Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы

Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы (Кеңес Одағы, КСРО; орыс. Союз Советских Социалистических Республик, Советский Союз, СССР) — Еуропада және Азияда 1922 жылдан 1991 жылға дейiн болған мемлекет. КСРО — 15 республикалардан құрылған ірі федерация болған, адамзат заманауи тарихындағы ең ықпалды мемлекеттерінің бірі еді.

Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы Союз Советских Социалистических Республик Одақтық мемлекет
←   ←   ←   ← 30 желтоқсан 1922 — 26 желтоқсан 1991 ↓
Байрағы Елтаңбасы
Ұраны Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!
Әнұраны Интернационал (1922—1944) noicon КСРО Мемлекеттік әнұраны (1944—1991)
1945 жылғы КСРО картасы
Астанасы	Мәскеу
Ірі қалалары	Алматы, Баку, Горький, Днепропетровск, Донецк, Ереван, Қазан, Киев, Куйбышев, Ленинград, Минск, Мәскеу, Жаңасібір, Одесса, Омбы, Пермь, Дондағы Ростов, Свердловск, Ташкент, Тбилиси, Үфі, Харьков, Челябі[1]
Тіл(дер)і	орысша (де-факто)[a]
Діні	зайырлы мемлекет (де-юре) атеизм (де-факто)
Ақша бірлігі	КСРО рублі
Уақыт белдеулері	+2…+12
Аумағы	22 402 200 км² (1991)
Халқы	293 047 571 адам (1989)
Басқару формасы	Бірпартиялық социалистік федерация (1922–1924) Тоталитарлы диктатурадағы Ленинистік бірпартиялық социалистік федерация (1924–1927) Сталинистік тоталитарлы диктатурадағы Марксист-Ленинистік бірпартиялық социалистік федерация (1927–1953) Марксист-Ленинистік бірпартиялық парламенттік социалистік федерация (1953–1990) Аралас федерация (1990–1991)
Басшысы
- 1922—1924	Владимир Ленин
- 1924—1953	Иосиф Сталин
- 1953	Георгий Маленков
- 1953—1964	Никита Хрущёв
- 1964—1982	Леонид Брежнев
- 1982—1984	Юрий Андропов
- 1984—1985	Константин Черненко
- 1985—1991	Михаил Горбачёв
Тарихы
-  7 қараша 1917	Қазан төңкерісі
-  31 қаңтар 1924	Бірінші конституциясы
-  5 желтоқсан 1936	Екінші конституциясы
-  1941–1945	Ұлы Отан соғысы
-  25 ақпан 1956	Де-Сталинизация заманы
-  9 қазан 1977	Соңғы конституциясы
-  19–22 тамыз 1991	Тамыз бүлігі
-  8 желтоқсан 1991	Беловеж келісімі
-  21 желтоқсан 1991	Алматы декларациясы
-  26 желтоқсан 1991	КСРО ыдырауы
Негізін салушы мемлекеттер КСРО-ның ыдырауынан кейінгі мемлекеттер Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы Украин Кеңестік Социалистік Республикасы Белорус Кеңестік Социалистік Республикасы Күнгей Кавказ Социалистік Федерациялық Кеңес Республикасы Армения Әзірбайжан Беларусь Грузия Қазақстан Қырғызстан Латвия Литва Молдова Ресей Тәжікстан Түрікменстан Өзбекстан Украина Эстония
Кеңес одағы

1917 жылғы Конституцияға сәйкес, КСРО бiртұтас одақ, көп ұлтты және социалистiк мемлекет болып жарияланды.

Ауғанстанмен, Мажарстанмен, Иранмен, Қытаймен, (1948 жылғы 9 қыркүйектен) Солтүстік Кореямен, Моңғолиямен, Норвегиямен, Польшамен, Румыниямен, Түркиямен, Финляндиямен, Чехословакиямен және тек қана теңiздегi АҚШ-пен, Швециямен және Жапониямен КСРО-ның Екінші дүниежүзілік соғыстан кейiн жаяу шекарасы болды.

КСРО Ресей КФСР, Украин КСР, Белорус КСР және Күнгей Кавказ СФКР бiрiгуі жолымен 1922 жылғы 30 желтоқсанда құрылды.

Конституциясы бойынша егемендi мемлекет болып табылған (әртүрлi жылдарда 4-пен 16-мен аралығындағы) одақтас республикалардан тұрды; әрбiр одақтас республиканың одақтан еркiн бөлiнiп шығу мүмкіндігі сақталынды.

Одақтас республика шет мемлекеттермен қатынасқа шығып, келiсiм-шарттарымен тұжырымдап, дипломаттық және консулдық өкiлдермен ауысып, халықаралық ұйымдардың қызметiне қатысуға құқығы болды. КСРО-мен қатар Біріккен Ұлттар Ұйымының 50 ел-негiздеушiлерiнiң арасында Белорус КСР және Украин КСР қатар дауыс құқығына ие болды.

Екiншi дүниежүзілік соғысынан кейiн АҚШ-тан кейінгі екінші жоғарғы держава болды. Кеңес одағы социализмнің дүниежүзілік жүйесiнде үстем болды, сонымен бiрге Біріккен Ұлттар Ұйымының қауiпсiздiк кеңесінің тұрақты мүшесі болды.

КСРО-ның ыдырауы орталық одақтық өкiмет және одақтас республикалардың жоғарғы кеңестері, президенттері орындарына жаңа сайланған өкiмет өкiлдерінiң арасындағы өткiр қарсы тұрумен бейнелендi. Республикалық жоғарғы кеңестер 1989—1990 жылдары барлығы бірдей мемлекеттiк егемендiк туралы декларацияларын қабылдап, кейбiреулері тәуелсiздiк декларациясын жариялады.

КСРО-ның 15 республикасының 9-ында 1991 жылғы 17 наурызда азаматтардың үштен екiсi жаңартылған одақтың сақталуын шешу мақсатында Бүкiлодақтық референдум жүргiзiлдi. Бірақ орталық өкiметке ахуалды тұрақтандырудың сәтi түспедi.

Сәтi түспеген мемлекеттiк төңкерістің нәтижесінде Балтық жағалауы республикаларының тәуелсiздiгiнiң ресми мойындауы болды. Украина тәуелсiздiгi жарияланған Бүкiл Украиналық референдумнан кейiн КСРО-ны сақтау мүмкiн емес болды. Беларусь, Украина және Ресей Федерациясы 1991 жылғы 8 желтоқсанда қол қойған Тәуелсiз мемлекеттердiң достастығын құру туралы келiсiмде мәлiмдеген.