សង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងចិន
From Wikipedia, the free encyclopedia
សង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងចិន ឬ សង្គ្រាមស៊ីវិលចិន គឺជាជម្លោះសង្គ្រាមស៊ីវិលមួយដែលបានផ្ទុះឡើងនៅលើទឹកដីប្រទេសចិន។ វាគឺជាសង្គ្រាមរវាងសាធារណរដ្ឋចិនដែលដឹកនាំដោយគណបក្សគួមីនតាងប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងគណបក្សកុម្មុយនិស្តចិនដោយបានចាប់ផ្តើមដំបូងនៅឆ្នាំ១៩២៧ ហើយបានបញ្ចប់ទៅវិញនៅឆ្នាំ១៩៤៩។ សង្គ្រាមនេះត្រូវបានបែងចែកជាពីរវគ្គរួមជាមួយនឹងរយៈពេលចន្លោះសង្គ្រាមមួយ៖ វគ្គទីមួយគឺចាប់ផ្តើមពីខែសីហា ឆ្នាំ១៩២៧ រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៣៧ បន្ទាប់ពីសម្ព័ន្ធភាព គ.ម.ត–គ.ក.ចបានបែកបាក់។ រយៈពេលចន្លោះសង្គ្រាមគឺបានអូសបន្លាយចាប់ពីឆ្នាំ១៩៣៧ រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៤៥ ជាពេលដែលចិនបានបង្រួបបង្រួមគ្នាប្រយុទ្ធប្រឆាំងតទល់នឹងការឈ្លានពានរបស់ចក្រភពជប៉ុន។ ក្រោយពីជប៉ុនបានទទួលចុះចាញ់ សង្គ្រាមស៊ីវិលក៏បានបន្ត (វគ្គទីបី៖ ១៩៤៥–១៩៤៩) ដោយលើកនេះ ពួកកុម្មុយនិស្តគឺជាអ្នកសម្រេចនូវជោគវាសនានៃសង្គ្រាមនិងប្រជាជាតិចិនទាំងមូល, រយៈពេលនេះត្រូវបានគេស្គាល់ផងដែរថា បដិវត្តន៍កុម្មុយនិស្តចិន។
| សង្គ្រាមស៊ីវិលចិន 國共內戰 / 国共内战 | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ផ្នែកនៃសម័យអន្តរសង្គ្រាម បដិវត្តន៍កុម្មុយនីស្តចិន និងសង្គ្រាមត្រជាក់ | |||||||||
 រូបពីលើចុះក្រោមនិងពីស្តាំទៅឆ្វេង៖ ទាហានកុម្មុយនីស្តនៅក្នុងសមរភូមិហ្សឺភីង, ទាហានឥស្លាមនៃ ក.ប.ជ., លោកម៉ៅ សេទុងនៅអំឡុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៣០, លោកឈៀង កៃសេកកំពុងត្រួតពិនិត្យកងទ័ព, ឧត្តមសេនីយ៍ គ.ក.ច. លោកស៊ូ យូកំពុងត្រួតពិនិត្យមើលទ័ពក្រោយយុទ្ធនាការមឹងលាំងគូ | |||||||||
| |||||||||
| ភាគីសង្គ្រាម | |||||||||
| ១៩២៧–១៩៣៧ សាធារណរដ្ឋចិន
|
១៩២៧–១៩៣៧
| ||||||||
| ១៩៤៥–១៩៤៩ សាធារណរដ្ឋចិន
|
១៩៤៥–១៩៤៩
| ||||||||
| មេបញ្ជាការ និង មេដឹកនាំ | |||||||||
| ឈៀង កៃសេក ប៉ៃ ឆុងស៊ី ឆិន ចេង លី ជុងរិន យេន ស៊ីសាន ហឺ យីងឈីន និងមានមេដឹកនាំជាច្រើនទៀត |
ម៉ៅ សេទុង ហ្សូ ឌឿ ប៉េង ឌឿហូយ លីន ប៊ាវ លីវ បូឆេង ហឺ ឡុង និងមានមេដឹកនាំជាច្រើនទៀត | ||||||||
| កម្លាំង | |||||||||
| ៤,៣០០,០០០ (មិថុនា ១៩៤៦)[២][៣] | ៣,៨០០,០០០ (កក្កដា ១៩៤៥)[៤] | ||||||||
| សហេតុភាព និង ការខាងបង់ | |||||||||
| ប្រមាណ ១.៥ លាននាក់ (១៩៤៨–១៩៤៩)[៥] | ប្រមាណ ២៥០,០០០ នាក់ (១៩៤៨–១៩៤៩)[៥] | ||||||||
នៅឆ្នាំ១៩៤៩ ពួកកុម្មុយនិស្តបានឡើងត្រួតត្រាចិនដីគោកនិងបង្កើតចេញជាសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិនចំណែកឯថ្នាក់ដឹកនាំគួមីនតាងនៃសាធារណរដ្ឋចិនវិញត្រូវបង្ខំខ្លួនដកថយរត់ទៅកោះតៃវ៉ាន់។[៨] មិនយូរប៉ុន្មាន រដ្ឋទាំងពីរក៏ប្រឈមមុខផ្នែកនយោបាយនិងយោធាឥតឈប់ឈរនៅឯច្រកសមុទ្រតៃវ៉ាន់ដោយភាគីនីមួយៗបានអះអាងថាខ្លួនគេគឺជារដ្ឋាភិបាលស្របច្បាប់នៃប្រជាជាតិចិនរួម។ រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ គេមិនដែលឃើញមានការចុះហត្ថលេខាលើយុទ្ធសន្តិភាពឬសន្ធិសញ្ញាសន្តិភាពអ្វីនោះឡើយដោយភាគីទាំងពីរដូច្នេះហើយបានជាប្រវត្តិវិទូមានសំណួរចោទសួរជាច្រើនដងថា តើសង្គ្រាមនេះបានបញ្ចប់ដោយស្របច្បាប់ឬនៅ ឬក៏គ្រាន់តែជាការបញ្ឈប់មួយរយៈសិន?។[៩]
ផ្ទៃរឿង
ក្រោយពីបដិវត្តន៍ផ្តួលរលំរាជវង្សឆេងបានបញ្ចប់ ប្រទេសចិនក៏បានធ្លាក់ចូលក្នុងភ្លើងសង្គ្រាមស៊ីវិលមួយរយៈខ្លីមុនពេលត្រូវលោកយ័ន ស៊ីខាយបានឡើងកាន់កាប់តំណែងជាប្រធានាធិបតីនៃសាធារណរដ្ឋចិនថ្មី។[១០] រដ្ឋាភិបាលថ្មីនោះត្រូវបានគេស្គាល់ជាទូទៅថារដ្ឋាភិបាលប៉ីយ៉ាងដោយមានរដ្ឋធានីនៅទីក្រុងប៉េកាំង។ ដោយត្រូវជាអតីតមន្ត្រីមួយរូបនៃរាជវង្សឆេង លោកយ័ន ស៊ីខាយនូវមានគំនិតរាជានិយមក្នុងខ្លួននូវឡើងហើយមិនយូរប៉ុន្មានគាត់ក៏សម្រេចបង្កើតចេញនូវរបបរាជានិយមម្តងទៀតនៅឆ្នាំ១៩១៥ ដោយមានខ្លួនលោកជាព្រះចៅអធិរាជប៉ុន្តែផ្ទុយពីការគិតរបស់លោក របបរាជានិយមថ្មីនេះមិនត្រូវទទួលបានការគាំទ្រពីសំណាក់ប្រជាជនចិននោះទេហើយមិនយូរប៉ុន្មាន លោកក៏សម្រេចចិត្តដាក់រាជ្យវិញ។ ក្រោយពីមរណភាពរបស់លោកនៅឆ្នាំ១៩១៦ ប្រទេសចិនក៏ឈានចូលដល់សម័យកាលមួយទៀតដែលគេតែងស្គាល់ថា "សករាជមេកន្ទ្រាញ" ដោយក្នុងសម័យកាលនេះ មេបញ្ជាការនៃកងទ័ពប៉ីយ៉ាងនៅតាមតំបន់នីមួយៗបានប្រកាសសង្គ្រាមលើគ្នាដោយម្នាក់ៗលោភចង់បានអំណាចត្រួតត្រាប្រទេសចិនទាំងមូល។ ក្នុងខណៈពេលនោះ លោកស៊ុន យ៉ាតសេនបានបង្កើតរដ្ឋាភិបាលផ្ទាល់ខ្លួនមួយដែលមានឈ្មោះថាគួមីនតាង (គ.ម.ត) នៅក្នុងទីក្រុងក្វាងចូវក្នុងគោលបំណងបញ្ឈប់ចលាច័លនិងភាពអសន្តិសុខរបស់ពួករដ្ឋាភិបាលប៉ីយ៉ាង។
លោកស៊ុន យ៉ាតសេនបានងាកទៅរកជំនួយពីបរទេសប៉ុន្តែគ្មានរដ្ឋមួយណាមកអើពើលើសំណើរបស់លោកនោះទេ លុះនៅឆ្នាំ១៩២១ លោកក៏សម្រេចចិង្តងាកទៅរកសហភាពសូវៀត។ ដើម្បីពង្រីកឥទ្ធិពលនិងអំណាចនយោបាយរបស់ខ្លួន រដ្ឋាភិបាលសូវៀតក៏យល់ព្រមផ្តល់ការគាំទ្រនិងជំនួយមកឱ្យរដ្ឋាភិបាលរបស់ស៊ុន យ៉ាតសេន និងគណបក្សកុម្មុយនិស្តចិនដែលទើបតែបង្កើតថ្មី។ ជាលទ្ធផល ចលនាតស៊ូដើម្បីអំណាចគ្រប់គ្រងប្រទេសចិនរវាងបក្សពួកទាំងពីរក៏ផ្ទុះឡើង។
នៅឆ្នាំ១៩២៣ អ្នកតំណាងសូវៀតម្នាក់ត្រូវបានបញ្ជូនមកប្រទេសចិនដើម្បីរកដំណោះស្រាយជួយឱ្យចិនបង្រួបបង្រួមក្លាយជារដ្ឋតែមួយវិញ។[១១] ភ្នាក់ងារនៃអង្គការកុម្មុយនិស្តអន្តរជាតិបានចុះមកដល់ប្រទេសចិននៅឆ្នាំដដែរនោះដើម្បីបញ្ចុះបញ្ចូលបក្សគួមីនតាងឱ្យចងសម្ព័ន្ធភាពជាមួយបក្សកុម្មុយនិស្តចិន។[១១] ចំណងសម្ព័ន្ធភាពរវាងបក្សពួកទាំងពីរក៏បានបង្កើតឡើងដោយមានឈ្មោះថារណសិរ្សបង្រួបបង្រួម (ឬរួបរួម)។[៣]
នៅឆ្នាំ១៩២៣ ដដែរ យ៉ាតសេនបានបញ្ជូនលោកចាង កាយចៀកឱ្យទៅសិក្សាអំពីវិជ្ជាយោធានិងនយោបាយនៅឯរដ្ឋធានីម៉ូស្គូនៃសហភាពសូវៀតក្នុងរយៈពេលពីរបីខែ។[១២] ត្រឹមឆ្នាំ១៩២៤ ចាង កាយចៀកបានក្លាយជាប្រមុខនៃបណ្ឌិត្យសភាយោធានៃសាធារណរដ្ឋចិនហើយមិនយូរប៉ុន្មានក៏ឡើងកាន់តំណែងបន្តពីស៊ុន យ៉ាតសេនក្នុងងារជាមេដឹកនាំបក្សគួមីនតាង។[១២]
សូវៀតបានផ្តល់ឱ្យបណ្ឌិត្យសភានោះនូវគ្រឿងសម្ភារៈ"អប់រំ" និងសម្ភារៈសង្គ្រាមជាច្រើន។[១២] ក្នុងនោះ ពួកសូវៀតបានបង្រៀនអ្នកនៅបណ្ឌិត្យសភានោះឱ្យដឹងពីបច្ចេកទេសក្នុងការកេណ្ឌទ័ពខ្នាតធំផងដែរ។ ជាមួយនឹងបច្ចេកទេសនិងចំណេះដឹងទាំងនេះ ទីបំផុតលោកស៊ុន យ៉ាតសេនក៏អាចកេណ្ឌយកមនុស្សឱ្យមកបម្រើការជា"កងទ័ពរបស់បក្ស"លោកបាន។ សមាជិកបក្សកុម្មុយនិស្តចិនក៏មានវត្តមាននៅឯបណ្ឌិត្យសភាយោធានោះផងដែរដូចជាលោកជូ អេងឡាយដែលកាលនោះត្រូវជាសាស្ត្រាចារ្យខាងផ្នែកនយោបាយ។[១៣]
សមាជិកបក្សកុម្មុយនិស្តអាចចូលរួមជាមួយ គ.ម.ត បានដែរដោយត្រូវឈរលើមូលដ្ឋានបុគ្គល។[១១] បក្សកុម្មុយនិស្តចិនកាលនុះគឺមានទំហំតូចខ្លាំងដោយមានសមាជិកភាពតែ ៣០០ នាក់នៅក្នុងឆ្នាំ១៩២២ ហើយនៅឆ្នាំ១៩២៥ សមាជិកភាពបានកើនត្រឹមតែ ១,៥០០ នាក់ប៉ុណ្ណោះ។[១៤] ចំណែកឯគួមីនតាងវិញគឺមានសមាជិកភាពរហូតដល់ទៅ ៥០,០០០ នាក់ឯណោះនៅក្នុងឆ្នាំ១៩២៣។[១៤]
ក្រោយពីលោកស៊ុន យ៉ាតសេនបានទទួលមរណភាពនៅឆ្នាំ១៩២៥ បក្សគួមីនតាងក៏បានបែកបាក់ទៅជាពីរចលនាដោយមួយគឺប្រកាន់នយោបាយស្តាំនិយមនិងមួយទៀតប្រកាន់នយោបាយឆ្វេងនិយម។ សមាជិកគួមីនតាងមួយចំនួនបានកើតការព្រួយបារម្ភខ្លាចថាពួកសូវៀតកំពុងតែព្យាយាមបំផ្លាញរចនាសម្ព័ន្ធផ្ទៃក្នុងរបស់បក្សខ្លួនដោយប្រើប្រាស់បក្សកុម្មុយនិស្តជាឈ្នាន់។ បក្សកុម្មុយនិស្តចិនក៏ចាប់ផ្តើមប្រឆាំងនឹងយុទ្ធនាការបេសនកម្មភាគខាងជើងរបស់គួមីនតាងដោយបានសម្រេចប្រកាស់នៅក្នុងកិច្ចប្រជុំបក្ស។
នៅខែមីនា ឆ្នាំ១៩២៧ គួមីនតាងបានរៀបចំកិច្ចប្រជុំបក្សលើកទី២ ដោយនៅក្នុងកិច្ចប្រជុំនេះ ពួកសូវៀតបានសម្រេចជួយបក្សកុម្មុយនិស្តចិនដោយធ្វើការប្រឆាំងនឹងយុទ្ធនាការរបស់គួមីនតាងនិងទប់ស្កាត់ឥទ្ធិពលអំណាចរបស់ចាង កាយចៀក។ មិនយូរប៉ុន្មានទេ គណបក្សគួមីនតាងនឹងត្រូវបែកជាពីរបក្សពួកជាមិនខាន។
នៅអំឡុងពេលនោះផងដែរ សហភាពសូវៀតបានជះឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងមកលើបក្សកុម្មុយនិស្តចិន។ ពួកគេបានបញ្ជូនថវិកានិងអ្នកស៊ើបការមួយចំនួនដើម្បីមកជួយគាំទ្របក្សកុម្មុយនិស្តរបស់ចិនដើម្បីបន្តប្រតិបត្តិការនិងអត្ថិភាព។ បើបក្សកុម្មុយនិស្តចិនមិនបានទទួលការគាំទ្រនិងជំនួយពីសូវៀតទេនោះ វាអាចនឹងងាយដួលរលំហើយចលនាកុម្មុយនិស្តចិននឹងត្រូវខាតបង់។ មានឯកសារជាច្រើនបានបញ្ជាក់ពីអត្ថិភាពនៃបក្សកុម្មុយនិស្តផ្សេងៗទៀតនៅក្នុងប្រទេសចិនដោយនៅក្នុងនោះមានបក្សមួយដែលមានសមាជិកគាំទ្ររហូតដល់ទៅ ១០,០០០ នាក់ឯណោះប៉ុន្តែបក្សកុម្មុយនិស្តទាំងនោះសុទ្ធតែដួលរលំទៅវិញទាំងអស់ដោយសារតែគ្មានជំនួយពីសហភាពសូវៀតឬបរទេស។[១៥]
បេសនកម្មភាគខាងជើង និងការបែកបាក់គ្នារវាងគួមីនតាងនិងបក្សកុម្មុយនិស្ត
នៅឆ្នាំ១៩២៧ ការប្រជែងគ្នារវាងពួកគួមីនតាងនិងពួកកុម្មុយនិស្តបាននាំឱ្យមានការបែកបាក់សាមគ្គីភាពគ្នានៅក្នុងជួរបដិវត្តន៍។ បក្សកុម្មុយនិស្តចិននិងសមាជិកឆ្វេងនិយមនៃគួមីនតាងបានសម្រេចចិត្តរើអាសនៈរបស់ខ្លួនពីក្វាងចូវមកអ៊ូហានដែលត្រូវជាសម្បុកកុម្មុយនិស្តដ៏ធំមួយនាពេលនោះ។[១៤] បន្ទាប់ពីយកឈ្នះលើស៊ុន ឈួនហ្វាង លោកកាយចៀកនិងលី ស៊ុងរេនបាននាំទ័ពបន្តទៅភាគខាងលិចឆ្ពោះទៅខេត្តជាំងស៊ី។ ពួកឆ្វេងនិយមបានបដិសេដនឹងការទាមទាររបស់កាយចៀកក្នុងការលុបបំបាត់ឥទ្ធិពលកុម្មុយនិស្តចេញពី គ.ម.ត ដូច្នេះហើយលោកកាយចៀកក៏សម្រេចដកពួកគេចេញពីបក្សរបស់ខ្លួនដោយផ្ទាល់និងថែមទាំងចោទប្រកាន់អ្នកឆ្វេងនិយមទាំងនោះថា បានក្បត់នឹងគោលការណ៍ប្រជាជនបីយ៉ាងរបស់លោកស៊ុន យ៉ាតសេន និងរួមដៃទទួលបញ្ជាពីបរទេស (សហភាពសូវៀត)។ យោងតាមលោកម៉ៅសេទុងបានឱ្យដឹងថា សេចក្តីអត់អោនរបស់កាយចៀកបានចាប់បន្ថយចុះបន្តិចម្តងៗខណៈពេលដែលអំណាចរបស់គាត់កំពង់កើនឡើង។[១៦]
នៅថ្ងៃទី៧ ខែមេសា លោកកាយចៀកនិងថ្នាក់ដឹកនាំគួមីនតាងមួយចំនួនទៀតបានរៀបចំកិច្ចប្រជុំមួយដែលក្នុងនោះពួកគេបានស្នើថា 'សកម្មភាពរបស់ពួកកុម្មុយនិស្តគឺកំពុងបង្កឱ្យមានការរំខានដល់សង្គមនិងសេដ្ឋកិច្ចដូច្នេះយើងត្រូវធ្វើដូចម្តេចក៏ដោយដើម្បីបញ្ឈប់សកម្មភាពអ្នកទាំងនោះនិងដើម្បីបន្តបដិវត្តន៍ជាតិនិយម'។ នៅថ្ងៃទី១២ ខែមេសា នៅទីក្រុងស៊ាងហៃ (សៀងហៃ) ឧត្តមសេនីយ៍បៃ ឆុងស៊ីបានបញ្ជាឱ្យកម្លាំងរបស់ខ្លួនចេញ"បោសសម្អាត"ទីក្រុង ពោលគឺចាប់ខ្លួនអ្នកកុម្មុយនិស្តទាំងឡាយណាដែលមានវត្តមានក្នុងក្រុងរួចយកទៅសម្លាប់ចោល។[១៧] មនុស្សទូទៅបានសម្តៅមកលើព្រឹត្តិការណ៍នេះថា ព្រឹត្តិការណ៍ ១២ មេសា ឬការសម្លាប់រង្គាលនៃទីក្រុងស៊ាងហៃ។[១៨] ព្រឹត្តិការណ៍នេះបានធ្វើឱ្យទំនាក់ទំនងរវាងកាយចៀកនិងលោកវ៉ាង ជិងវីយ (សមាជិកឆ្វេងនិយមគួមីនតាងដែលកាន់កាប់ទីក្រុងអ៊ូហាន) បែកបាក់ប្រេះឆាកាន់តែខ្លាំងឡើង។
ជាលទ្ធផល សមាជិកឆ្វេងនិយមគួមីនតាងក៏សម្រេចចិត្តដកសមាជិកបក្សកុម្មុយនិស្តចិនចេញពីរដ្ឋាភិបាលអ៊ូហានប៉ុន្តែទោះបីជាធ្វើយ៉ាងណាក្តីក៏អ្នកឆ្វេងនិយមទាំងនោះនូវតែត្រូវកាយចៀកដកអំណាចចេញដដែរ។ បន្ទាប់មក គួមីនតាងក៏បន្តយុទ្ធនាការរបស់ខ្លួនប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងមេកន្ទ្រាញ (អាចហៅបានដែរថា ស្តេចត្រាញ់) នៃប្រទេសចិន ហើយនៅក្នុងខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩២៨ កងកម្លាំងរបស់លោកក៏បានឡើងត្រួតត្រាលើទីក្រុងប៉េកាំងដោយជោគជ័យ។[១៩] បន្តិចក្រោយមក ទឹកដីចិនភាគខាងលិចក៏ត្រូវធ្លាក់ក្រោមការត្រួតត្រារបស់រដ្ឋាភិបាលកណ្តាលណានជិង។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ រដ្ឋាភិបាលជាតិនិយមបានទទួលការទទួលស្គាល់ពីអន្តរជាតិថាជារដ្ឋាភិបាលស្របច្បាប់នៃប្រទេសចិនទាំងមូល។ ស្របទៅតាមលោកស៊ុន យ៉ាតសេន រដ្ឋាភិបាលគួមីនតាងបានប្រកាសថា មាគ៌ាសម្រាប់ដំណើរបដិវត្តន៍ទាំងបីរួមមាន៖ ការបង្រួបបង្រួមយោធា ការគ្រប់គ្រងនយោបាយ និងប្រជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។[២០]
កុបកម្មកុម្មុយនិស្ត (១៩២៧–១៩៣៧)
នៅថ្ងៃទី១ ខែសីហា ឆ្នាំ១៩២៧ បក្សកុម្មុយនិស្តបានធ្វើការបះបោរមួយនៅទីក្រុងណានឆាងដើម្បីប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលជាតិនិយមនៅឯទីក្រុងអ៊ូហាន។ កងទ័ពក្រហមចិនត្រូវបានបង្កើតឡើងជាលទ្ធផលនៃជម្លោះមួយនេះ។[១][២១] នៅថ្ងៃទី៤ ខែសីហា កងកម្លាំងដើមរបស់កងទ័ពក្រហមបានធ្វើដំណើរចាកចេញពីក្រុងណានឆាងសម្រុកទៅភាគខាងត្បូងដើម្បីវាយប្រហារលើទីក្រុងក្វាងដុង។ ឃើញបែបនេះ កងកម្លាំងជាតិនិយមក៏សម្រុកចូលមកកាន់កាប់ទីក្រុងណានឆាងម្តងទៀតខណៈពេលដែលអ្នកកុម្មុយនិស្តទាំងប៉ុន្មានដែលឈរជើងនៅក្នុងក្រុងបាននាំគ្នារត់លាក់ខ្លួន។[១] នៅថ្ងៃទី៧ ខែសីហា បក្សកុម្មុយនិស្តបានបើកកិច្ចប្រជុំមួយហើយគោលការណ៍របស់បក្សក៏ត្រូវបានបញ្ចេញដោយនៅក្នុងនោះ វាបានបញ្ជាក់ថា បក្សកុម្មុយនិស្តនឹងត្រូវតែដណ្តើមអំណាចនយោបាយឱ្យបានដោយប្រើកម្លាំងយោធា។ ប៉ុន្តែបក្សរបស់ពួកគេត្រូវបានបង្ក្រាបភ្លាមៗនៅថ្ងៃបន្ទាប់ដោយរដ្ឋាភិបាលជាតិនិយមនៃទីក្រុងអ៊ូហានដែលដឹកនាំដោយវ៉ាង ជិងវីយ។
កងកម្លាំងនៃបក្សកុម្មុយនិស្តចិនបានខិតខំប្រឹងប្រែងដណ្តើមទីក្រុងមួយចំនួនដូចជា ឆាងសា សានថូ និងក្វាងចូវ។ កងទ័ពក្រហមរួមជាមួយនឹងអតីតកងទ័ពបដិវត្តន៍ជាតិមួយចំនួននិងក្រុមកសិករដែលបំពាក់ដោយគ្រឿងអាវុធបានឡើងកាន់កាប់តំបន់មួយចំនួននៃចិនខាងត្បូង។[២១] ទោះជាយ៉ាងណា ទ័ពគួមីនតាងនូវតែបន្តខំប្រឹងបង្ក្រាបការបះបោរទាំងអស់នោះ។[២១] នៅអំឡុងខែកញ្ញា វ៉ាង ជិងវីយត្រូវបានគេបង្ខំឱ្យចាកចេញពីក្រុងអ៊ូហាន ហើយនៅក្នុងខែដដែរនោះ គេឃើញមានការបះបោរប្រដាប់អាវុធមួយនៅឯទីជនបទមួយកន្លែងដែលដឹកនាំដោយលោកម៉ៅ សេទុងប៉ុន្តែត្រូវទទួលបរាជ័យ។[២២] នៅខែវិច្ឆិកា ចាង កាយចៀកបានទៅទីក្រុងស៊ាងហៃដោយមានបំណងអញ្ជើញលោកជិងវីយឱ្យចុះចូលជាមួយគាត់។ នៅថ្ងៃទី១១ ខែធ្នូ ពួកកុម្មុយនិស្តបានបង្កើតការបះបោរមួយនៅក្រុងក្វាងចូវហើយបានត្រួតត្រាទីក្រុងនោះរហូតដល់ថ្ងៃទី១៣ នៅពេលដែលគួមីនតាងបានវាយប្រហារតបវិញក្រោមបញ្ជាពីឧត្តមសេនីយ៍ចាង ហ្វាគួយ។ ថ្ងៃទី១៦ ខែធ្នូ លោកជិងវីយបានរត់ភៀសខ្លួនទៅប្រទេសបារាំង។ ក្នុងរយៈពេលនេះ ប្រទេសចិនគឺមានរដ្ឋធានីរហូតដល់ទៅបី៖ ទីមួយគឺរដ្ឋធានីប៉េកាំងដែលស្ថិតនៅក្រោមសាធារណរដ្ឋចិន ទីពីរគឺអ៊ូហានដែលគ្រប់គ្រងដោយពួកកុម្មុយនិស្តនិងអ្នកឆ្វេងនិយមគួមីនតាង និងទីបីគឺណានជីងដែលនៅក្រោមការត្រួតត្រារបស់ពួកស្តាំនិយមគួមីនតាងហើយត្រូវជារដ្ឋធានីរបស់គួមីនតាងនៅដប់ឆ្នាំខាងមុខទៀត។[២៣][២៤]
នៅចិនដីគោក គេបានសម្តៅមកលើការតស៊ូប្រដាប់អាវុធរយៈពេលដប់ឆ្នាំ (១៩២៧–៣៧) នេះថា "សង្គ្រាមស៊ីវិលដប់ឆ្នាំ" (十年内战)។ នៅឆ្នាំ១៩៣០ សង្គ្រាមវាលទំនាបកណ្តាលបានផ្ទុះឡើងដែលត្រូវជាជម្លោះផ្ទៃក្នុងរបស់គួមីនតាង។ វាបានផ្តើមឡើងដោយលោកហ្វុង យូសៀង យាង ស៊ីសាន និងវ៉ាង ជិងវីយ។ បន្ទាប់ពីសង្គ្រាមវាលទំនាបកណ្តាលបានបញ្ចប់ ពួកគួមីនតាងបានងាកមកផ្តោតលើយុទ្ធនាការឡោមព័ទ្ធវិញ។[២៥] យុទ្ធនាការទីមួយនិងទីពីរត្រូវទទួលបរាជ័យទាំងស្រុងរីឯយុទ្ធនាការទីបីត្រូវបានបោះបង់ចោលដោយសារតែព្រឹត្តិការណ៍ម៉ាន់ជូរី។ គួមីនតាងបានទទួលលទ្ធផលជោគជ័យខ្លះៗពីដំបូងនៅក្នុងយុទ្ធនាការទីបួនប៉ុន្តែចុងក្រោយត្រូវបរាជ័យវិញ។ ក្នុងយុទ្ធនាការទាំងអស់ខាងលើ កម្លាំងគួមីនតាងបានធ្វើការវាយលុកចូលតំបន់កុម្មុយនិស្តយ៉ាងរហ័សប៉ុន្តែមិនសូវបានទទួលផលអ្វីទេដោយសារតែទីសមរភូមិជាទីជនបទនិងព្រៃភ្នំដាច់ស្រយាល។
ទីបំផុតនៅឆ្នាំ១៩៣៤ កាយចៀកក៏ផ្តើមយុទ្ធនាការទីប្រាំដែលនឹងត្រូវឡោមព័ទ្ធតំបន់កុម្មុយនិស្តជាំងស៊ីដោយមានការប្រើប្រាស់ប្លុកកូស (ការដ្ឋានដ៏តូចមួយដែលមានរាងដូចជាផ្ទះ)។[២៦] ខុសពីយុទ្ធនាការមុនៗ លើកនេះពួកគេបានកសាងប្លុកកូសនៅជុំវិញដោយប្លុកកូសនីមួយៗមានចម្ងាយឆ្ងាយពីគ្នាប្រហែល ៥ ម៉ាយ។ ការសាងប្លុកកូសនៅជុំវិញតំបន់ដែលត្រូវវាយលុកបែបនេះនឹងអនុញ្ញាតឱ្យគួមីនតាងងាយស្រួលកាត់ផ្តាច់ផ្លូវដឹកជញ្ជូនគ្រឿងផ្គត់ផ្គង់និងស្បៀងអាហាររបស់សត្រូវ។[២៦]
នៅខែតុលា ឆ្នាំ១៩៣៤ កងកម្លាំងកុម្មុយនិស្តដែលនៅកណ្តាលរង្វង់ប្លុកកូសបានវាយសម្តៅចេញតាមរយៈចន្លោះនៃរង្វង់នោះ ហើយទីបំផុតក៏បានវាយចេញរួច (យុទ្ធសាស្ត្រឡោមព័ទ្ធនេះគឺប្រតិបត្តិដោយកងទ័ពរបស់មេកន្ទ្រាញដែលជាសម្ព័ន្ធមិត្តជាមួយចាង កាយចៀកមិនមែនដោយកងទ័ពគួមីនតាងទេ)។ កងទ័ពរបស់មេកន្ទ្រាញនោះបានកើតមានភាពស្ទាក់ស្ទើរក្នុងការវាយប្រហារលើកងកម្លាំងកុម្មុយនិស្តដោយសារតែខ្លាចបាត់បង់កម្លាំងរបស់ខ្លួននិងលើសពីនេះទៅទៀតនោះ ពួកគេគឺមិនបានដេញតាមទ័ពកុម្មុយនិស្តទាំងនោះឡើយ។ ការរត់ដកថយរបស់កងកម្លាំងកុម្មុយនិស្តដ៏ធំបានចំណាយពេលរហូតដល់ទៅមួយឆ្នាំនិងគ្របដណ្តប់លើផ្ទៃដីប្រមាណ ១២,៥០០ គម (២៥,០០០ លី) បើយោងទៅតាមលោកម៉ៅសេទុងហើយគេបានសម្តៅលើវាថា ចលនាចល័តទ័ពវែង។[២៧]
ចលនាដកថយទ័ពរបស់ពួកកុម្មុយនិស្តបានបញ្ចប់នៅពេលដែលពួកគេបានមកដល់ក្នុងខេត្តស្សានស៊ី។ នៅតាមផ្លូវ ទ័ពកុម្មុយនិស្តបានរឹបអូសទ្រព្យសម្បត្តិនិងគ្រឿងអាវុធពីសំណាក់មេកន្ទ្រាញនិងម្ចាស់ដីក្នុងស្រុកដែលពួកគេបានទៅដល់នោះ ស្របពេលជាមួយគ្នានេះ ពួកកុម្មុយនិស្តបានឆ្លៀតកេណ្ឌយកកម្លាំងបន្ថែមដែលភាគច្រើនជាប្រជាកសិករនិងជនក្រីក្រដោយពង្រឹងការអំពាវនាវរបស់ខ្លួនទៅកាន់មហាជន។ ចលនាចល័តទ័ពវែងបានចាប់ផ្តើមដោយមានចំនួនមនុស្សប្រមាណពី ៩០,០០០ ទៅ ១០០,០០០ នាក់ប៉ុន្តែពេលមកដល់ខេត្តស្សានស៊ី ចំនួនមនុស្សគឺនៅសល់តែ ៧,០០០ ទៅ ៨,០០០ នាក់ប៉ុណ្ណោះ។[២៨] នៅដើមពេលនៃចលនាចល័តទ័ពវែង កងកម្លាំងចម្បងគួមីនតាងបានកំពុងរវល់វាយប្រហារលើកងទ័ពរបស់លោកចាង គូថាវ។ ដោយមិនអាចតទល់ជាមួយមហាទ័ពគួមីនតាងបាន ចាង គូថាវក៏បញ្ជាឱ្យទ័ពរបស់ខ្លួនរត់ដកថយពីទិសពាយព្យខណៈពេលកំពុងទទួលរងការវាយប្រហារពីគួមីនតាង។ ពេលមកដល់ស្សានស៊ី ទ័ពរបស់ថាវដែលនៅសេសសល់ទាំងប៉ុន្មានក៏បញ្ចូលទៅក្នុងកងកម្លាំងកុម្មុយនិស្តរបស់ម៉ៅសេទុង។ ទាំងនេះបានធ្វើឱ្យម៉ៅសេទុងបានក្លាយជាសមាជិកកំពូលម្នាក់ដ៏ឆ្នើមអស្ចារ្យហើយលោកក៏ក្លាយជាមេដឹកនាំនៃបក្សកុម្មុយនិស្តចិនចាប់តាំងពីពេលនោះមក។
គួមីនតាងបានប្រើប្រាស់ទ័ពជនជាតិកាំប៉ាដើម្បីប្រយុទ្ធជាមួយកម្លាំងកុម្មុយនិស្តនិងបង្ខិតបង្ខំឱ្យមេកន្ទ្រាញតាមតំបន់ចុះចូលជាមួយពួកគេ។ សម្រាប់ក្រុមមេកន្ទ្រាញណាដែលបដិសេដនោះទ័ពកាំប៉ានឹងរកវិធីធ្វើឱ្យក្រុមនោះអន្តរាយភ្លាម។ គួមីនតាងបានជ្រើសយកជនកាំប៉ាចំនួន ៣០០ នាក់រួចបញ្ចូលពួកគេទៅក្នុងកងកម្លាំងគណៈកម្មការបង្រួបបង្រួមដោយពួកគេមានគោលដៅចូលជ្រៀតជ្រែងនិងបង្កឱ្យមានអស្ថិរភាពដល់ក្រុមមេកន្ទ្រាញនៅតាមតំបន់នីមួយៗដូចជាក្រុមរបស់លោកលីវ វិនហួយជាដើម។ កងកម្លាំងគណៈកម្មការបង្រួបបង្រួមត្រូវបានគួមីនតាងប្រើឱ្យប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងកងទ័ពក្រហមចិនផងដែរប៉ុន្តែត្រូវទទួលបរាជ័យដោយសារតែមេដឹកនាំរបស់ពួកគេត្រូវបានកម្លាំងកុម្មុយនិស្តចាប់ខ្លួនបាន។[២៩]
ស្ថានភាពនៅប្រទេសចិនក្នុងឆ្នាំ១៩២៩៖ បន្ទាប់ពីបេសនកម្មភាគខាងជើងបានបញ្ចប់ គួមីនតាងបានគ្រប់គ្រងដោយផ្ទាល់លើតំបន់ភាគខាងលិចនិងកណ្តាលប្រទេសចិនខណៈដែលតំបន់ម៉ាន់ជូរីត្រូវនៅក្រោមការដឹកនាំរបស់មេកន្ទ្រាញដែលជាសម្ព័ន្ធមិត្តជាមួយរដ្ឋាភិបាលជាតិនិយម។
ផែនទីបង្ហាញពីតំបន់ដែលស្ថិតនៅក្រោមក្រុមកុម្មុយនិស្តសូវៀតចិននៅអំឡុងនិងក្រោយយុទ្ធនាការឡោមព័ទ្ធ។
ផែនទីបង្ហាញពីផ្លូវនៃចលនាចល័តទ័ពវែង។
មេដឹកនាំកុម្មុយនិស្តម្នាក់កំពុងនិយាយសុន្ទរកថាទៅកាន់អ្នកដែលរួចជីវិតពីចលនាចល័តទ័ពវែង។
សង្គ្រាមចិន-ជប៉ុនលើកទី២ (១៩៣៧–១៩៤៥)
នៅពេលដែលជប៉ុនចូលឈ្លានពាននិងបានកាន់កាប់តំបន់ម៉ាន់ជូរី លោកចាង កាយចៀកបានធ្វើការបដិសេដមិនចងសម្ព័ន្ធភាពជាមួយចិនកុម្មុយនិស្តដើម្បីប្រឆាំងនឹងជប៉ុនឡើយដោយលោកមើលឃើញថាពួកកុម្មុយនិស្តគឺជាសត្រូវដែលគ្រោះថ្នាក់ជាងជប៉ុនទៅទៀត។ សម្រាប់កាយចៀក លោកចង់បង្រួបបង្រួមប្រទេសចិនទាំងមូលនិងកំទេចសត្រូវផ្ទៃក្នុងចោលឱ្យអស់សិនមុននឹងប្រយុទ្ធជាមួយជប៉ុន។ លោកជឿថាប្រទេសចិនគឺនូវទន់ខ្សោយនៅឡើយក្នុងការប្រយុទ្ធចម្បាំងជាមួយជប៉ុនហើយចិនគឺត្រូវការចំនួនកម្លាំងយោធាច្រើនបន្ថែមជាងចំនួនដែលខ្លួនកំពុងតែមាន។ កាយចៀកមិនបានអើពើនឹងកំហឹងឬការមិនពេញចិត្តរបស់ប្រជាជនចិនចំពោះគោលនយោបាយសម្របសម្រួលជាមួយជប៉ុនរបស់លោកនោះទេ ហើយគាត់ថែមទាំងបានបញ្ជាឱ្យឧត្តមសេនីយ៍គួមីនតាងចំនួនពីររូបគឺលោកចាង ស៊ូលាំង និងយ៉ាង ហ៊ូឆិងឱ្យលើកទ័ពបន្តទៅប្រយុទ្ធជាមួយពួកកុម្មុយនិស្តវិញក៏ប៉ុន្តែទ័ពប្រចាំខេត្តរបស់អ្នកទាំងពីរត្រូវបានពួកកុម្មុយនិស្តកំទេចចោលស្ទើរអស់។[៣០]
នៅថ្ងៃទី១២ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៣៦ លោកចាង ស៊ូលាំងនិងយ៉ាង ហ៊ូឆិងបានកើតការមិនពេញចិត្តយ៉ាងខ្លាំងជាមួយលោកចាង កាយចៀកហើយអ្នកទាំងពីរក៏ចាប់ផ្តើមរៀបគម្រងចាប់ចំរិតចៀករួចបង្ខំឱ្យគាត់ចុះហត្ថលេខាលើយុទ្ធវិស្រមជាមួយបក្សកុម្មុយនិស្តចិន។ ហេតុការណ៍ត្រូវបានគេស្គាល់ជាទូទៅថា ព្រឹត្តិការណ៍ស៊ីអាន។[៣១] ក្រោយមក ភាគីទាំងពីរបានយល់ព្រមឈប់ចម្បាំងគ្នាហើយក៏រួមគ្នាបង្កើតចេញជារណសិរ្សរួបរួមទីពីរដើម្បីបញ្ឈប់ការចូលឈ្លានពានរបស់ជប៉ុន។[៣១] នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៣៧ ជប៉ុនបានបើកការឈ្លានពានដ៏ធំមួយមកលើប្រទេសចិនដែលជាលទ្ធផល ក្រុមទាហានការពារគួមីនតាងនៅភាគខាងជើងនិងនៅតាមឆ្នេរផ្សេងៗត្រូវបានជប៉ុនសម្លាប់ស្ទើរទាំងអស់។
តាមការពិត សម្ព័ន្ធភាពរវាងគួមីនតាងនិងពួកកុម្មុយនិស្តគឺមានតែឈ្នោះប៉ុណ្ណោះ។[៣២] ខុសពីកម្លាំងគួមីនតាងដែលប្រើប្រាស់យុទ្ធសាស្ត្រប្រយុទ្ធធម្មតាជាមួយជប៉ុន, កងកម្លាំងកុម្មុយនិស្តចិនបានប្រើប្រាស់ព្រៃក្រាស់ៗដើម្បីប្រយុទ្ធតតាំងជាមួយកងទ័ពជប៉ុន។ កិច្ចសហប្រតិបត្តិការនិងការសម្របសម្រួលគ្នារវាងគួមីនតាងនិងបក្សកុម្មុយនិស្តនាសង្គ្រាមលោកលើកទី២ គឺមានកម្រិតទាបបំផុត។[៣២] នៅពាក់កណ្តាលសង្គ្រាម ភាគីទាំងពីរបានចាប់ផ្តើមប្រកួតប្រជែងគ្នាក្នុងការស្វែងរកផលប្រយោជន៍ពីទឹកដីនៅក្នុង"ដែនដីចិនសេរី" (ទឹកដីដែលមិននៅក្រោមការត្រួតត្រារបស់ជប៉ុនឬនៅក្រោមរដ្ឋាភិបាលអាយ៉ងរបស់ជប៉ុន)។[៣២]
នៅចុងឆ្នាំ១៩៤០ និងនៅដើមឆ្នាំ១៩៤១ ការប៉ះទង្គិចគ្នារវាងភាគីទាំងពីរក៏កើតឡើងម្តងទៀតដែលជាហេតុធ្វើឱ្យរណសិរ្សរួបរួមទីពីរបានបែកបាក់។[៣៣] នៅអំឡុងខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៤០ ចាង កាយចៀកបានទាមទារឱ្យមានការជម្លៀសកងទ័ពទីបួនថ្មីរបស់បក្សកុម្មុយនិស្តចិនចេញពីខេត្តអានហុយនិងជាំងស៊ូព្រោះមកពីមានការរករឿងនិងការយាយីពីសំណាក់ទ័ពរបស់បក្សកុម្មុយនិស្តនេះមកលើកងកម្លាំងគួមីនតាងនៅក្នុងតំបន់នោះ។ ដោយសារតែមានការដាក់សម្ពាធធ្ងន់ពីចាង កាយចៀក, មេបញ្ជាការរបស់កងទ័ពទីបួនថ្មីក៏យល់ព្រមធ្វើតាម។ នៅឆ្នាំបន្ទាប់ខណៈពេលដែលកំពុងដកថយ កងទ័ពទីបួនថ្មីក៏ទទួលរងនូវការវាយប្រហារពីកងកម្លាំងគួមីនតាងដែលជាហេតុនាំឱ្យបាត់បង់ទ័ពប្រមាណរាប់ពាន់នាក់។[៣៣]
ក្រោយពីឧប្បត្តិហេតុនោះបានបញ្ចប់ កងកម្លាំងគួមីនតាងនិងបក្សកុម្មុយនិស្តក៏ចាប់ផ្តើមបង្ហាញពីអរិភាពទៅគ្នាសារជាថ្មី។ ដោយឃើញបែបនេះ ប្រទេសដូចជាសហរដ្ឋអាមេរិកនិងសហភាពសូវៀតក៏នាំគ្នាព្យាយាមបញ្ឈប់សង្គ្រាមស៊ីវិលដ៏ហាយនៈរបស់ចិន។ សហរដ្ឋអាមេរិកបានបញ្ជូនបេសកជនពិសេសម្នាក់ឱ្យទៅចរចាជាមួយលោកចាង កាយចៀកនិងថ្នាក់ដឹកនាំគណបក្សគួមីនតាងដោយនៅក្នុងកិច្ចចរចាមួយនោះបេសកជនអាមេរិកបានមានប្រសាសន៍ថា អ្នកដែលនឹងទទួលបានផលប្រយោជន៍ពីសង្គ្រាមស៊ីវិលនេះគឺមានតែប្រទេសជប៉ុនតែមួយគត់។ ងាកមកសហភាពសូវៀតវិញគឺគេបានបង្ខិតខ្លួនមកខាងបក្សកុម្មុយនិស្តចិនច្រើនជាងដោយពួកគេបានបញ្ជូនសារតេឡេក្រាមទៅប្រធានម៉ៅសេទុងនៅអំឡុងឆ្នាំ១៩៤១ ថាសង្គ្រាមស៊ីវិលនឹងធ្វើឱ្យស្ថានការណ៍របស់កងយោធាជប៉ុននៅចិនមានភាពងាយស្រួលច្រើនជាងមុន។ ដោយសារតែមានកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងពីសហគមន៍អន្តរជាតិ ភាគីទាំងពីរក៏យល់ព្រមជ្រើសរើសយកសន្តិភាពជាបន្តោះអាសន្នសិន។ នៅឆ្នាំ១៩៤៣ ចាង កាយចៀកបានវាយប្រហារបក្សកុម្មុយនិស្តចិនដោយប្រើប្រាស់ពាក្យវោហារឃោសនាសរសេរជាអត្ថបទមួយដែលមានចំណងជើងថា"ជោគវាសនារបស់ប្រទេសចិន"ទាំងនេះបានធ្វើឱ្យមនុស្សជាច្រើនចោតសួរសំនួរអំពីរូបភាពនៃការឡើងកាន់កាប់អំណាចរបស់បក្សកុម្មុយនិស្តចិន។ ចំណែកឯខាងកុម្មុយនិស្តវិញបានប្រឆាំងយ៉ាងខ្លាំងនឹងការដឹកនាំរបស់ចាង កាយចៀកហើយបានសម្តៅលើរបបរបស់គាត់ថាជារបបហ្វាស៊ីសនិយម។ មេដឹកនាំភាគីទាំងពីរដឹងថាសង្គ្រាមប្រយុទ្ធគ្នាដ៏ប្រល័យមួយបានចាប់ផ្តើមរួចទៅហើយ។[៣៤]
ជាទូទៅ សង្គ្រាមចិន-ជប៉ុនលើកទី២ បានផ្តល់គុណសម្បត្តិច្រើនជាងគុណវិបត្តិសម្រាប់បក្សកុម្មុយនិស្តចិនព្រោះថាការប្រើប្រាស់យុទ្ធសាស្ត្រទ័ពព្រៃរបស់ពួកគេគឺមានប្រសិទ្ធិភាពខ្ពស់ហើយវាថែមទាំងទាក់ទាញមនុស្សជាច្រើនឱ្យចុះចូលជាមួយពួកគេទៀតផង ជាពិសេសគឺក្នុងតំបន់ដែលស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រារបស់ជប៉ុន។ សម្រាប់ពួកគួមីនតាងវិញកាលណាខ្លួនត្រូវជារដ្ឋាភិបាលស្របច្បាប់របស់ចិនដូច្នេះពួកគេគឺមានភារកិច្ចក្នុងការការពារប្រទេសជានិច្ចពីយុទ្ធនាការឈ្លានពានធំៗរបស់ជប៉ុន។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៤៤ ជប៉ុនបានបើកការវាយលុកដ៏ធំចុងក្រោយរបស់ខ្លួនមកលើគួមីនតាងដែលមានឈ្មោះថាប្រតិបត្តិការអ៊ីឈីគូហើយជាលទ្ធផល គួមីនតាងបានទទួលរងនូវការខូចខាតបាត់បង់អស់ជាច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់។[៣៥] សម្រាប់បក្សកុម្មុយនិស្តចិនវិញគឺពួកគេទទួលរងការខាតបង់តិចជាងឆ្ងាយតាមរយៈយុទ្ធវិធីទ័ពព្រៃ។ នៅចុងសង្គ្រាម សមាជិកកងទ័ពក្រហមចិនបានកើនដល់ចំនួន ១.៣ លាននាក់បូករួមជាមួយកងជីវពលប្រមាណ ២.៦ លាននាក់បន្ថែមទៀត ហើយប្រជាជនចិនប្រមាណ ១០០ លាននាក់បានរស់នៅក្នុងតំបន់ដែលស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រារបស់បក្សកុម្មុយនិស្តនាពេលនោះ។
ការប៉ះទង្គិចគ្នាភ្លាមៗនៅក្រោយសង្គ្រាម (១៩៤៥–១៩៤៦)
ដោយមានការបង្គាប់ពីសហរដ្ឋអាមេរិក ជប៉ុនបានសុំទទួលចុះចាញ់តែចំពោះកងទ័ពគួមីនតាងតែប៉ុណ្ណោះនិងមិនបានទទួលចុះចាញ់ចំពោះពួកកុម្មុយនិស្តចិននោះទេ។[៣៦] នៅតំបន់ម៉ាន់ជូរី ដោយគ្មានវត្តមានរបស់កងទ័ពគួមីនតាងដូច្នេះជប៉ុនក៏សុំទទួលចុះចាញ់ចំពោះសហភាពសូវៀត។ លោកចាង កាយចៀកបានបញ្ជាឱ្យកងទ័ពជប៉ុនបន្តឈរជើងនៅទីនោះរហូតទាន់តែទ័ពគួមីនតាងបានទៅដល់និងមិនត្រូវទទួលចុះចាញ់ចំពោះពួកកុម្មុយនិស្តនោះឡើយ។[៣៦]
កិច្ចចរចាសន្តិភាពក្រោយសង្គ្រាមលើកទីមួយត្រូវបានចូលរួមដោយលោកចាង កាយចៀកនិងម៉ៅសេទុងនៅឯទីក្រុងឆុងឈិងចាប់ពីថ្ងៃទី២៨ ខែសីហា រហូតដល់ថ្ងៃទី១០ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៤៥។ កិច្ចចរចាបានបញ្ចប់បន្ទាប់ពីភាគីទាំងសងខាងបានយល់ព្រមចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងទ្វេដប់។[៣៧] ប៉ុន្តែភាគីទាំងពីរបានចាប់ផ្តើមឆ្ងល់ពីគុណសម្បត្តិនៃការកសាងជាតិឡើងវិញដោយសន្តិវិធីប៉ុន្តែសន្និសីទនោះមិនបានផ្តល់ផលជាក់ស្តែងឱ្យនោះទេ។[៣៧] ការប្រយុទ្ធរវាងភាគីទាំងពីរនូវតែបន្តខណៈពេលដែលកិច្ចចរចាសន្តិភាពកំពុងតែប្រព្រឹត្តិទៅរហូតដល់ខែមករា ឆ្នាំ១៩៤៦ បន្ទាប់ពីបានសម្រេចចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាព។
នៅខែចុងក្រោយនៃសង្គ្រាមលោកលើកទី២ នៅអាស៊ីបូព៌ា កងកម្លាំងសូវៀតបានបើកប្រតិបត្តិការវាយលុកដ៏ធំមួយប្រឆាំងនឹងកងទ័ពក្វាងទុងរបស់ជប៉ុននៅតំបន់ម៉ាន់ជូរីនិងនៅតាមព្រំដែនចិន–ម៉ុងកូល។[៣៨] ប្រតិបត្តិការនោះបានកម្ចាត់ទ័ពក្វាងទុងក្នុងរយៈពេលតែបីសប្តាហ៍ប៉ុណ្ណោះដោយបន្សល់ទុកតែកម្លាំងសូវៀតឱ្យកាន់កាប់តំបន់ម៉ាន់ជូរីតែម្នាក់ឯង។ ជាលទ្ធផល កងទ័ពជប៉ុនប្រមាណ ៧០,០០០ នាក់ដែលឈរជើងនៅតំបន់នោះបានសុំទទួលចុះចាញ់។ នៅឆ្នាំបន្ទាប់ លោកចាង កាយចៀកបានដឹងថាខ្លួនកំពុងខ្វះខាតធនធានក្នុងការការពារតំបន់ម៉ាន់ជូរីពីការចូលត្រួតត្រារបស់ពួកកុម្មុយនិស្តចិនក្រោយពីសូវៀតបានកំណត់ពេលដកកម្លាំងខ្លួនចេញ។[៣៩] ដូច្នេះគាត់ក៏ព្យាយាមបង្កើតកិច្ចព្រមព្រៀងជាមួយសូវៀតដោយក្នុងនោះលោកបានសុំឱ្យសូវៀតពន្យាពេលដកទ័ពរបស់ពួកគេរហូតទាន់តែគួមីនតាងមានកម្លាំងថ្មីគ្រប់គ្រាន់អាចបញ្ជូនទៅកាន់កាប់តំបន់ម៉ាន់ជូរីបាន។ ក៏ប៉ុន្តែ សូវៀតបានបដិសេដនឹងសំណើនោះដោយអះអាងថាពួកគេនឹងមិនអនុញ្ញាតឱ្យកងទ័ពជាតិនិយមឈានជើងជាន់លើទឹកដីរបស់ពួកគេជាដាច់ខាត។ ឃើញដូច្នេះ អាមេរិកក៏សម្រេចចិត្តបញ្ជូនកម្លាំងគួមីនតាងតាមយន្តហោះរបស់ពួកគេចុះទៅកាន់កាប់ទីក្រុងសំខាន់ៗនៅភាគខាងជើងប្រទេសចិនខណៈពេលដែលតំបន់ទីជនបទកំពុងត្រូវត្រួតត្រាដោយពួកកុម្មុយនិស្ត។ នៅថ្ងៃទី២៥ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៤៥ សាធារណរដ្ឋចិនបានបើកយុទ្ធនាការរារាំងមិនឱ្យពួកកុម្មុយនិស្តពង្រឹងមូលដ្ឋានទ័ពរបស់ពួកគេ។[៤០]
នៅឆ្នាំ១៩៤៥–៤៦ ខណៈពេលដែលយុទ្ធនាការម៉ាន់ជូរីរបស់កងទ័ពក្រហមសូវៀតកំពុងតែប្រព្រឹត្តិទៅ មេដឹកនាំសូវៀតលោកស្តាលីនបានបញ្ជាឱ្យឧត្តមសេនីយ៍ដែលទទួលខុសត្រូវលើយុទ្ធនាការម៉ាន់ជូរីឱ្យប្រគល់គ្រឿងអាវុធដែលខ្លួនប្រមូលបានទាំងប៉ុន្មានពីកងទ័ពជប៉ុនឱ្យទៅកងកម្លាំងកុម្មុយនិស្តចិនទាំងអស់។[៤១]
កងកម្លាំងថ្មើរជើងរបស់ចាង កាយចៀកបានដើរកាន់កាប់ទីក្រុងភាគខាងជើងរហូតដល់ទីក្រុងជីនចូនៅថ្ងៃទី២៦ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៤៥ ដោយបានជួបនូវការវាយបកវិញបន្តិចបន្តួចប៉ុណ្ណោះពីសំណាក់ទ័ពកុម្មុយនិស្ត។ បន្ទាប់មក ពួកកុម្មុយនិស្តបានបើកការវាយប្រហារកាន់កាប់លើឧបទ្វីបសានទុងបានដោយជោគជ័យ, ឧបទ្វីបភាគច្រើនដែលស្ថិតនៅក្នុងប្រទេសចិនបានធ្លាក់ក្រោមការកាន់កាប់របស់ពួកកុម្មុយនិស្តទាំងស្រុងលើកលែងតែមួយចំនួនតូចដែលស្ថិតនៅក្រោមគ្រប់គ្រងរបស់អាមេរិក។[៤០] យុទ្ធវិស្រមដែលទើបតែចុះពីមុនត្រូវបានបោះបង់ចោលបន្ទាប់ពីសង្គ្រាមរវាងគួមីនតាងនិងបក្សកុម្មុយនិស្តបានផ្ទុះឡើងសារជាថ្មីនៅថ្ងៃទី២៦ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៤៦។ ប្រទេសចិនក៏ធ្លាក់ចូលទៅក្នុងសង្គ្រាមស៊ីវិលម្តងទៀតដែលលើកនេះបានអូសបន្លាយរយៈពេលជាងបីឆ្នាំ។[៤២]
វគ្គចុងក្រោយនៃសង្គ្រាម (១៩៤៦–១៩៤៩)
ផ្ទៃរឿងនិងការរៀបចំត្រៀមកម្លាំង
ឥទ្ធិពលនិងអំណាចនៃបក្សកុម្មុយនិស្តចិនបានកើនឡើងជាលំដាប់នៅពេលដែលសង្គ្រាមចិន‐ជប៉ុនលើកទី២ បានបញ្ចប់។ កងកម្លាំងដើមឬបឋមរបស់ពួកគេមានចំនួនប្រមាណ ១.២ លាននាក់រួមជាមួយកងជីវពលបន្ថែមប្រមាណ ២ លាននាក់ដែលធ្វើឱ្យចំនួនកម្លាំងសរុបមាន ៣.២ លាននាក់។ នៅឆ្នាំ១៩៤៥ តំបន់រំដោះរបស់ពួកកុម្មុយនិស្តមានមូលដ្ឋានទ័ពរហូតដល់ទៅ ១៩ កន្លែងហើយពួកគេបានត្រួតត្រាលើទឹកដីមួយភាគបួននៃទឹកដីប្រទេសចិនសរុបនិងមានចំនួនប្រជាជនប្រមាណមួយភាគបីនៃប្រជាជនចិនសរុប។ លើសពីនេះទៅទៀតនោះ សហភាពសូវៀតបានប្រគល់រាល់គ្រឿងអាវុធដែលខ្លួនដកហូតបានពីកងទ័ពជប៉ុននិងរួមទាំងគ្រឿងផ្គត់ផ្គង់មួយចំនួនរបស់ពួកគេមកឱ្យចិនកុម្មុយនិស្តទៀតផង។[៤៣]
នៅខែមីនា ឆ្នាំ១៩៤៦ ដោយសារតែមានការទាមទារជាច្រើនដងពេកពីលោកចាង កាយចៀក, កងទ័ពក្រហមសូវៀតក្រោមបញ្ជារបស់លោកឧត្តមសេនីយ៍រ៉ូយ្យូន ម៉ាលីណូវស្គីក៏បានបន្តពន្យាការដកថយចេញពីតំបន់ម៉ាន់ជូរី។ ប៉ុន្តែលោកម៉ាលីណូវស្គីបានបញ្ជូនសារសម្ងាត់ទៅឱ្យពួកកុម្មុយនិស្តចិនថាត្រៀមនាំកម្លាំងមកពីក្រោយកងទ័ពគួមីនតាងដែលជាហេតុនាំឱ្យសង្គ្រាមដណ្តើមកាន់កាប់តំបន់ទិសឥសាន្តប្រទេសចិនផ្ទុះឡើង។ ព្រឹត្តិការណ៍នេះបានធ្វើឱ្យមានការផ្លាស់ប្តូរយ៉ាងច្រើននៅក្នុងថ្នាក់ដឹកនាំនៃបក្សកុម្មុយនិស្តចិនដោយវាបានផ្តល់គុណសម្បត្តិទៅដល់ជនមូលវិវដ្តដែលមានបំណងចង់គ្រប់គ្រងលើប្រទេសចិនទាំងមូលដោយប្រើប្រាស់កម្លាំងយោធាសុទ្ធ។ [៤៤][៤៥]
យោងតាមលោកចច ម៉ាសាល់បានឱ្យដឹងថា គ្មានភស្តុតាងអ្វីដែលបញ្ជាក់ថាចិនកុម្មុយនិស្តបានទទួលគ្រឿងសព្វាវុធពីសហភាពសូវៀតនោះទេ, ចិនកុម្មុយនិស្តបានប្រើប្រាស់អាវុធដែលបន្សល់ចោលពីទ័ពជប៉ុននិងថែមទាំងរថក្រោះមួយចំនួនទៀតផងប៉ុន្តែពួកគេគឺមិនចេះប្រើប្រាស់រថក្រោះជប៉ុនដែលបន្សល់ទុកចោលនោះឡើយលុះទាន់តែកម្លាំងគួមីនតាងដែលទទួលចុះចាញ់ចូលជួរកងកម្លាំងកុម្មុយនិស្តទើបអាវុធទំនើបៗ (រថក្រោះ) ត្រូវបានចាប់ប្រើប្រាស់នៅក្នុងវិស័យយោធាពួកកុម្មុយនិស្ត។[៤៦][៤៧] មុនបានដៃប្រើប្រាស់អាវុធទំនើបទាំងនោះ បក្សកុម្មុយនិស្តចិនគឺបានពឹងផ្អែកលើកំណែទម្រង់ដីធ្លីទាំងស្រុង។ គោលការណ៍នៃកំណែទម្រង់ដីធ្លីនេះគឺចង់បង្គាប់ចិត្តប្រជាកសិករក្រីក្រនៅតាមតំបន់ជនបទឱ្យចូលរួមក្នុងចលនាបដិវត្តន៍របស់ពួកគេដោយបានសន្យាទៅប្រជាកសិករទាំងនោះថាពួកគេនឹងទទួលបានដីធ្វើស្រែចម្ការដោយខ្លួនឯងប្រសិនបើបក្សកុម្មុយនិស្តទទួលបានជ័យជម្នះ។[៤៨]
យុទ្ធសាស្ត្របែបនេះបានបណ្តោយឱ្យបក្សកុម្មុយនិស្តទទួលបាននូវកម្លាំងយ៉ាងច្រើនរាប់ស្ទើរមិនអស់ទាំងនៅក្នុងជួរកងទ័ពនិងក្នុងប្រព័ន្ធដឹកនាំសាស្ត្រ។ ទោះជាពួកកុម្មុយនិស្តបានបាត់បង់ចំនួនកម្លាំងជាច្រើននៅក្នុងយុទ្ធនាការប្រយុទ្ធផ្សេងៗគ្នាក្តីក៏ពួកគេនូវតែទទួលបានកម្លាំងច្រើនបន្ថែមរហូតដល់ពេលខ្លះបានទទួលកម្លាំងលើសលប់ពីរដងច្រើនជាងចំនួនទ័ពដែលខ្លួនមានទៅទៀត។ ឧទាហរណ៍៖ នៅក្នុងយុទ្ធនាការហួយហៃ កងកម្លាំងកុម្មុយនិស្តបានកេណ្ឌកសិករប្រមាណ ៥,៤៣០,០០០ នាក់ឱ្យចូលរួមជាមួយពួកគេដើម្បីប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងកងកម្លាំងគួមីនតាង។[៤៩]
ក្រោយពីសង្គ្រាមជាមួយជប៉ុនបានបញ្ចប់ លោកចាង កាយចៀកបានបញ្ជាឱ្យកម្លាំងខ្លួនរត់ទៅតំបន់រំដោះថ្មី (ទឹកដីចិនដែលធ្លាប់ជប៉ុនឈ្លានពាននិងកាន់កាប់) ដើម្បីទទួលយកការសុំទទួលចុះចាញ់ពីជប៉ុនមុនពួកកុម្មុយនិស្ត។[៤៣] អាមេរិកបានជួយបក្សគួមីនតាងដោយលើកទ័ពគួមីនតាងតាមយន្តហោះពីចិនកណ្តាលទៅកាន់ទឹកដីទិសឥសាន្ត (ម៉ាន់ជូរី)។
មូលហេតុនេះបានបណ្តោយឱ្យរដ្ឋាភិបាលគួមីនតាងចូលទៅកាន់កាប់ធនាគារ រោងចក្រ និងតំបន់ពាណិជ្ជកម្មផ្សេងៗ។[៤៣] កងកម្លាំងគួមីនតាងបានធ្វើសកម្មភាពកេណ្ឌទ័ពនៅតំបន់អស់ទាំងនោះដោយប្រញាប់ប្រញាល់ជាពិសេសគឺនៅតាមទីប្រជុំជន និងព្រមទាំងរឹបអូសគ្រឿងសម្ភារៈផ្សេងៗដើម្បីផ្គត់ផ្គង់កម្លាំងពួកគេទៀតផង។ ការត្រៀមរៀបចំកម្លាំងខ្លួនដោយប្រញាប់ប្រញាល់និងពោរពេញទៅដោយអំពើហិង្សាបែបនេះបានធ្វើឱ្យប្រជាជននៅក្នុងតំបន់ជួបទុក្ខបញ្ហាជាច្រើនជាពិសេសគឺនៅក្រុងស៊ាងហៃដែលអត្រាគ្មានការងារបានកើនទៅដល់ ៣៧.៥%។[៤៣]
ក្រោយសង្គ្រាមលោក កងកម្លាំងគួមីនតាងត្រូវបានទទួលការគាំទ្រយ៉ាងខ្លាំងពីសហរដ្ឋអាមេរិក។ នៅក្នុងប្រតិបត្តិការបេលីហ្គឺរ កងទ័ពអាមេរិកប្រមាណ ៥០,០០០ នាក់ត្រូវបានបញ្ជូនទៅការពារតំបន់យុទ្ធសាស្ត្រដូចជាខេត្តហ៊ូប៉ីនិងខេត្តសានទុង។ អាមេរិកបានបណ្តុះបណ្តាលនិងបំពាក់កងទ័ពគួមីនតាងជាមួយអាវុធទំនើបៗជាច្រើនហើយព្រមទាំងបានហៅកងទ័ពកូរ៉េ និងជប៉ុនចំណាប់ៗឱ្យមកជួយកាន់កាប់តំបន់រំដោះក៏ដូចជាតំបន់ដែលគ្រប់គ្រងដោយពួកកុម្មុយនិស្តទៀតផង។[៤៣] ត្រឹមជិតពីរឆ្នាំបន្ទាប់ពីសង្គ្រាមចិន-ជប៉ុនលើកទី២ បានបញ្ចប់ គណបក្សគួមីនតាងបានទទួលថវិកាប្រមាណ ៤.៤៣ លានដុល្លារអាមេរិកពី ស.រ.អ ហើយថវិកានោះគឺបានយកទៅផ្គត់ផ្គង់ផ្នែកយោធាស្ទើរទាំងស្រុង។[៤៣]
ការផ្ទុះឡើងនៃសង្គ្រាម
សង្គ្រាមស៊ីវិលបានចាប់ឆាបឆេះឡើងម្តងទៀតបន្ទាប់ពីកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងចរចាសន្តិភាពរវាងរដ្ឋាភិបាលជាតិនិយមនិងបក្សកុម្មុយនិស្តចិនបានទទួលបរាជ័យនៅឯទីក្រុងណានជិង។ វគ្គសង្គ្រាមនេះត្រូវបានអ្នកចិនដីគោកនិងប្រវត្តិវិទូកុម្មុយនិស្តសម្តៅថា"សង្គ្រាមរំដោះ" (ចិន៖ 解放战争)។ នៅថ្ងៃទី២០ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៤៦ លោកចាង កាយចៀកបានបើកការវាយប្រហារដ៏ធំមួយលើទឹកដីពួកកុម្មុយនិស្តនៅចិនខាងជើងដោយមានកងពលតូចចំនួន ១១៣ (ស្មើនឹងទាហានប្រមាណ ១.៦ លាននាក់)។[៤៣]
ដោយដឹងថាខ្លួនមានកម្លាំងនិងគ្រឿងអាវុធតិចនិងខ្សោយជាង បក្សកុម្មុយនិស្តចិនក៏ចាប់អនុវត្តនូវយុទ្ធសាស្ត្រម៉្យាងដែលគេហៅថា"ការពារអកម្ម"។ ក្នុងយុទ្ធសាស្ត្រនេះ គេត្រូវចៀសវាងចូលប្រយុទ្ធជាមួយទ័ពធំៗរបស់គួមីនតាងនិងត្រៀមខ្លួនរត់ចោលទឹកដីណាដែលនឹងរងការវាយប្រហារពីកម្លាំងគួមីនតាងដើម្បីរក្សាចំនួនកម្លាំងទ័ពរបស់ពួកគេ។ កងកម្លាំងកុម្មុយនិស្តថែមទាំងប៉ុនប៉ងធ្វើឱ្យកម្លាំងទ័ពគួមីនតាងចុះខ្សោយទៀតផង។ មិនយូរប៉ុន្មាន យុទ្ធសាស្ត្ររបស់ពួកគេក៏ចាប់ផ្តើមទទួលបានជោគជ័យហើយមួយឆ្នាំក្រោយមក តុល្យភាពអំណាចរបស់កម្លាំងកុម្មុយនិស្តបានកើនស្មើនឹងកម្លាំងជាតិនិយម។ ពួកគេបានកម្ចាត់ទ័ពជាតិនិយមចោលអស់ប្រមាណ ១.១២ លាននាក់ខណៈពេលដែលកម្លាំងរបស់ពួកគេបានកើនរហូតដល់ទៅពីរលាននាក់ឯណោះ។[៤៣]
នៅខែមីនា ឆ្នាំ១៩៤៧ គួមីនតាងបានទទួលនូវសញ្ញានៃជ័យជម្នះមួយបន្ទាប់ពីចូលកាន់កាប់រដ្ឋធានីរបស់ចិនកុម្មុយនិស្តនាពេលនោះគឺទីក្រុងយាអាន។[៥០] ប៉ុន្តែមិនយូរប៉ុន្មាន ពួកកុម្មុយនិស្តក៏វាយដណ្តើមយកមកវិញ, នៅថ្ងៃទី៣០ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៤៧ កងទ័ពកុម្មុយនិស្តបានឆ្លងទន្លេលឿង ឆ្ពោះទៅកាន់តំបន់ភ្នំដាប៊ីរួចបានស្តារការគ្រប់គ្រងរបស់ពួកគេឡើងវិញនៅតំបន់វាលទំនាបកណ្តាល។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នានេះដែរ កម្លាំងកុម្មុយនិស្តបានចាប់ផ្តើមវាយលុកតំបន់ឥសាន្ត តំបន់ភាគខាងជើង និងខាងលិចនៃប្រទេសចិន។[៤៣]
នៅចុងឆ្នាំ១៩៤៨ កងទ័ពកុម្មុយនិស្តបានចូលកាន់កាប់ទីក្រុងភាគខាងជើងបានមួយចំនួនមានដូចជាទីក្រុងសិនយ៉ាងនិងទីក្រុងឆាងឈុន ហើយនៅទីបំផុតភាគឥសាន្តនៃប្រទេសចិនក៏ធ្លាក់ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ពួកកុម្មុយនិស្តក្រោមយុទ្ធនាការលាវសិន។[៥១] កងទ័ពទីមួយថ្មីដែលត្រូវគេចាត់ទុកថាជាកម្លាំងទ័ពដ៏ល្អបំផុតរបស់គួមីនតាងត្រូវបង្ខំចិត្តសុំចុះចាញ់បន្ទាប់ពីកងកម្លាំងកុម្មុយនិស្តបានធ្វើការឡោមព័ទ្ធពួកគេនៅទីក្រុងឆាងឈុនអស់រយៈពេល ៦ ខែដែលជាលទ្ធផលវាបានបណ្តាលឱ្យជនស៊ីវិលប្រមាណ ១៥០,០០០ នាក់បានបាត់បង់ជីវិតដោយសារភាពអត់ឃ្លាន។[៥២]
ការចាប់បានអង្គភាពទ័ពគួមីនតាងដ៏ធំនៅឆាងឈុនមិនត្រឹមតែផ្តល់ឱ្យបក្សកុម្មុយនិស្តចិននូវកម្លាំងបន្ថែមប៉ុណ្ណោះទេប៉ុន្តែថែមទាំងផ្តល់ឱ្យនូវគ្រឿងសព្វាវុធទំនើបៗបន្ថែម កាំភ្លើងធន់ធ្ងន់ និងព្រមទាំងរថក្រោះមួយចំនួនទៀតផង។ ត្រឹមខែមេសា ឆ្នាំ១៩៤៨ កងទ័ពកុម្មុយនិស្តបានចូលកាន់កាប់ទីក្រុងលូយ៉ាងបានយ៉ាងជោគជ័យខណៈពេលកាត់ផ្តាច់កងទ័ពគួមីនតាងចេញពីទីក្រុងស៊ីអាន។[៥៣] នៅយុទ្ធនាការប្រយុទ្ធជាបន្តបន្ទាប់ កងទ័ពកុម្មុយនិស្តបានចូលត្រួតត្រាលើទីក្រុងជីណានរួចខេត្តសានទុងនៅថ្ងៃទី២៤ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៤៨។ យុទ្ធនាការហួយហៃដែលដំណើរការពីចុងឆ្នាំ១៩៤៨ រហូតដល់ដើមឆ្នាំ១៩៤៩ បានអនុញ្ញាតឱ្យបក្សកុម្មុយនិស្តចូលត្រួតត្រាភាគកណ្តាលនៃប៉ែកខាងលិចនៃប្រទេសចិន។[៥១] លទ្ធផលនៃការប្រយុទ្ធគ្នាខាងលើនេះគឺជាចំណុចមួយដែលកំណត់ពីលទ្ធផលយោធានៃសង្គ្រាមស៊ីវិល។[៥១]
ពួកកុម្មុយនិស្តបានបើកយុទ្ធនាការភីងជីនដោយមានទិសដៅចង់គ្រប់គ្រងចិនភាគខាងជើង។ យុទ្ធនាការនេះមានរយៈពេល ៦៤ ថ្ងៃដោយបានចាប់ដំណើរការឡើងនៅថ្ងៃទី២១ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៤៨ ហើយបញ្ចប់ទៅវិញនៅថ្ងៃទី៣១ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៤៩ ដោយទទួលបានលទ្ធផលជោគជ័យ។[៥៤] ទទួលបានផលជោគជ័យពិតមែនប៉ុន្តែភាគីកុម្មុយនិស្តបានទទួលរងការបាត់បង់ជាច្រើនគួរសមទាំងចំនួនកម្លាំងទ័ពនិងគ្រឿងសព្វាវុធ។ ជាពិសេសគឺខណៈពេលកំពុងចូលកាន់កាប់ទីក្រុងចាងជាំងខូ ធៀនជិន និងកំពង់ផែរបស់វា។[៥៤] ពួកកុម្មុយនិស្តបានដកទ័ពចំនួន ៨៩០,០០០ នាក់ពីទិសឥសាន្តរួចបញ្ជូនទ័ពទាំងនោះឱ្យចុះមកប្រយុទ្ធជាមួយទ័ពគួមីនតាងប្រមាណ ៦០០,០០០ នាក់។[៥៣] ខាងកុម្មុយនិស្តបានបាត់បង់ចំនួនទ័ពប្រមាណ ៤០,០០០ នាក់ខណៈពេលធ្វើការវាយលុកលើទីក្រុងចាងជាំងខូហើយនៅទីបំផុតក៏វាយដណ្តើមបាន រួចហើយពួកគេបានបន្តបេសកកម្មឆ្ពោះទៅមុខទៀតដើម្បីដណ្តើមទីក្រុងសំខាន់ៗបន្ថែម។ ជាលទ្ធផល ភាគីកុម្មុយនិស្តបានចាប់ខ្លួនទ័ពគួមីនតាងបានចំនួន ៥២០,០០០ នាក់ហើយទឹកដីចិនភាគខាងជើងក៏ធ្លាក់ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ពួកគេ។[៥៤]
នៅក្នុងយុទ្ធនាការលាវសិន ហួយហៃ និងភីនជីន បក្សកុម្មុយនិស្តចិនបានកម្ចាត់កងពលទៀងទាត់របស់គួមីនតាងបានចំនួន ១១៤ និងកងពលមិនទៀងទាត់ចំនួន ២៩ និងរួមទាំងទ័ពជើងចាស់គួមីនតាងប្រមាណ ១.៥៤ លាននាក់ដែលជាហេតុធ្វើឱ្យកម្លាំងទ័ពជាតិនិយមចិនចុះខ្សោយយ៉ាងខ្លាំង។[៤៣] មេដឹកនាំសូវៀតគឺលោកស្តាលីនបានចាប់អារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំងជាមួយនឹងផែនការនៃការបង្កើតរដ្ឋាភិបាលចម្រុះរវាងគួមីនតាងនិងបក្សកុម្មុយនិស្តនៅក្រោយសង្គ្រាមចិនហើយគាត់ក៏បានបញ្ចុះបញ្ចូលលោកម៉ៅសេទុងថាហាមបញ្ជាឱ្យទ័ពរបស់ខ្លួនឆ្លងទន្លេយ៉ាងសេរួចបន្តវាយប្រហារលើកម្លាំងគួមីនតាងនៅភាគខាងត្បូងទន្លេទៀតអី។[៥៥] លោកម៉ៅសេទុងបានបដិសេដនឹងសំណើរបស់ស្តាលីនហើយនៅថ្ងៃទី២១ ខែមេសា លោកក៏បានបញ្ជាឱ្យទ័ពរបស់លោកឆ្លងទន្លេនោះបន្តបេសកកម្មវាយប្រហារលើទ័ពគួមីនតាង។ នៅថ្ងៃទី២៣ ខែមេសា កម្លាំងកុម្មុយនិស្តក៏វាយដណ្តើមបានរដ្ឋធានីគួមីនតាងគឺណានជិង។[២៧] រដ្ឋាភិបាលគួមីនតាងបានរត់ដកថយទៅទីក្រុងក្វាងចូវរហូតដល់ថ្ងៃទី១៥ ខែតុលារួចបកមកទីក្រុងឆុងឈីងរហូតដល់ថ្ងៃទី២៥ ខែវិច្ឆិកា បន្ទាប់មកគឺទីក្រុងឆិងឌូ ហើយទីបំផុតក៏រត់ទៅកោះតៃវ៉ាន់នៅថ្ងៃទី៧ ខែធ្នូ។ នៅចុងឆ្នាំ១៩៤៩ កងទ័ពរំដោះប្រជាជនចិនបានបើកការដើរតាមស្វែងរកប្រមាញ់កងទ័ពគួមីនតាងដែលនៅសេសសល់នាភាគខាងត្បូងប្រទេសចិនលើកលែងតែតំបន់ទីបេ។ លើសពីនេះទៅទៀត មានការបះបោរមួយបានផ្ទុះឡើងដែលផ្តើមដោយសាធារណរដ្ឋតួកគីស្ថានបូព៌ាទីពីរដែលទទួលការគាំទ្រពីសូវៀតប្រឆាំងនឹងការត្រួតត្រារបស់គួមីនតាងពីឆ្នាំ១៩៤៤ ដល់ឆ្នាំ១៩៤៩ និងបូករួមទាំងជម្លោះទឹកដីរវាងសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតម៉ុងកូលនិងសាធារណរដ្ឋចិន។[៥៦][៥៧]
ការថយចុះនៃភ្លើងសង្គ្រាម
នៅថ្ងៃទី១ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៤៩ លោកម៉ៅសេទុងបានប្រកាសបង្កើតសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិនឡើងដោយមានរដ្ឋធានីនៅទីក្រុងប៉េកាំង។ លោកចាង កាយចៀកជាមួយនឹងកងទ័ពគួមីនតាងចំនួន ២ លាននាក់បូករួមទាំងអ្នកគាំទ្រមួយចំនួនទៀតបាននាំគ្នាដកថយរត់ទៅកោះតៃវ៉ាន់នៅអំឡុងខែធ្នូបន្ទាប់ពីកងទ័ពកុម្មុយនិស្តបានវាយលុកចូលខេត្តស៊ីឈួន។ បន្ទាប់ពីពួកកុម្មុយនិស្តបានចូលកាន់កាប់ទីក្រុងឆិងឌូនៅថ្ងៃទី១០ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៤៩ ចលនាតស៊ូរបស់គួមីនតាងភាគច្រើននៅទិសខាងត្បូងប្រទេសចិនក៏រលាយសាបសូន្យដោយបន្សល់ទុកតែចលនាតស៊ូតូចៗ។[៥៨]
ការប៉ុនប៉ងចូលកាន់កាប់កោះគីនមិនដោយចិនកុម្មុយនិស្តត្រូវទទួលបរាជ័យនៅក្នុងសមរភូមិហ្គូនីងហូហើយឱកាសរបស់ ស.ប.ច ក្នុងការចូលត្រួតត្រាកោះតៃវ៉ាន់ក៏ត្រូវរលាយ។[៥៩] នៅខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៤៩ លោកចាងកាយចៀកបានប្រកាសជ្រើសតាំងទីក្រុងតៃប៉ិជារដ្ឋធានីបណ្តោះអាសន្ននៃសាធារណរដ្ឋចិននិងបន្តធ្វើការអះអាងថារដ្ឋាភិបាលរបស់លោកគឺជារដ្ឋាភិបាលស្របច្បាប់តែមួយគត់របស់ប្រទេសចិនទាំងមូល។
នៅអំឡុងឆ្នាំ១៩៥០ សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិនបានចេញប្រតិបត្តិការវាយយកកោះមួយចំនួនដែលមានទីតាំងនៅជិតចិនដីគោក។ កោះហៃណានត្រូវបាន ស.ប.ច កាន់កាប់នាអំឡុងខែមេសា ឆ្នាំ១៩៥០, បន្ទាប់មកគឺទីប្រជុំកោះវ៉ានសាន (ឧសភា–សីហា ១៩៥០) ហើយនិងកោះចូសាន (ឧសភា ១៩៥០)។[៦០]
លទ្ធផល និងព្រឹត្តិការណ៍ក្រោយសង្គ្រាម
កងកម្លាំងយោធាកុម្មុយនិស្តប្រមាណ ១.៣ លាននាក់បានទទួលរងផលប៉ះពាល់នៅក្នុងសង្គ្រាមវគ្គចុងក្រោយនេះ (១៩៤៥–១៩៤៩)៖ ក្នុងនោះមាន ២៦០,០០០ នាក់បានបាត់បង់ជីវិត ១៩០,០០០ នាក់បានបាត់ខ្លួន និង ៨៥០,០០០ នាក់បានទទួលរងរបួស។ ស.ប.ច បានធ្វើការកត់សម្គាល់ថាកងទ័ពជាតិនិយមដែលទទួលផលប៉ះពាល់ពីសង្គ្រាមនេះមានប្រមាណ ៥,៤៥២,៧០០ នាក់ (កម្លាំងទៀងទាត់) និង ២,២៥៨,៨០០ (កម្លាំងមិនទៀងទាត់)។[៦១]
អ្នកសង្កេតការណ៍ភាគច្រើនបានគិតថាមិនយូរប៉ុន្មានទេរដ្ឋាភិបាលរបស់ចៀកនៅកោះតៃវ៉ាន់នឹងត្រូវរងការឈ្លានពានពីសំណាក់កងទ័ពរំដោះប្រជាជនរបស់ចិនដីគោកជាមិនខាន ម៉្យាងវិញទៀតសហរដ្ឋអាមេរិកកាលនុះកំពុងតែមានភាពស្ទាក់ស្ទើរក្នុងការចេញមុខគាំទ្រតៃវ៉ាន់ម្តងទៀត។ នៅថ្ងៃទី៥ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៥០ ប្រធានាធិបតីអាមេរិកលោកហារី ទ្រូម៉ាន់បានប្រកាសថាអាមេរិកនឹងមិនលូកដៃចូលក្នុងជម្លោះនៅច្រកសមុទ្រតៃវ៉ាន់ឡើយហើយប្រជាជាតិរបស់លោកនឹងមិនចូលធ្វើអន្តរាគមន៍ឡើយប្រសិនបើកោះតៃវ៉ាន់ទទួលរងនូវការវាយលុកឈ្លានពានពី ស.ប.ច។[៦២] ស្ថានភាពដែលបានចែងនៅខាងលើក៏បានផ្លាស់ប្តូរភ្លាមៗបន្ទាប់ពីការផ្ទុះឡើងនៃសង្គ្រាមកូរ៉េនៅអំឡុងខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៥០។ ប្រការនេះបានបណ្តាលឱ្យមានការផ្លាស់ប្តូរបរិយាកាសនយោបាយនៅសហរដ្ឋអាមេរិកហើយលោកប្រធានាធិបតីទ្រូម៉ាន់ក៏សម្រេចចិត្តបញ្ជូនកងនាវាសហរដ្ឋអាមេរិកទី៧ ទៅច្រកសមុទ្រតៃវ៉ាន់ដែលជាផ្នែកនៃគោលនយោបាយថ្មីរបស់អាមេរិកពោលគឺប្រឆាំងទប់ទល់នឹងការរីករាលដាលនៃលទ្ធិកុម្មុយនិស្ត។[៦៣]
នៅខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៤៩ សាធារណរដ្ឋចិនបានប្រកាស"បិទ"កំពង់ផែទាំងអស់នៅចិនដីគោកហើយនឹងស្ទាក់ចាប់នាវាបរទេសណាដែលបើកឆ្លងកាត់ដែនទឹកជុំវិញកោះរបស់ខ្លួន។ ការបិទនេះគឺចាប់ចេញពីចំណុចខាងជើងនៃមាត់ទន្លេមីនក្នុងខេត្តហ្វូជៀនរហូតដល់មាត់ទន្លេឡីវក្នុងខេត្តឡីវនីង។[៦៤] ដោយសារតែបណ្តាញផ្លូវដែកនៅចិនដីគោកមានការខ្វះខាតការអភិវឌ្ឍន៍ច្រើនដូច្នេះពាណិជ្ជកម្មភាគខាងជើង–ត្បូងគឺត្រូវពឹងផ្អែកទៅលើផ្លូវទឹកទាំងស្រុង។ សកម្មភាពកងទ័ពជើងទឹករបស់សាធារណរដ្ឋចិនបានបង្កឱ្យមានភាពលំបាកយ៉ាងខ្លាំងដល់អ្នកនេសាទដែលមកពីចិនដីគោកនិងផ្តល់គុណវិបត្តិដល់វិស័យនេសាទរបស់ចិនដីគោកជារួម។
បន្ទាប់ពីបាត់បង់ការគ្រប់គ្រងលើចិនដីគោក ក្រុមទ័ពគួមីនតាងប្រមាណ ៣,០០០ នាក់បាននាំគ្នារត់ទៅជ្រកកោននៅឯប្រទេសភូមា ហើយពួកគេបានធ្វើសង្គ្រាមទ័ពព្រៃអុកលុកតំបន់ភាគខាងត្បូងនៃសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន។ សកម្មភាពវាយលុកខាងលើនេះត្រូវបានគេស្គាល់ថាកុបកម្មមូស្លីមគួមីនតាង (១៩៥០–១៩៥៨) និងយុទ្ធនាការនៅព្រំដែនចិន–ភូមា។ មេដឹកនាំរបស់ពួកគេគឺលោកឧត្តមសេនីយ៍លី មីដែលបានស៊ីប្រាក់ខែពីរដ្ឋាភិបាលនៃសាធារណរដ្ឋចិននិងទទួលងារ (មានតែឈ្មោះ) ជាអភិបាលខេត្តយូណាន។ ដំបូង សហរដ្ឋអាមេរិកបានគាំទ្រក្រុមទ័ពគួមីនតាងនោះហើយបានផ្តល់ជំនួយយោធាតាមរយៈទីភ្ញាក់ងារស៊ើបការកណ្តាល។ បន្ទាប់ពីរដ្ឋាភិបាលភូមាបានធ្វើការអំពាវនាវពីរឿងនេះដល់អង្គការសហប្រជាជាតិនៅឆ្នាំ១៩៥៣ សហរដ្ឋអាមេរិកក៏ចាប់ផ្តើមដាក់សម្ពាធឱ្យសាធារណរដ្ឋចិនប្រកាសដកទ័ពរបស់ខ្លួនទាំងប៉ុន្មានចេញពីភូមា។ នៅត្រឹមចុងឆ្នាំ១៩៥៤ កងទ័ពគួមីនតាងជិត ៦,០០០ នាក់ត្រូវបានដកចេញពីប្រទេសភូមាហើយលោកឧត្តមសេនីយ៍លីមីក៏បានប្រកាសថាកងទ័ពលោកត្រូវបានរំសាយចោល។ ទោះជាយ៉ាងណា កងទ័ពគួមីនតាងរាប់ពាន់នាក់នូវតែបន្តឈរជើងនៅក្បែរៗព្រំដែននោះជាសម្ងាត់ដោយមានសាធារណរដ្ឋចិនជាអ្នកផ្តល់គ្រឿងផ្គត់ផ្គង់និងកម្លាំងបន្ថែម។
សាធារណរដ្ឋចិនបានដាក់ពាក្យបណ្តឹងទៅអង្គការសហប្រជាជាតិអំពីបទរំលោភលើសន្ធិសញ្ញាមិត្តភាពនិងសម្ព័ន្ធភាពចិន–សូវៀតពីសំណាក់សហភាពសូវៀតក្នុងគោលបំណងគាំទ្របក្សកុម្មុយនិស្តចិន។ មហាសន្និបាត អ.ស.ប លេខ ៥០៥ ត្រូវបានអនុម័តឡើងនៅថ្ងៃទី១ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៩៥២ ដោយថ្កោលទោសសហភាពសូវៀត។
កោះនៅក្នុងខេត្តហ្វូជៀនគឺជាចំណុចដ៏សំខាន់មួយសម្រាប់សាធារណរដ្ឋចិនក្នុងការធ្វើយុទ្ធនាការឈ្លានពានចិនដីគោកនាពេលអនាគត។ នៅថ្ងៃទី៣ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៥៤ ជម្លោះច្រកសមុទ្រតៃវ៉ាន់លើកទី១ បានផ្ទុះឡើងបន្ទាប់ពី ក.រ.ប បានបើកការបាញ់ប្រហារលើកោះគីនមិននិងថែមទាំងគំរាមយកកោះដាឆេនទៀតផង។[៦៤] នៅថ្ងៃទី២០ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៥៥ ក.រ.ប បានវាយដណ្តើមយកកោះយីជាំងសានបានដោយជោគជ័យចំណែកឯយោធភូមិសាធារណរដ្ឋចិនចំនួន ៧២០ នាក់ដែលឈរជើងការពារកោះនោះត្រូវបានទទួលរងរបួសខ្លះៗនិងខ្លះទៀតត្រូវក្ស័យជីវិតតែម្តង។ នៅថ្ងៃទី២៤ នៃខែដដែរ សភាសហរដ្ឋអាមេរិកបានធ្វើការអនុម័តលើសេចក្តីសម្រេចហ្វរម៉ូសាដែលអនុញ្ញាតឱ្យប្រធានាធិបតីអាមេរិកមានសិទ្ធិចូលការពារកោះទាំងឡាយណាដែលជាកម្មសិទ្ធិរបស់សាធារណរដ្ឋចិន។[៦៤] វិបត្តិច្រកសមុទ្រតៃវ៉ាន់លើកទី១ ត្រូវបានបញ្ចប់នៅអំឡុងខែមីនា ឆ្នាំ១៩៥៥ នៅពេលដែល ក.រ.ប បានឈប់ធ្វើសកម្មភាពបាញ់ប្រហារនិងទម្លាក់គ្រាប់បែកមកលើកោះរបស់សាធារណរដ្ឋចិន។ វិបត្តិត្រូវបានគេបញ្ចប់ជាផ្លូវនៅក្នុងសន្និសីទបាន់ដុង។[៦៤]
ជម្លោះច្រកសមុទ្រតៃវ៉ាន់លើកទី២ បានកើតឡើងនៅថ្ងៃទី២៣ ខែសីហា ឆ្នាំ១៩៥៨ បន្ទាប់ពីមានការផ្ទុះជម្លោះរវាងកងទ័ពជើងទឹកនិងជើងអាកាសរបស់ ស.ប.ច និងសាធារណរដ្ឋចិនដែលជាហេតុនាំឱ្យកើតមានការទម្លាក់គ្រាប់បែកនៅលើកោះគីនមិន (ដោយ ស.ប.ច) និងនៅកោះស៊ាមិន (ដោយសាធារណរដ្ឋចិន) ហើយជម្លោះមួយនេះបានបញ្ចប់ទៅវិញនៅអំឡុងខែវិច្ឆិកានៃឆ្នាំដដែរ។[៦៤]
ជម្លោះច្រកសមុទ្រតៃវ៉ាន់លើកទី៣ ដែលបានកើតឡើងនៅរវាងឆ្នាំ១៩៩៥–៥៦ បានធ្វើឱ្យទំនាក់ទំនងរវាងភាគីទាំងពីរមានសភាពតានតឹងបន្តិច។ ជម្លោះនេះបានកើតឡើងបន្ទាប់ពី ស.ប.ច បានអនុវត្តការធ្វើតេស្តសាកល្បងកម្លាំងមីស៊ីលរបស់គេនៅទីតាំងដែលមានចម្ងាយមិនឆ្ងាយពីកោះតៃវ៉ាន់ប៉ុន្មានទេ។ មានពាក្យចចាមអារ៉ាមមួយចំនួនបាននិយាយថា ការអនុវត្តធ្វើតេស្តមីស៊ីលរបស់ប៉េកាំងគឺជាការគំរាមកំហែងទៅដល់ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានាធិបតីតៃវ៉ាន់នាឆ្នាំ១៩៩៦។[៦៥]
ការថយចុះនៃជម្លោះនយោបាយ
នៅថ្ងៃទី២៥ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៧១ មហាសន្និបាតអង្គការសហប្រជាជាតិបានចាប់ទទួលស្គាល់ ស.ប.ច និងទាត់សាធារណរដ្ឋចិនចេញចោលពីសមាជិកភាពអង្គការសហប្រជាជាតិ។ មុនត្រូវបណ្តេញចេញ សាធារណរដ្ឋចិនគឺជាសមាជិកស្ថាបនិកនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ និងថែមទាំងជាសមាជិកមួយក្នុងចំណោមសមាជិកអចិន្រ្តៃយ៍ទាំង ៥ នៃក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខផងដែរ។ ដោយឃើញបែបនេះ ប្រទេសផ្សេងៗក៏ចាប់ផ្តើមធ្វើតម្រាប់តាម អ.ស.ប ដោយទទួលស្គាល់ ស.ប.ច ជំនួសឱ្យសាធារណរដ្ឋចិនវិញ។[៦៦]
នៅឆ្នាំ១៩៨៤ ប្រទេសទាំងពីរបានចាប់ផ្តើមបន្ថយអរិភាពដាក់គ្នាតាមរយៈការធ្វើទំនាក់ទំនងការទូតជាមួយគ្នា ការធ្វើពាណិជ្ជកម្ម ការចេញចូលធ្វើវិនិយោគគ្នាទៅវិញទៅមក។ ស្ថានភាពនៃសង្គ្រាមត្រូវបានប្រកាសជាផ្លូវការដោយសាធារណរដ្ឋចិននៅឆ្នាំ១៩៩១។[៦៧] ទោះជាអរិភាពត្រូវបានបញ្ចប់ក្តី ប៉ុន្តែភាគីទាំងសងខាងគឺមិនបានចុះកិច្ចព្រមព្រៀងឬសន្ធិសញ្ញាសន្តិភាពណាមួយដើម្បីបញ្ចប់សង្គ្រាមជាផ្លូវការឡើយ។[៦៨]
ក្រោមការដឹកនាំរបស់ប្រធានាធិបតីថ្មីគឺលោកលី តេងហួយ បទប្បញ្ញត្តិបណ្តោះអាសន្នប្រឆាំងនឹងការបះបោរកុម្មុយនិស្តដែលជាផ្នែកនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់សាធារណរដ្ឋចិនត្រូវបានលុបចោលនៅអំឡុងខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៩១ ចំណែកឯឱកាសរបស់បក្សគួមីនតាងក្នុងការវាយដណ្តើមចិនដីគោកក៏ត្រូវបានបាត់ទៅតាមដែរ។
ឯកសារយោង
អានបន្ថែម
តំណភ្ជាប់ក្រៅ
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.