Сирак (растение)

Сирак (науч. Sorghum) — род од многу видови на треви, што се одгледуваат како жито и фуражна култура. Успеваат во потоплите краишта. Видовите се автохтони во тропските и суптропските подрачја на сите континенти, покрај југозападното тихоокеанско подрачје и Австралазија. Ова растение спаѓа во потсемејството просолики (Panicoideae) и племето Andropogoneae (на кое припаѓа и шеќерната трска).

Сирак
Научна класификација
Царство:	Растенија
Нерангирано:	Скриеносеменици
Нерангирано:	Монокотиледони
Нерангирано:	Комелиниди
Ред:	Тревовидни
Семејство:	Треви
Потсемејство:	Просолики
Род:	Сирак L.
Видови
околу 30 видови, во текстот

Одгледување и употреба

Обичниот сирак или алаваџиско просо (Sorghum bicolor),^[1] е мошне важна житна култура во светот. Се користи како храна (во зрна и меласата), сточна храна, за произведување на алкохолни пијалаци и за биогорива. Највеќето сорти се отпорни на суша и топлина,^[2] па затоа се од особено значење во суви краишта, каде оваа житарка е важна за прехраната на сиромашното и селското население. Во разни тропски региони, овие сорти играат важна улога и како храна за стоката по пасиштата. Кај луѓето, сиракот е мошне значајна прехранбена култура во Африка, Средна Америка и Јужна Азија и претставува „петта најважна житна култура во светот“.^[3]

Некои видови сирак содржат извесна доза на цијановодород, хорденин и нитрати, кои се смртоносни ако животнотите ги јадат додека растението е младо. При услови на суша и жештини, дури и возрасните растенија стануваат отровни.^[4]

Друг вид пак, наречен алепски сирак или „Џонсонова трева“ (S. halapense) во САД претставува наезден (инвазивен) вид.^[5]

Одгледување во Македонија

Во Македонија се одгледува скромно количество сирак. Во 2017 г. се произведени 45 тони сирак, што претставува значаен пад од 82 тони во 1996 и дури 346 тони во 1992 г.^[6]

Поле со сирак во Средна Америка

Зрна на бел сирак

Споредба со други прехранбени култури

На табелава е претставена хранливата содржина на сиракот во однос на други основни прехранбени култури.

Хранлива содржина на основните прехранбени култури^[7]

ПРЕХРАНБЕНА КУЛТУРА:	Пченка[А]	Ориз[Б]	Пченица[В]	Компир[Г]	Маниока[Д]	Соја[Ѓ]	Сладок компир[Е]	Сирак[Ж]	Јам[Џ]	Готварска банана[Ш]
Состојка (на 100 г)	Количина	Количина	Количина	Количина	Количина	Количина	Количина	Количина	Количина	Количина
Вода (гр)	76	12	11	79	60	68	77	9	70	65
Енергија (кЏ)	360	1528	1419	322	670	615	360	1419	494	511
Белковини (г)	3,2	7,1	13,7	2,0	1,4	13,0	1,6	11,3	1,5	1,3
Маст (г)	1,18	0,66	2,47	0,09	0,28	6,8	0,05	3,3	0,17	0,37
Јаглехидрати (г)	19	80	71	17	38	11	20	75	28	32
Влакна (г)	2,7	1,3	10,7	2,2	1,8	4,2	3	6,3	4,1	2,3
Шеќер (г)	3,22	0,12	0	0,78	1,7	0	4,18	0	0,5	15
Калциум (мг)	2	28	34	12	16	197	30	28	17	3
Железо (мг)	0,52	4,31	3,52	0,78	0,27	3,55	0,61	4,4	0,54	0,6
Магнезиум (мг)	37	25	144	23	21	65	25	0	21	37
Фосфор (мг)	89	115	508	57	27	194	47	287	55	34
Калиум (мг)	270	115	431	421	271	620	337	350	816	499
Натриум (мг)	15	5	2	6	14	15	55	6	9	4
Цинк (мг)	0,45	1,09	4,16	0,29	0,34	0,99	0,3	0	0,24	0,14
Бакар (мг)	0,05	0,22	0,55	0,11	0,10	0,13	0,15	-	0,18	0,08
Манган (мг)	0,16	1,09	3,01	0,15	0,38	0,55	0,26	-	0,40	-
Селен (µг)	0,6	15,1	89,4	0,3	0,7	1,5	0,6	0	0,7	1,5
Витамин Ц (мг)	6,8	0	0	19,7	20,6	29	2,4	0	17,1	18,4
Тиамин (мг)	0,20	0,58	0,42	0,08	0,09	0,44	0,08	0,24	0,11	0,05
Рибофлавин (мг)	0,06	0,05	0,12	0,03	0,05	0,18	0,06	0,14	0,03	0,05
Ниацин (мг)	1,70	4,19	6,74	1,05	0,85	1,65	0,56	2,93	0,55	0,69
Пантотенска киселина (мг)	0,76	1,01	0,94	0,30	0,11	0,15	0,80	-	0,31	0,26
Витамин Б6 (мг)	0,06	0,16	0,42	0,30	0,09	0,07	0,21	-	0,29	0,30
Фолат - вкуп. (µг)	46	231	43	16	27	165	11	0	23	22
Витамин А (МЕ)	208	0	0	2	13	180	14187	0	138	1127
Витамин Е, α-токоферол (мг)	0,07	0,11	0	0,01	0,19	0	0,26	0	0,39	0,14
Витамин К (µг)	0,3	0,1	0	1,9	1,9	0	1,8	0	2,6	0,7
β-каротин (µг)	52	0	0	1	8	0	8509	0	83	457
Лутеин+зеаксантин (µг)	764	0	0	8	0	0	0	0	0	30
Заситени масни киселини (г)	0,18	0,18	0,45	0,03	0,07	0,79	0,02	0,46	0,04	0,14
Мононезаситени масни киселини (г)	0,35	0,21	0,34	0,00	0,08	1,28	0,00	0,99	0,01	0,03
Полинезаситени масни киселини (г)	0,56	0,18	0,98	0,04	0,05	3,20	0,01	1,37	0,08	0,07

А пченка, слатка, жолта, сирова									Б ориз, бел, долгнавест, обичен, сиров
В пченица, тврда									Г компир, со лупка, сиров
Д маниока, сирова									Ѓ соини зрна, зелени, сирови
Е сладок компир, сиров									Ж сирак, сиров
Џ јам, сиров									Ш готварска банана, сирова

Видови

• Sorghum almum
• Sorghum amplum
• Sorghum angustum
• Sorghum arundinaceum
• Sorghum bicolor — обичен сирак или „алаваџиско просо“
  • Sorghum bicolor subsp. drummondii — „суданска трева“
• Sorghum brachypodum
• Sorghum bulbosum
• Sorghum burmahicum
• Sorghum ecarinatum
• Sorghum exstans
• Sorghum grande
• Sorghum halepense — алепски сирак или „Џонсонова трева“
• Sorghum interjectum
• Sorghum intrans
• Sorghum laxiflorum
• Sorghum leiocladum
• Sorghum macrospermum
• Sorghum matarankense
• Sorghum nitidum
• Sorghum plumosum
• Sorghum propinquum
• Sorghum purpureosericeum
• Sorghum stipoideum
• Sorghum timorense
• Sorghum trichocladum
• Sorghum versicolor
• Sorghum verticiliflorum
• Sorghum vulgare var. technicum  — „метларка“

Хибриди

• Sorghum × almum
• Sorghum × drummondii

Геном на сиракот

Во 2009, екипа на научни истражувачи од повеќе земји ја составиле низата на геномот на сиракот.^[8][9]

Поврзано

• Бајѓу — кинески алкохолен пијалак од сирак
• Просо