak" qılıwǵa ruqsat beriwi haqqındaǵı málimlemesinen soń^[220], óndiriwshiler hám operatorlar úshinshi tárep islep shıǵıwshılarına qatnasın jumsarttı, al ayırımları, sonıń ishinde HTC^[219] Motorola,^[221], Samsung^[222][223] hám Sony^[224], qollap-quwatlaw kórsetip, islep shıǵıwdı xoshametley basladı. Usınıń nátiyjesinde, waqıt ótiwi menen rásmiy emes proshivkanı ornatıw ushın apparatlıq sheklewlerdi aylanıp ótiw zárúrligi azaydı, sebebi kóbirek qurılmalar Nexus telefonlar seriyasına uqsap, qulıplanbaǵan yamasa qulpın ashıwǵa bolatuǵın zagruzchikler menen shıǵarılmaqta, biraq ádette paydalanıwshılardan bunı islew ushın qurılmalarınıń kepilliginen bas tartıwın talap etedi^[219] Degen menen, óndiriwshilerdiń qabıl etiwine qaramastan, AQSH taǵı ayırım operatorlar ele de telefonlardıń qulıplanǵan bolıwın talap etedi.^[225].

Qurılma kod atamaları

Ishki jaqtan, Android hárbir qollap-quwatlanatuǵın qurılmanı onıń qurılma kod ataması, qısqa qatar arqalı anıqlaydı^[226], bul atama qurılmanı marketingte qollanılatuǵın model atamasına uqsawı yamasa uqsamawı múmkin. Mısalı, Pixel smartfonınıń qurılma kod ataması — sailfish.

Qurılma kod ataması ádette aqırǵı paydalanıwshıǵa kórinbeydi, biraq modifikaciyalanǵan Android versiyaları menen sáykesligin anıqlaw ushın áhmiyetli. Ol geyde qurılma haqqında maqalalarda da aytıladı, sebebi ol óndiriwshi bir atama menen usınsa da, qurılmanıń hár qıylı apparatlıq variantların ayırıp kórsetiwge múmkinshilik beredi. Qurılma kod ataması islep turǵan qosımshalar ushın android.os.Build.DEVICE boyınsha qoljetimli^[227].

Qáwipsizlik hám jeke maǵlıwmatlardıń qorǵalıwı

2020-jılı Google Android qáwipsizligin jaqsılaw ushın Android Sheriklesiniń Hálsizlik Baslamasın iske qostı^[228][229]. Olar jáne de Android qáwipsizlik komandasın qurdı^[230].

Ulıwma qáwipsizlik qáwipleri

Trend Micro qáwipsizlik kompaniyasınıń izertlewi boyınsha, Android zıyanlı baǵdarlamalarınıń eń keń tarqalǵan túri — bul premium xızmetlerdi asıra paydalanıw, bunda juqtırılǵan telefonlardan paydalanıwshınıń kelisimisiz yamasa hátte biliwisiz joqarı tarifli telefon nomerlerine xabarlar jiberiledi. Basqa zıyanlı baǵdarlamalar qurılmada qálemegen hám mazalı reklamalardı kórsetedi yamasa jeke maǵlıwmatlardı ruqsatsız úshinshi táreplerge jiberedi^[231]. Android-taǵı qáwipsizlik qáwipleri eksponencial túrde ósip atırǵanı haqqında xabar etilmekte; biraq, Google injenerleri Android-taǵı zıyanlı baǵdarlamalar hám viruslar qáwpi qáwipsizlik kompaniyaları tárepinen kommerciyalıq maqsetlerde asırıp kórsetilip atır dep pikir bildirdi^[232][233], hám qáwipsizlik industriyasın paydalanıwshılarǵa virustan qorǵanıw baǵdarlamaların satıw ushın qorqınıshlardı paydalanıwda ayıpladı^[232] Google qáwipli zıyanlı baǵdarlamalar ámelde júdá siyrek ushırasatuǵının tastıyıqlaydı,^[233] al F-Secure tárepinen ótkerilgen soraw Android zıyanlı baǵdarlamalarınıń tek 0.5% ǵana Google Play dúkanınan kelip shıqqanın kórsetti.^[234].

2021-jılı jurnalistler hám izertlewshiler Pegasus dep atalatuǵın tıńshılıq baǵdarlamasınıń ashılǵanı haqqında xabar berdi. Bul baǵdarlama jeke kompaniya tárepinen islep shıǵılǵan hám tarqatılǵan bolıp, ol iOS hám Android smartfonların jiyi juqtıra aladı hám juqtırǵan — bir bólegin 0-kúnlik hálsizliklerdi paydalanıw arqalı — paydalanıwshınıń qatnasıwın talap etpesten yamasa paydalanıwshıǵa aytarlıqtay belgi bermey, sońınan maǵlıwmatlardı sırtqa shıǵarıw, paydalanıwshınıń jaylasıwın qadaǵalaw, kamerası arqalı video túsiriw hám qálegen waqıtta mikrofondı aktivlestiriw ushın qollanılǵan. Android variantların isletip atırǵan keń tarqalǵan smartfonlardıń maǵlıwmat trafigin analizlew, bul aldın ala ornatılǵan baǵdarlamalıq támiyinlewdiń ádettegidey maǵlıwmat jıynawı hám bólisiwiniń aytarlıqtay ekenin hám bas tartıw múmkinshiligi joq ekenin anıqladı^[235]. Bul eki máseleniń ekewi de qáwipsizlik patchları menen sheshilmeydi yamasa sheshiliwi múmkin emes.

Qáwipsizlik patchları (jamawları)

2015-jıldıń avgust ayında Google kompaniyası Google Nexus seriyasındaǵı qurılmalardıń hár ayda qáwipsizlik patchların ala baslaytuǵının járiyaladı. Google jáne "Nexus qurılmaları keminde eki jıl dawamında úlken jańalanıwlardı hám úsh jıl dawamında birinshi satılımǵa shıqqannan baslap yamasa Google Store arqalı sońǵı satılımnan 18 ay ótkennen keyin qáwipsizlik patchların alıwdı dawam etedi" dep jazdı^{[236][237][238]}. Kelesi oktyabr ayında Kembridj universitetiniń izertlewshileri qollanıwdaǵı Android telefonlarınıń 87.7% jańalanıwlar hám qollap-quwatlawdıń jetispewshiligi sebepli belgili, biraq jamalmaǵan (patchlanbaǵan) qáwipsizlik hálsizliklerine iye ekenligin anıqladı^{[239][240][241]}. Ars Technica saytınıń jurnalisti Ron Amadeo 2015-jıldıń avgust ayında bılay dep jazdı: "Android dáslep, eń aldı menen, keń qollanılıwı ushın jobalanǵan edi. Google nólden baslamaqshı edi, sonlıqtan ol qabıllaw ushın baqlawdı qoldan beriwge hám hámmege stol átirapınan orın beriwge tayar edi. [...] Biraq házir Android dúnya júzi boyınsha smartfonlar bazarınıń 75-80 procentin iyelep tur — bul onı tek ǵana dúnyadaǵı eń keń tarqalǵan mobil operaciyalıq sistema emes, al ulıwma eń keń tarqalǵan operaciyalıq sistema etedi. Sonlıqtan, qáwipsizlik úlken máselege aylandı. Android ele de jańalanıwı kerek bolǵan hesh qanday qurılma bolmaǵan waqıtta jobalanǵan baǵdarlama jańalanıwınıń buyrıq shınjırın paydalanadı, hám bul ápiwayı islemeydi"^[242]. Google kompaniyasınıń aylıq kestesi haqqındaǵı xabarlardan keyin Samsung hám LG sıyaqlı ayırım óndiriwshiler hár ayda qáwipsizlik jańalanıwların shıǵarıwǵa wáde berdi^[243], biraq Android Central saytında 2016-jıldıń fevral ayında Djerri Xildenbrand atap ótkenindey, "onıń ornına biz bir neshe modellerdiń ayırım versiyalarına bir neshe jańalanıwlar aldıq. Hám bir topar buzılǵan wádeler"^[244].

2017-jıldıń mart ayında Google qáwipsizlik blogındaǵı jazbasında, Android qáwipsizlik basshıları Adrian Lyudvig hám Mel Miller bılay dep jazdı: "2016-jılı 200+ óndiriwshiden 735 millionnan aslam qurılma platforma qáwipsizligi jańalanıwın aldı" hám "Biziń baylanıs operatorları hám apparatlıq óndiriwshilerimiz bul jańalanıwlardı jayıltıwǵa járdem berdi, 2016-jıldıń sońǵı kvartalında dúnya júzi boyınsha eń joqarı 50 qurılmanıń yarımınan kóbine jańalanıwlar shıǵardı". Olar jáne bılay dep jazdı: "2016-jıldıń aqırında qollanıwda bolǵan qurılmalardıń shama menen yarımı ótken jıl ishinde platforma qáwipsizligi jańalanıwın almaǵan", óndiriwshiler tárepinen ápiwayı ornatılıwı ushın qáwipsizlik jańalanıwları baǵdarlamasın jetilistiriwge dıqqat awdarıwdı dawam etetuǵının bildirdi^[245]. Sonıń menen bir qatarda, TechCrunch saytına bergen túsindirmesinde Lyudvig qáwipsizlik jańalanıwların kútiw waqtınıń "altı-toǵız hápteden bir neshe kúnge deyin" qısqarǵanın, 2016-jıldıń aqırında Arqa Amerikadaǵı joqarı dárejeli qurılmalardıń 78% qáwipsizlik boyınsha jańalanǵanın ayttı^[246].

Tiykarǵı operaciyalıq sistemada tabılǵan qátelerge dúzetiwler kóbinese eski hám arzan bahalı qurılmalardıń paydalanıwshılarına jetip barmaydı^[247][248]. Biraq, Android-tıń ashıq kodlı tábiyatı qáwipsizlik máseleleri menen shuǵıllanıwshı kompaniyalarǵa bar bolǵan qurılmalardı alıp, olardı joqarı dárejede qáwipsiz qollanıwlar ushın beyimlestiriwge múmkinshilik beredi. Mısalı, Samsung kompaniyası General Dynamics penen birge olardıń Open Kernel Labs satıp alıwı arqalı "Knox" proekti ushın Jelly Bean-di bekkemlengen mikrovizor ústinde qayta qurdı^[249][250].

Jaylasıwdı anıqlaw

Android smartfonları Wi-Fi baylanıs noqatlarınıń jaylasqan jerin xabarlaw múmkinshiligine iye. Telefon paydalanıwshıları júrgen waqıtta, bul maǵlıwmatlar jıynalıp, júz millionlaǵan usınday baylanıs noqatlarınıń fizikalıq ornalasıwın óz ishine alǵan maǵlıwmatlar bazasın dúziwge xızmet etedi. Bul maǵlıwmatlar bazaları smartfonlardı anıqlaw ushın elektronlıq kartalardı payda etedi, bul arqalı Foursquare, Google Latitude, Facebook Places sıyaqlı qosımshalardı isletiwge hám jaylasıwǵa tiykarlanǵan reklamalardı jetkeriwge múmkinshilik beredi. TaintDroid^[251] sıyaqlı úshinshi tárep baqlaw baǵdarlamalıq támiynatı, yaǵnıy ilimiy izertlew tárepinen qarjılandırılǵan proekt, ayırım jaǵdaylarda jeke informaciyanıń qosımshalardan alıstaǵı serverlerge jiberilip atırǵanın anıqlay aladı.

Licenziyalaw

Android ushın derek kodı ashıq kodlı: ol Google tárepinen jeke túrde islep shıǵıladı, al derek kodı Android-tıń jańa versiyası shıqqanda járiyalanadı. Google kodtıń kópshilik bólegin (tarmaq hám telefoniya steklerin qosqanda) kopileft emes Apache License 2.0 versiyası boyınsha járiyalaydı, bul ózgertiwge hám qayta tarqatıwǵa ruqsat beredi^[252]. Licenziya "Android" sawda belgisine huqıqlardı bermeydi, sonlıqtan qurılma óndiriwshiler hám sımsız baylanıs operatorları onı Google-dan jeke kelisimler arqalı licenziyalawı kerek. Baylanıslı Linux yadrosınıń ózgerisleri kopileft GNU General Public License 2-versiyası boyınsha járiyalanadı, Open Handset Alliance tárepinen islep shıǵılǵan, derek kodı hár waqıtta jámiyetshilikke ashıq^[253]. Operativ dárek kodı retinde járiyalanbaǵan jalǵız Android versiyası tek planshetler ushın shıǵarılǵan 3.0 Honeycomb boldı. Andy Rubin-niń rásmiy Android blogındaǵı jazıwı boyınsha, onıń sebebi Honeycomb-tıń Motorola Xoom óndirisi ushın asıǵıs túrde shıǵarılǵanı^[254], hám olar úshinshi táreplerdiń planshetler ushın arnalǵan Android versiyasın smartfonlarǵa ornatıw arqalı "júdá jaman paydalanıwshı tájiriybesin" jaratıwın qálemegeni edi^[255].

Tek tiykarǵı Android operaciyalıq sisteması (ayırım qosımshalardı qosqanda) ashıq kodlı baǵdarlama bolıp esaplanadı, al kópshilik Android qurılmaları ádewir muǵdarda menshikli baǵdarlamalar menen jetkerip beriledi. Oǵan Google Mobile Services kiredi, ol Google Play Store, Google Search hám Google Play Services sıyaqlı qosımshalardı óz ishine aladı — bul baǵdarlamalıq qatlam Google tárepinen berilgen xızmetler menen integraciyalanıw ushın API-lerdi támiyinleydi. Bul qosımshalar qurılma jaratıwshılar tárepinen Google-dan licenziyalanıwı kerek hám tek onıń úylesimlilik nızamlarına hám basqa talaplarǵa juwap beretuǵın qurılmalarda ǵana jetkeriliwi múmkin^[108]. Óndiriwshiler (mısalı, Samsung Experience) tárepinen islep shıǵılǵan Android-tıń arnawlı, sertifikatlanǵan distribuciyaları standart Android qosımshaların ózleriniń menshikli variantları menen almastırıwı hám standart Android operaciyalıq sistemasında bolmaǵan qosımsha baǵdarlamalardı qosıwı múmkin^[107]. Google Pixel qurılmalar qatarınıń payda bolıwı menen Google ózi de belgili Android funkciyaların Pixel seriyası ushın waqıtsha yamasa turaqlı eksklyuziv etip belgiledi^[256][257]. Sonday-aq, qurılmadaǵı ayırım apparatlıq komponentler ushın "binar blob" drayverleri talap etiliwi múmkin^[107][157]. Eń belgili tolıq ashıq kodlı Android xızmetleri — bul LineageOS distribuciyası hám Google Play Services-tiń ashıq kodlı almastırıwshısı sıpatında isleytuǵın MicroG.

Richard Stollman hám Biypul Baǵdarlama Fondı Android-qa sın kóz benen qarap, Replicant sıyaqlı alternativalardı paydalanıwdı usınıs etken. Bunıń sebebi, Android qurılmalarınıń durıs islewi ushın zárúr bolǵan drayverler hám mikrobaǵdarlama ádette menshikli boladı, hám Google Play Store qosımshası májbúriy túrde qosımshalardı ornatıwı yamasa óshiriwi múmkin, nátiyjede biypul emes baǵdarlamalardı shaqırıwı múmkin. Eki jaǵdayda da jabıq kodlı baǵdarlamanı qollanıw sistemanı artqı esiklerge beyim etedi^[258].

Baǵdarlamashılardan kóbinese Google brendli Android licenziyasın satıp alıw talap etiletuǵını sebepli, bul teoriyalıq jaqtan ashıq sistemanı freemium xızmetine aylandırǵan degen pikir bar^[259].