Просо
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Просото е група на високо варијабилни треви со ситно семе. Се користи за добиточна и човечка храна (каша, колачи), во индустрија за алкохол (пиво, алкохолни пијалаци) и како пострна култура.
Културите од просо се важни посеви во полусувите тропски предели на Азија и Африка (особено во Индија, Мали, Нигерија и Нигер), така што 97% од производството на просо се одвива во земјите во развој.[1] Оваа култура е ценета поради нејзиното обилно производство и кратката сезона на растење во суви, високи температурни услови. Посевите со просо се автохтони во многу делови од светот.[2] Најраспространета култура е африканското просо, кој е важна култура во Индија и делови од Африка. Индиското просо, обичното просо и просо лисичја опашка се исто така важни видови на оваа култура.
Постојат индикации дека луѓето консумирале просо пред околу 7.000 години и дека оваа култура потенцијално одиграла „клучна улога во подемот на земјоделството со повеќе култури и населувањето на земјоделските општества“.[3]
Remove ads
Опис
Просото е едногодишна ситнозрнеста житарка од топлите предели и припаѓа на семејството треви. Културите со просо се многу толерантни на суша и други екстремни временски услови и имаат слична содржина на хранливи материи како другите главни житарки.[4]
Историја
Различни видови просо првично биле припитомени во различни делови на светот, особено во Источна Азија, Јужна Азија, Западна и Источна Африка. Сепак, домашните сорти често се ширеле многу подалеку од нивната првобитна област.
Специјализирани археолози наречени палеоетноботаничари, потпирајќи се на податоци како што е релативното изобилство на јагленисани зрна пронајдени на археолошките локалитети, веруваат дека одгледувањето просо во праисторијата било пораспространето од одгледувањето ориз,[5] особено во северна Кина и Кореја. Просо, исто така, заземало важни делови од праисториската исхрана во индиските, кинеските неолитски и корејските мумунски општества.
Припитомување во Источна Азија
Сирак (Panicum miliaceum) и просо од лисичја опашка (Setaria italica) биле важни култури во раниот неолит во Кина. Некои од најраните докази за одгледување просо во Кина биле пронајдени во Цишан (север), каде што фитолити од лушпа од просо и биомолекуларни компоненти биле идентификувани пред околу 10.300-8.700 години во складишни јами заедно со остатоци од јамски куќи, керамика и камени алатки поврзани со одгледување просо.[6] Цишан докази за употребата на просо од лисичја опашка датираат од пред околу 8.700 години.[6] Најстарите докази за кинески тестенини направени од овие два вида просо потекнуваат од земјен сад стар 4.000 години, кој содржи добро сочувани тестенини, пронајдени во археолошкиот локалитет Лаџиа во северна Кина.[7][8]
Палеоетноботаничарите пронашле докази за одгледување просо на Корејскиот Полуостров кои датираат од средниот чиулмун период на грнчарство (околу 3500–2000 п.н.е.).[9] Просото продолжило да биде важен елемент во интензивното земјоделство со повеќе култури во периодот на Мумун грнчарството (околу 1500–300 п.н.е.) во Кореја.[10] Сорти на просо и нивните диви предци, како што се тревите од родот Echinochloa и Panicum, исто така биле одгледувани во Јапонија за време на периодот Џомон нешто подоцна од 4000 година пред новата ера.[11]
Кинеските митови го припишуваат припитомувањето на просото на Шенунг, легендарниот кинески император, и на Хоу Џиу, чие име значи Господар на просото.[12]
Припитомување во индискиот потконтинент
Се верува дека ситното просо (Panicum sumatrense) било припитомено околу 5000 година пред да биде присутно на индискиот потконтинент, а кодо просото (Paspalum scrobiculatum) околу 3700 п.н.е., исто така на индискиот потконтинент.[13][14] Различни видови на просо се спомнати во некои текстови на Јаџурведа, идентификувајќи го просото лисичја опашка (пријанга), просото Барнјард (ану) и црното прстесто просо (сјамака), што покажува дека одгледувањето на просо се случило околу 1200 година. п.н.е. во Индија.[15] На барање на владата на Индија во 2018 година, Организацијата за храна и земјоделство на Обединетите нации (ФАО), 2023 година ја прогласила за Меѓународна година на просо.[16]
Припитомување во Западна Африка
Бисерното просо (Pennisetum glaucum) дефинитивно било припитомено во Африка 3.500 години п.н.е, иако се смета дека е поверојатно пред 8.000 години.[17] Раните докази вклучуваат наоди во Бирими во Западна Африка и најраните се во Дар Тичит во Мавританија.[17]
Бисерното просо било припитомено во регионот Сахел во Западна Африка, каде што се наоѓаат неговите диви предци. Доказите за одгледување бисерно просо во Мали датираат од 2500 години пред новата ера.[18] Бисерното просо било присутно и на Индискиот потконтинент до 2300 година п.н.е.
Remove ads
Исхрана
Порција од 100 грама сурово просо (Panicum miliaceum или просеано просо) обезбедува 378 калории и е богат извор (20% или повеќе од дневната вредност, DV) на протеини, диетални влакна, неколку вида витамини Б и многу минерали во исхраната, особено манган со 76% ДВ. Суровото просо е 9% вода, 73% јаглени хидрати, 4% масти и 11% протеини.
Споредба со други основни намирници
Следната табела ја прикажува содржината на хранливи материи во просото во споредба со основните житарици. Сировите форми не се јадливи и не можат во потполност дасе сварат. Тие мора да бидат подготвени и варени како што е потребно за човечка исхрана. Во обработена и варена форма, релативната хранлива и антинутритивна содржина на секое од овие зрна е значително различна од онаа на суровите форми наведени во оваа табела. Хранливата вредност во варена форма зависи од начинот на готвење.
Remove ads
Наводи
Надворешни врски
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads