Cixan

cumün ligü(r)e From Wikipedia, the free encyclopedia

Cixanmap
Remove ads

Cixàn[n. 1] (Cisano Sul Neva in italian) u l'è in cumün da Ligü(r)ia, inta pruvinsa de Savuna cun 'na pupulasiùn de 2 106 abitanti (au 2019).

AR
 Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese
Fæti in brêve Cixàn cumün, Localizaçión ...
Remove ads

Geugrafìa

Thumb
U Martinettu, a cunfluènsa fra Neva e u Pennavaire

Cixàn u se tröva inta bassa valâ du Neva, gi(r)àu a punènte rispettu aa Ciâna d'Arbenga, tantu che u sò terito(r)iu u se cunfurma cumme culinàre, delimitàu dau Pissu Ce(r)ésa a nord e daa Còlla de Cixàn a sud.

Particulâre a l'è a pusisiùn de Cunscènte, cu'u paìse ch'u se tröva au de là du Neva, in pôcu ciü a munte che a gia(r)a a se cunzunze cu'u Pennavaire. St'ürtimu scciümme u se càccia inte Neva in lucalitài du Martinettu, doppu avê percursu tostu 20 chilometri, a partì daa Còlla de Cravaüna. A frasiùn de Sènexi a se tröva poi int'ina valâ pe' sò contu, ciü picìna, cun 'na pusisiùn daa parte rispettu au restu de Cixan. Al'è pé stu mutivu chi ciü legâ aa Bastìa (frasiùn d'Arbenga) e a Arnascu. U paìse, cu'e frasiùi u tucca i 12,27 km².

Frasiùi

E quattru frasiùi de Cixan e sun (in urdine de grandessa):

  • Cunscènte
  • Sènexi
  • Ciàn Boschi
  • U Martinettu

Cunfìn

U cumün u cunfina au nord Sücca(r)èllu, a nord-est cun Ba(r)estìn, a est cu'u Se(r)iâ, a sud est cun Arbenga, e a ovest cun Arnàscu.

Remove ads

Sto(r)ia

Thumb
A frasiùn de Cunscènte

E primme testimuniànse du burgu e remunte(r)evan au periudu bizantin e lungubardu, quande a zòna a vegnìva ciamâ fundus Caesiani, ascì se inte 'na pusisiùn dife(r)ènte rispettu a quella d'ancöi. U paìse cumm'u se cunusce aù u vegne mensciunàu sulu de doppu, intu 1258, pe'via de 'n àttu nutarìle.

Da marcà, pe(r)ò che a furtificasiùn du sèntru a l'è vegnüa de doppu, intu 1274, grassie a l'òpe(r)a de restrutü(r)asiùn vusciüa dau cumün de Arbenga, che u s'é(r)a catàu u paìse daa famìa di marchexi Clavesana (ancù primma u l'é(r)a inti pusedimènti de Bunifassiu du Vàstu).[6]

I travài de restauru i dü(r)an cuscì tòstu quatorz'ànni, fin au 1288, andandu a piâse ascì i terén de l'abassia de Le(r)ìn, i mèximi fràtti chi i gh'axevan a prupietài de L'Ìsu(r)a.[7]

A strategìa arbenganese a nu l'é(r)a stüdiâ, scicumme che de stu periudu e vegnen ascì creàe e "ville növe" de Pûi (frasiùn d'Utuê) e de Villanöva, cun 'n scopu de difesa dae incursciùi esterne.

Aturnu au Trexentu i vegnen rinfursàe e mü(r)aje de difesa, grassie ascì a l'òpe(r)a du prève Serafin Mignàn. Intantu, zà da u XIII seculu cun l'inse(r)imèntu de Arbenga inta sfe(r)a de influènsa zenese ascì Cixàn u passa sutta u duminiu da Repübbrica.

Dü(r)ante a sò duminasiùn, survatüttu intu XVIII seculu, u terito(r)iu cumünêle u vegnìva aministràu da dui cunsu(r)i e sei retûi, ch'i vegnivan selesiunài in base au censu e ligài au quartê arbenganese de Turlâ.[8]

De sti tèmpi pe(r)ò a stabilitài du burgu a vegne a mancà, pe' via de ciü invaxiùi dau de fö(r)a, a primma intu 1672 cu'u regi(r)âse ai Savoia, ch'i se pruvavan a pià a valâ du Neva de moddu da fâla passà sutta au sò dücàu (intu mèximu ànnu a gh'é(r)a stâ l'inundasiùn du Neva, ch'a l'axeva derucàu in toccu de mü(r)àje da sènta), e pòi intu 1746 cun l'asediu de trüppe austru-piemuntexi, ligàu a a guèra de sucesiùn austriaca.

Cu'a caütta da Repübbrica de Zena, duvüa a l'arivu de trüppe de Napuleùn Bunaparte, ch'i ucupe(r)àn a zòna zà a partì da a bataja de Löa, u vegne custituìu pe'a primma votta in cumün indipendènte da Arbenga.

Stu chi u l'é(r)a stàu sutumessu a partì dau 1797 aa Repübbrica Ligü(r)e, dau 1805 anessa a l'Impe(r)u Fransese.

Intu mèntre da duminasiùn fransese a frasiùn de Cunscènte a se dividde da Cixàn, piàndu u numme de Castel Libero, spartisiùn ch'a nu l'ha avüu de seguitu scicumme che Cunscènte a passa turna sutta a Sücca(r)èllu intu 1802.[9] De stu ànnu u cumün u pàssa dau cantùn d'Arbenga (Giü(r)isdisiùn da Sènta) aa Giürisdisiùn di U(r)ivi, cun capitâle Ineja.

A partì dau 1814, ànnu da Restaurasiùn du Cungressu de Vienna, u cumün u entra a fà pàrte du Regnu de Sardegna, ch'u pìa u numme de Regnu d'Italia cun l'ünificasiùn e, doppu a Segunda Guèra Mundià, da Repübbrica Italiana.

I ürtimi cangi in sciu terito(r)iu i su stài fài du 1929, pianduse u cumün indipendènte de Senexi e destacandu da Sücca(r)èllu a frasiùn de Cunscènte, cu'afrasiùn du Martinettu ch'a resta in sci cunfìn. Fra u 1973 e fìn ai 31 de dixembre 2008 u l'ha fàu pàrte da Cumunitài muntâna Ingauna, poi vegnüa "du Punente Savunese" fin au 2011, ànnu da sò supresciùn.

Remove ads

Abitànti

Evulusiùn demugrafica

Abitanti censìi[10]

A sti nüme(r)i lì u se ghe ne pò zunze di âtri sto(r)ichi, de prìmma l'Italia ünia, difatti u se sà che intu 1635 intu burgu chi u ghe staxêva i l'é(r)an 400, mèntre intu 1786 i rexidenti i l'é(r)an muntài a 502, cumme cunfermàu dai censimenti da Repübbrica Ligü(r)e.[7]

Minu(r)ànse Fu(r)èste

Dandu améntu ai datti de l'Istat au 31 dixembre du 2017, i sitadìn fu(r)esti rexidenti in Cixan i sun 230.[11]

Cugnòmmi ciü difüsi

I dexe cugnòmmi ciü difuzi intu cumün i sun: Vignola, Ferraris, Boccone, Montina, Rossi, Rubado, Salvatico, Siccardi, Andreis e Basso.[12]

Pòsti de interesse

  • Thumb
    A porte cu'a tûre du relöju
  • Thumb
    A gêxa de Santa Ma(r)ìa Madalena
  • Thumb
    U campanìn da gêxa
  • Thumb
    E mü(r)àje de sènta du burgu de Cixàn
  • Thumb
    Ina röa d'in gumbu de prìa

Architetü(r)e religiuse

• Gêxa da parocchia de Santa Ma(r)ìa Madalena, intu burgu. A sò elevasiùn a parocchia a se(r)eva avegnüa intu 1582, in cangiu da veggia gêxa de San Calòceru. Podâse ch'u ghe fusse zà de primma ina gêxa dedicâ aa sànta tèmpu de l'etài de mezzu, mèntre a strutü(r)a d'ancöi a remunta au seculu XVII.

• U(r)ato(r)iu de San Bertumê intu burgu, de antìga custrusiùn, prubabilmente intu mediuevu u rapresentava u centru religiusu du burgu.

• Gêxa de San Calòceru, in stile rumanicu, a se tröva da vixìn au semite(r)iu, segundu a tradisiùn custruìa dai fratti benedetìn chi i vegnìvan daa Gainâ(r)a intu XI seculu. U se pènsa che au cumènsu a l'axeva a funsiùn de uspeâ e ricove(r)u.

Frasiùi

Sènexi e Cunscènte i fan dui parocchie pe' sò còntu, e dunca u gh'è:

• Gêxa de San Nicola, a l'è a paruchiâle de Sènexi, da l'aspettu impunente, mudesta de drentu, cun u campanìn ch'u domina u paesaggiu du paìse.

• Gêxa de San Lisciandru, dedicâ au pàppa Lisciandru I, a se tröva intu burgu de Cunscènte, a l'é(r)a stâ fâ custruì intu 1600, e a l'è stâ da quellu mumentu ligâ au castéllu de Cunscènte. Chi a l'é(r)a cunservâ ina téle(r)a rafigüante Santa Cata(r)ìna de Lisciandria, du pitû Guiddu Reni, au espusta au Museu Diucesàn d'Arbenga.

Architetü(r)e sivìli

• Tûre sìvica du relöju, custruìa a partì da 'n veju campanìn goticu vegnüu parte de mü(r)àje, u se tröva de rimpettu aa gêxa paruchiàle.

• Palassu Gollo, a l'è a veja sede du cumün, se tröva inta ciàssa du paise (ciassa Gollo), au mumèntu u l'è duve(r)àu cumme sala de espusisiùn pe' mustre, rapresentasiùi teatrali, ma ascì pé eventi, l'è stàu fra l'àtru restauràu de resente (fra u 2007 e u 2013).[13]

• Stadiu de Cunscŕnte: duve(r)àu pe'e partìe de balùn de e squaddre d'Arbenga, ma ascì pe'xa növa squaddra du postu.[14]

Castélli

Thumb
Vìsta du Castéllu de Cunscènte

A Cunscènte u se tröva in castellu medievale, ch'u suvrasta a parte ciü antiga du burgu, ciamâ "U Gumbu". U l'é(r)a stàu edificàu daa famìa arbenganese di Costa, a partì dau XVI seculu, in sce a bàze de 'na custrusiùn de primma, duvüa aa famìa di Clavesana, ch'i i aministravan a zôna grassie aa famìa di Cepollini, zà infeudài in Àutu. A mutivasiùn da creasiùn du növu castellu a l'è ligâ aa strategia de difesa medievâle, in moddu da avê ciü avamposti inte tütta a valà, da azunze a quélli de Süccaellu e Castreveju. Da strutüa uiginàia e nu réstan tante tracce, l'è peò següamente ricunducibile a 'sta chì a tùre pe "Parazù", a parte ciü antiga de l'udiernu castéllu.

Inta lucalitài se ponen cumunque ancù vegghe e tràcce de müaje pe(r)imetrâli, dìte caserme. Questa custrusiun a và a respejà l'impurtansa da famìa Costa, survatüttu cun Utaviu Costa, ch'a rìva a cumisciunà 'n dipintu a Caravaggiu, rafigüante San Giuanni Batìsta e 'na 'otta cunservàu inte l'uatò(r)iu.[15]

Remove ads

Ecunumìa

Stu(r)icamènte l'ecunumia du paìse a l'è caraterisà da 'n impurtante prudusiùn agricula e u(r)ìvicula (u l'è pé questu che u nucleu de Cunscènte u l'è ciamàu "U Gumbu") ma zà intu mediuevu u l'é(r)a atìvu u scàngiu cun i paìsi de l'Âta Ligü(r)ia, Garesce survatüttu, ligàu da sempre a a zòna ingàuna, ch'u furniva, in scàngiu de l'ö(r)iu, castagne e se(r)eàli. Ancù aù l'agricultü(r)a a l'è trainante, ma a ascì u türismu u l'è in crescita, cun cumünitài de scalatùi chi i vegnen a frequentà e vàlli du bacìn du Néva (ascì ducca quélla du Pennavaire) pé fà sport a l'àia avèrta ma ascì pé vixità 'sti paìsi.

Remove ads

Cultü(r)a

Dialettu cixanin

U mèximu argumentu in detaju: Dialettu arbenganese.

U dialettu parlàu in Cixan u l'è de stampu arbenganese e u fa parte du grùppu du Ligüe sentru-ucidentàle, u se semeja pé cadensa a quéllu de Süccaellu.

Cüxina

Diferenti e sun e pietanse da tradisiùn ligü(r)e che se pònan tastà intu burgu, fra tütte u cunìu, u zemin de cêxi, o ascì e seppie in zemin, chi prepa(r)àe dau 1500.[16]

Istrusiùn

Cixan u g'ha in propiu scistemma de scö(r)e,[17] da l'àsilu ae elementàri, che e servan gran parte da valà (assemme a quelle de Süccaellu), i istitüti “Anna Maria Bottero” (a matèrna) e “Guido Comanedi” (elementàri), custruìe du 2003 e sun stàe dau 2013 acurpae asemme a quelle de Leca e Süccaellu inte l'istitüu cumprenscìvu du Sejâ.[18] Dau 2017 questu u l'è cunfluiu inte quellu arbenganese (IC Arbenga Dùi).[19]

Remove ads

Feste e fé(r)e

E prinsipàli feste e sàgre intu paise e sun urganisàe da a Pro Loco, fra quéste e se vegghen:[20]

• Festa de Santa Ma(r)ìa Maddalena, a l'è a festa patrunàle du paìse, a se tegne tütti i ànni ai 29 de lüju, aa selebrasiùn religùsa a se zunze a sàgra cun i piàtti tipici da tradisiùn ligü(r)e.

•Festa de San Giuvanni, a l'è a festa patrunàle de Cunscènte, a se tegne aturnu ai 22 de zügnu, inta ciàssa du burgu. A 'cumpagnà a festa religiusa a gh'è a prucesciùn di cristi da lucale cunfraternita, u "falò" (tipica selebrasiùn scimile au Cunfögu zenese o priese) e a sagra cun a cüxina lucàle.

• Mezz'austu in Cixan: a se tegne inta setemàna de feragustu, intu sentru sto(r)icu de Cixàn, cun müxica dau vìvu, ròba da mangià, mercatìn, zöghi pé i fiöi e mustre intu palassu Gollo, a se tegne dau 1988.

• Sagra de Castagne e du vìn nuvellu, a nuvembre, cun e rustìe, a müxica e a cursa péi caüggi du burgu.

• Castagnâ de Sènexi: a se tegne tütti i ànni intu sentru da frasiùn e a l'è caraterisà dae rustìe, prepa(r)àe in sciü muméntu, ma ascì da àtri piatti lucàli, cumme i tajaìn (o taggiaìn, quelli che in zenese se ciammàn picàgge), i gnòcchi e raviöi.[21]

• Prucesciùn de San Nicolò, se tegne a Sènexi intu mese de dixembre, cun a partecipasiùn de cunfraternite du pòstu.

• Sagra du scü(r)òttu: a se tegne intu periudu de carlevâ, cun u falò in vista de Pasqua e cun a prepa(r)asiùn de questu dùse tradisiunàle (italianisabile in "bugie").[22]

Remove ads

Aministrasiùn

Ciù informaçioìn Periudu, Primmu sitadìn ...
Remove ads

Vie de Cumünicasiùn

Cixàn u l'è fasilmente razunzibile da Arbenga e da Garesce cun a Stradda Statale 582 da Còlla de San Benardu. U paise se tröva ascì vixìn a u cazèllu autustradale de Arbenga (intu teritò(r)iu de Leca), ma ascì a a l'Aurelia Bis (SS1 Bis, intu trattu ch'u culega Arbenga a A(r)àsce). In àtru culegamentu viàriu a l'è a SP3, pé e frasiùi arbenganexi de Salea e Campugexa. U l'è poi culegà cun a valà du Pennavaire grassie a a SP14. A frasiùn de Sènexi e quélla de Cunscènte sun culegàe grassie a a "stradda da Utra". Sènexi l'è ascì fasilmente razunzibile da Bastìa, anche se a stràdda a presenta de prublematiche.[23]

Nòtte

Àtri prugètti

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads
Remove ads