Декомунизација на Украина

Декомунизацијата во Украина започнала за време на распадот на Советскиот Сојуз во 1991 година, а потоа се проширила.^[1] По Револуцијата на достоинството во 2014 година и почетокот на Руско-украинската војна, украинската влада одобрила закони со кои се забранувале комунистичките симболи, како и симболите на нацизмот, бидејќи двете идеологии се сметале за тоталитарни.^[2][3]

Уништување на статуата на Ленин во Киев за време на протестите на Евромајдан на 1 декември 2013 година

На 15 мај 2015 година, претседателот Петро Порошенко потпишал збир на закони со кои започнал шестмесечен период за отстранување на советските комунистички споменици (со исклучок на спомениците од Втората светска војна) и преименување на јавните места кои биле именувани по советските комунисти.^[4] Во тоа време, тоа значело дека 22 града и 44 села треба да добијат нови имиња. До 21 ноември 2015 година, општинските власти имале овластување да го спроведат ова;^[5] доколку не го сторат тоа, областите имале рок до 21 мај 2016 година да ги променат имињата.^[5] Доколку населбата сè уште реши да го задржи своето старо име, Кабинетот на министри на Украина би можел да и даде ново име на населбата. Прекршувањето на законот предвидувал казна од потенцијална забрана за медиуми и затворски казни до пет години.^[6]

Во раните фази на руско-украинскиот судир, Службата за безбедност на Украина известила дека Комунистичката партија на Украина им помагала на проруските сепаратисти и руските сили во земјата.^[7] Во јули 2015 година, Министерството за внатрешни работи им го одзела правото на Комунистичката партија, Комунистичката партија на Украина (обновена) и Комунистичката партија на работниците и селаните да учествуваат на избори и изјавило дека продолжува со судските дејствија за прекин на регистрацијата на комунистичките партии во Украина.^[8] До декември 2015 година, овие партии биле забранети поради вмешаност во кршење на суверенитетот и територијалниот интегритет на Украина, поттикнување на насилно соборување на државата и поддршка на руските прокси сили.^[9] Комунистичката партија на Украина ја обжалила забраната до Европскиот суд за човекови права.^[10][11][12]

До 2016 година, 51.493 улици и 987 градови и села биле преименувани (или со обновување на нивните историски имиња или нови имиња), а биле отстранети 1.320 споменици на Ленин и 1.069 споменици на други комунистички личности.

Историја

Рани неофицијални реформи

Неофицијалниот процес на декомунизација започнал во Украина по распадот на Советскиот Сојуз и следната независност на Украина во 1991 година. Декомунизацијата била спроведена многу побезмилосно и повидливо во балтичките земји на поранешниот Советски Сојуз и земјите од Варшавскиот пакт надвор од Советскиот Сојуз. Првиот претседател на Украина по независноста на земјата од Советскиот Сојуз во 1991 година, Леонид Кравчук, исто така издал наредби насочени кон „десоветизација“ во раните 1990-ти.

Во следните години, иако со бавно темпо, историските споменици на советските лидери биле отстранети во Украина. Овој процес продолжил многу подалеку во западните региони во кои се зборува украински отколку во индустријализираните источни региони во кои главно се зборува руски. Законите за декомунизација биле изготвени во украинскиот парламент во 2002, 2005, 2009, 2011 и 2013 година, но сите тие не се реализирале.

По евромајдан

Уривање на статуата на Ленин во Харков на 28 септември 2014 година.

За време и по Евромајдан, почнувајќи со падот на споменикот на Ленин во Киев на 8 декември 2013 година, неколку споменици и статуи на Ленин биле отстранети или уништени од демонстрантите.

Во април 2014 година, една година пред формалниот, национален процес на декомунизација во Украина, локалните власти ги отстраниле и измениле комунистичките симболи и имињата на местата, како во Днепропетровск.^[13][14][15]

На 9 април 2015 година, украинскиот парламент донел закон за декомунизација.^[16] Истиот бил поднесен од Втората влада на Арсениј Јацењук, забранувајќи ја промоцијата на симболите на „ комунистичките и националсоцијалистичките тоталитарни режими“.^[17][18] Една од главните одредби на нацрт-законот била признавањето на режимот на Советскиот Сојуз како „криминален“ и оној што „водеше политика на државен терор“. Законодавството забранило употреба на комунистички симболи и пропаганда, а исто така ги забранило и сите симболи и пропаганда на националсоцијализмот и неговите вредности и какви било активности на нацистички или фашистички групи во Украина. Забраната се однесува на споменици, имиња на места и улици. Забраната не се однесува на спомениците од Втората светска војна и кога симболите се наоѓаат на гробишта.

Изразувањето прокомунистички ставови не било незаконско. Забраната на комунистичките симболи резултирало со отстранување на стотици статуи, замена на уличните знаци и преименување на населените места, вклучително и некои од најголемите градови во Украина, како Днепар. Градската управа на Днепар во јуни 2015 година проценила дека 80 улици, плоштади и булевари ќе треба да се преименуваат. Максим Еристави од Громадске. ТВ проценил кон крајот на април 2015 година дека националното преименување ќе чини околу 1,5 милијарди долари.

Законодавството, исто така, доделило специјален правен статус на ветераните од „борбата за украинска независност“ од 1917 до 1991 година (животниот век на Советскиот Сојуз). Истиот ден, парламентот исто така донел закон со кој терминот „Голема татковинска војна“ во националната лексика бил заменет со „Втора светска војна“ од 1939 до 1945 година (наместо 1941–45 како што е случајот со „Големата татковинска војна“),^[19] промена од големо значење.^[20]

На 15 мај 2015 година, претседателот на Украина Петро Порошенко ги потпишал законите за декомунизација. Со ова, започнал шестмесечен период за отстранување на комунистичките споменици и преименување на јавни места именувани по теми поврзани со комунизмот.

Симболи на Украинска Советска Социјалистичка Република (знаме и грб).

Украинскиот закон за декомунизација се применува, но не е ограничен на:

• знамето на Советскиот Сојуз
• знамињата на Украинската Советска Социјалистичка Република и на 14 други републики на Советскиот Сојуз, како и знамињата на социјалистичките земји од Источна Европа и во странство ^{[б 1]}
• државниот амблем на Советскиот Сојуз и неговите конститутивни републики, како и социјалистичките земји од Источна Европа и странство ^{[б 2]}
• државната химна на Советскиот Сојуз и на републиките ^{[б 3]}
• Црвената ѕвезда
• Српот и чеканот
• слики кои се слични на Владимир Ленин, Лав Троцки, Јосиф Сталин, Мао Це Тунг, Ким Ил-сунг и Че Гевара
• воени униформи

Законите биле објавени во Холос Украина на 20 мај 2015 година; ова ги натерало да стапат во сила официјално следниот ден.^[21]

На 3 јуни 2015 година, Украинскиот институт за национална меморија објавил список од 22 градови и 44 села кои подлежат на преименување. Далеку повеќето од овие места биле во регионот Донбас во Источна Украина; другите се наоѓале во СреднаУкраина и Јужна Украина. Според законите за декомунизација, општинските власти имале рок до 21 ноември 2015 година да го променат името на населбата со која управуваат. За населените места кои не успеале да ги преименуваат, покраинските власти имале рок до 21 мај 2016 година да го променат името. Ако по тој датум населбата сè уште го задржала своето старо име, Кабинетот на министри на Украина ја преименувал населбата.

Со декрет од 24 јули 2015 година, заснован на законите за декомунизација, украинското Министерство за внатрешни работи им го одзела правото на Комунистичката партија на Украина, Комунистичката партија на Украина (обновена) и Комунистичката партија на работниците и селаните да учествуваат на изборите и изјавило дека продолжува со судските дејствија (кои започнале во јули 2014 година со комунистичките партии на Украина).^[22]

На 30 септември 2015 година, Окружниот управен суд во Киев ги забранил партиите Комунистичката партија на работниците и селаните и Комунистичката партија на Украина (обновена); и двете партии не се жалеле.^[23][24]

Во октомври 2015 година, статуата на Ленин во Одеса била претворена во статуа на негативецот од „Војна на ѕвездите“, Дарт Вејдер.^[25]

На 16 декември 2015 година, Окружниот управен суд во Киев целосно го потврдил барањето на Министерството за правда, забранувајќи ги активностите на Комунистичката партија на Украина.^[26] Оваа забрана партијата ја обжалила пред Европскиот суд за човекови права.

Градското собрание на Николаев во 2006 (лево) и 2017 (десно). Ѕвездата, која потсетува на црвената ѕвезда од советскиот период сè уште е видлива на сликата од 2006 година, но таа била заменета во ноември 2016 година со грбот на Украина]].^[27]

Во март 2016 година, статуите на Ленин, Феликс Ѕержински, Сергеј Киров и споменикот на Комсомол биле отстранети или симнати во источниот град Запорожје.^[28] Статуата со поглед на хидроелектричната станица Днепар (порано наречена брана „Ленин“) била најголемата преостаната статуа на Ленин во Украина.

На 19 мај 2016 година, украинскиот парламент гласал за преименување на четвртиот по големина град во Украина Днепропетровск во „Днепар“.^[29] Преименувањето на различни места било потпишано во законот на 20 мај 2016 година.^[30][31]

Украинскиот парламент објавил во јули 2016 година дека новите имиња на местата на Крим, ^{[б 4]}под целосна руска контрола од руската анексија на Крим во 2014 година, „ќе стапат на сила со враќањето на привремено окупираната територија на Автономната Република Крим и Севастопол под општа јурисдикција на Украина“.^[35]

Во мај 2017 година, 46 украински пратеници, главно од фракцијата на Опозицискиот блок, поднеле жалба до Уставниот суд на Украина да ги прогласи законите за декомунизација од 2015 година за неуставни.^[36]

Директорот на украинскиот институт за национално сеќавање, Володимир Вијатрович, во февруари 2018 година изјавил дека „декомунизацијата во контекст на одземање на симболите на тоталитарниот режим всушност е завршена“. Иако според него градот Киев заостанувал.

Во февруари 2019 година, Централната изборна комисија на Украина одбила да ја регистрира кандидатурата на (лидерот на Комунистичката партија) Петро Симоненко за претседателските избори во Украина во 2019 година поради фактот што статутот, името и симболиката на Комунистичката партија на Украина не се во согласност со законите за декомунизација од 2015 година. Симоненко ја обжалил одлуката, но апелациониот суд ја потврдил одлуката на Централната изборна комисија на Украина.

Било предложено Днепропетровската Област да се преименува во „Сичеслав“.^[37]

На 16 јули 2019 година, Уставниот суд на Украина ги потврдил украинските закони за декомунизација од 2015 година.

На 7 ноември 2020 година во селото Мала Рогањ, амблем на Украинската Советска Социјалистичка Република бил демонтиран од фасадата на едно училиште.^[38]

Реформи по руската инвазија на Украина

На 27 април 2022 година (за време на руската инвазија на Украина ), осумметровска бронзена статуа од советски период „Лакот на народното пријателство“ во Киев, која го претставува руско-украинското пријателство, била отстранета по наредба на градоначалникот на Киев Виталиј Кличко .^[39]   На 1 август 2023 година, советскиот амблем бл отстранет од споменикот на татковината (дел од Националниот музеј на историјата на Украина во Втората светска војна) во Киев.^[40] Неговата замена, украинскиот трозабец, била целосно ставена на 23 август 2023 година (ден пред Денот на независноста на Украина).^[41] Споменикот исто така бил преименуван во Мајка Украина.^[42]

На 24 октомври 2023 година, претседателот Володимир Зеленски го потпишал законот бр. 8263 со кој се укинал концептот на населби од градски тип во Украина.^[43] Законот бр. 8263 требало да ја олесни „десоветизацијата на постапката за решавање на одредени прашања од административниот и територијалниот систем на Украина“.^[43]

На 30 јануари 2024 година, гувернерот на Лавовската Област изјавил дека регионот е првиот во Украина што ги отстранил сите нејзини споменици од комунистичкиот период.^[44]

Критика

Грбот на Украинска ССР на врвот на градското собрание во Харков, кој бил отстранет по стапувањето на сила на законите.

На 18 мај 2015 година, ОБСЕ изразил загриженост дека законите може негативно да влијаат на слободата на печатот во Украина. ОБСЕ, исто така, изразил жалење за она што го смета за недостаток на можност на граѓанското општество да учествува во јавните дискусии за законите.

Групата за заштита на човековите права Харков ги објавила (во мај 2015 година) законите „(од кои еден) ефективно го криминализира јавното изразување на ставовите на многу Украинци“.

На 18 декември 2015 година, Венецијанската комисија изјавила дека украинските закони за декомунизација не се во согласност со европските законодавни стандарди.^[45] Тоа било особено критично за забраната на комунистичките партии.

Во април 2015 година, руските пратеници соопштиле дека е „цинично“ да се стават комунистичкиот и нацистичкиот симбол еден со друг, а паравоените сили поддржани од Русија го осудиле законот. Тогашниот лидер и шеф на самопрогласената Донечка Народна Република Александар Захарченко кон крајот на февруари 2016 година изјавил дека кога градовите ќе се преименуваат „да се вратат под наша јурисдикција“, тие ќе бидат преименувани во нивното претходно декомунизирано име.

Во своето обраќање во февруари 2022 година во врска со настаните во Украина, Путин соопштил дека декомунизацијата на Украина нема никаква смисла затоа што „современа Украина ја создаде комунистичка Русија, а посебно Ленин“. Виталиј Червоненко од Би-Би-Си забележал колку внимателно Путин молчел за независните украински државни формации од 1917-1920 година и војната на Киев со болшевичката влада на Ленин, чија цел била да ја вклучи Украина во болшевичка Русија.^[46]

Резултати

Податотека:Ukrainisches Haus Kiew Relief.JPG

Релјефи од поранешната советска ера во украинската куќа во Киев; отстранети во август 2016 година (за усогласување со законите за декомунизација) и префрлени во Музејот на тоталитаризмот ^[47]

Од 16 декември 2015 година три комунистички партии биле забранети во Украина (Комунистичка партија на Украина, Комунистичка партија на Украина (обновена) и Комунистичка партија на работниците и селаните). Единствената партија која се жалела на оваа забрана била Комунистичката партија на Украина; ова резултирало со одлуката на судот за забрана на Комунистичката партија на Украина да не се признае. Сепак, законот за декомунизација од април 2015 година содржи норма која му дозволува на Министерството за правда да и забрани на Комунистичката партија да учествува на избори.

Украина имала 5.500 споменици на Ленин во 1991 година, што се намалило на 1.300 до декември 2015 година. Повеќе од 700 споменици на Ленин биле отстранети и/или уништени од февруари 2014 година (кога паднале 376) до декември 2015 година.^[48] На 16 јануари 2017 година , Украинскиот институт за национално сеќавање објавил дека 1.320 споменици на Ленин биле демонтирани за време на декомунизацијата.

На 16 јануари 2017 година, Украинскиот институт за национално сеќавање изјавил дека 51.493 улици, плоштади и „други објекти“ биле преименувани поради декомунизација. До јуни 2016 година биле преименувани 19 реони, 27 урбани области, 29 градови, 48 населби од градски тип, 119 селски населби и 711 села. Четвртиот по големина град бил преименуван од Днепропетровск во Днепар. Во вториот по големина град на Украина, Харков, повеќе од 200 улици, 5 административни зони, 4 паркови и 1 метро станица биле преименувани до почетокот на февруари 2016 година.

Во цела 2016 година, 51.493 улици и 987 градови и села биле преименувани, 25 региони и 1.320 демонтирани споменици на Ленин и 1.069 споменици на други комунистички личности. Во некои села статуите на Ленин биле преправени во „некомунистички историски личности“ за да се заштедат пари. Еден од најистакнатите примери бил споменикот на Ленин во Одеса, кој бил преправен во споменик на Дарт Вејдер.^[49]

Во февруари 2019 година, Гардијан објавил дека двете статуи на Ленин во регионот на Чернобил се единствените две преостанати статуи на Ленин во Украина, ако не се земат предвид окупираните територии на Украина. Во јануари 2021 година , „ Радио Слободна Европа“ пронашла три преостанати статуи на Ленин во три (украински контролирани) мали села.

Во јануари 2021 година, 24 украински улици сè уште биле именувани по поранешниот руски космонаут и сегашна членка на руската државна дума на Единствена Русија, Валентина Терешкова (6 од нив во делови на Украина окупирани од Русија ^{[б 5]} ), според законите за декомунизација од 2015 година, тие требало да бидат преименувани.^[50] Тие биле преименувани во 2022 година. Последната статуа на Ленин во Украина (со исклучок на териториите моментално анектирани од Русија или окупирани од сепаратистите) била урната во Стари Тројани, Одеска Област на 27 јануари 2021 година.^[51]

Директорот на Украинскиот институт за национално сеќавање Володимир Вијатрович изјавил во февруари 2018 година дека тогаш сè уште постојните советски чекан и срп на штитот на споменикот на татковината во Киев треба да се отстранат за да се усогласат со законите за декомунизација на земјата и да се заменат со украинскиот трозабец, што било направено последователно во 2023 година.

Спомен на Чека во Кропивницки, Украина, 2023 година

За време на руската инвазија на Украина, многу статуи на Ленин низ Украина, кои биле симнати од Украинците во претходните години, биле повторно подигнати од Русите во областите под контрола на Русија.^{[52][53][54][55]}

Анкета

Анкетата од ноември 2016 година покажала дека 48 отсто од испитаниците ја поддржале забраната на комунистичката идеологија во Украина, 36 отсто биле против, а 16 отсто биле неопределени. Исто така, покажала дека 41% од испитаниците ја поддржале иницијативата за демонтирање на сите споменици на Ленин во земјата, додека 48% биле против, а 11% биле неопределени.^[56]

Од 8 април 2022 година, според анкетата на социолошката група <i id="mwAwk">Рејтинг</i>, 76 отсто од Украинците ја поддржуваат иницијативата за преименување на улиците и другите објекти чии имиња се поврзани со Советскиот Сојуз и Русија по руската инвазија на Украина .^[57][58]

Белешки

1. Оваа забрана не ги вклучува националните знамиња на Народна Република Кина, Куба, Чешка, Унгарија, Лаос, Полска и Виетнам.
2. Забраната не се проширува на националните симболи на Белорусија, Куба, Лаос, Македонија, Таџикистан и Узбекистан.
3. Ова не влијае на химните на Русија, Белорусија, Узбекистан, Таџикистан, Казахстан и Туркменистан. Сите тие ја задржале својата мелодија од советската ера, а наместо неа напишале нови текстови.
4. Од руската анексија, статусот на Крим и на градот Севастопол е под спор меѓу Русија и Украина; Украина и поголемиот дел од меѓународната заедница ги сметаат Крим и Севастопол за составен дел од Украина, додека Русија, од друга страна, ги смета Крим и Севастопол за составен дел од Русија, при што Севастопол функционира како федерален град во рамките на Кримскиот федерален округ]].^[32][33][34]
5. There were (also) Tereshkova streets in Lviv Oblast's Busk, Rivne Oblast's Radyvyliv and Sarny, Khmelnytskyi Oblast's Dunaivtsi and Cherkasy Oblast's Smila and in some other towns and villages.^[50]