Angka Cina

Angka Cina ialah aksara yang digunakan untuk menulis nombor dalam bahasa Cina. Kini, penutur bahasa Cina menggunakan tiga sistem angka sekaligus, iaitu: sistem angka Arab yang digunakan di merata dunia, di samping dua sistem angka Cina yang wujud sejak zaman purba.

Sistem angka
Sistem angka Hindu-Arab
Arab barat Arab timur Burma India	Khmer Mongol Thai
Angka Asia timur
Batang pembilang Cina Jepun	Korea Suzhou Vietnam
Angka abjad
Abjad Armenia Āryabhaṭa Cyril	Ge'ez Ibrani Yunani (Ionia)
Sistem lain
Aegean Attic Babylon Brahmi Etruscan Inuit	Maya Mesir Quipu Rom Sumeria Urnfield
Sistem kedudukan dengan asas
Perpuluhan (10)
1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 12, 16, 20, 30, 36, 60
l b s

Salah satu daripadanya adalah sistem angka Suzhou atau huama, yang lama-kelamaan diambil tempat oleh sistem perangkaan Arab. Inilah satu-satunya variasi sistem angka pol yang masih wujud, itupun hanya laris digunakan di pasar-pasar China, seperti di Hong Kong sebelum 1990-an.

Satu lagi sistem angka Cina ialah sistem nombor bertulis yang masih dipakai ketika menulis nombor dalam bentuk panjang, seperti pada cek bank untuk mencegah pemalsuan. Sistem angka ini lebih kurang seakan-akan mengeja nombor dalam bahasa Melayu. Walaupun digolongkan sebagai sebahagian bahasanya, namun sistem aksara Cina tetap dikira sebagai sistem angka. Kebanyakan penutur bahasa Cina kini lebih mudah menggunakan sistem angka Arab.

Nombor bertulis

Angka Cina dan Arab boleh wujud bersama, seperti pada penanda kilometer ini: 1620 km di Lebuhraya G209 (G二〇九)

Sistem angka aksara Cina terdiri daripada aksara Cina yang digunakan oleh penulisan bahasa Cina untuk menulis angka lisan. Tidak lain dengan nombor yang tereja dalam bahasa Melayu (cth., "seribu sembilan ratus empat puluh lima" untuk 1,945), angka Cina ini bukan berasingan dari sistem tulisan Cina. Memandangkan ia mencerminkan bahasa lisan, ia tidak menggunakan sistem kedudukan yang digunakan oleh angka Arab, begitu juga dengan pengejaan nombor dalam bahasa Melayu.

Aksara yang digunakan untuk melambangkan bilangan

Nombor piawai

Inilah aksara-aksara yang melambangkan angka sifar hingga sembilan, dan juga aksara-aksara lain yang melambangkan bilangan-bilangan lebih besar seperti puluh, ratus, ribu dan sebagainya. Angka Cina terdiri daripada dua peranggu berbeza, iaitu satu untuk penulisan seharian dan satu lagi untuk konteks perdagangan atau kewangan yang dikenali sebagai dàxiě (Cina ringkas: 大写code: zh is deprecated ; Cina tradisional: 大寫code: zh is deprecated ). Dàxiě wujud kerana aksara-aksara yang biasa digunakan untuk menulis angka terlalu ringkas sehingga tidak mampu mencegah pemalsuan seperti yang dilakukan oleh pengejaan bilangan dalam bahasa Melayu. Pemalsu boleh mudah mengubah aksara seharian 三十 (30) kepada 五千 (5000) dengan menokok dua tiga lejang. Ini tidak boleh terjadi apabila dàxiě digunakan; bandingkan 叁拾 (30) dan 伍仟 (5000).

T menandakan aksara Tradisional, R menandakan aksara Ringkas.

Kewangan	Biasa	Nilai	Pīnyīn	Catatan
零	〇	0	líng	〇 sering digunakan secara basahan untuk melambangkan sifar, tetapi 零 lebih kerap diajar di sekolah. 〇 bukan aksara Cina yang piawai, kerana aksara Cina tiada unsur bentuk bulat. Dalam Unicode, 〇 diterapkan sebagai lambang atau tanda baca Cina, bukan ideograf.
壹	一	1	yī	juga 弌 (kewangan, tetapi lapuk), tetapi mudah diherot menjadi 弍 (dua) atau 弎 (satu).
貳 (T) atau 贰 (R)	二	2	èr	also 弍 (kewangan, tetapi lapuk), tetapi mudah diherot menjadi 弌 (satu) atau 弎 (tiga). juga 兩 (T) atau 两 (R), rujuk Characters with regional usage section.
叄 (T) atau 叁 (R)	三	3	sān	also 弎 (kewangan, tetapi lapuk), tetapi mudah diherot menjadi 弌 (satu) atau 弍 (dua). juga 參(T) atau 参(R) sān.
肆	四	4	sì	also 䦉 (kewangan, tetapi lapuk), aksara Cina lainan bagi 肆, iaitu radikal 镸 dengan aksara 四. Bukan semua pelayar web mampu memaparkan aksara ini yang menganggtai CJK Unified Ideographs Extension A dalam Unicode.</ref>
伍	五	5	wǔ
陸 (T) or 陆 (R)	六	6	liù
柒	七	7	qī
捌	八	8	bā
玖	九	9	jiǔ
拾	十	10	shí	Ada yang menggunakan 什 untuk tujuan kewangan, tetapi tidak digemari kerana mudah dimanipulasi menjadi 伍 (lima) atau 仟 (ribu).
佰	百	100	bǎi
仟	千	1,000	qiān
萬	萬 (T) 万 (R)	104	wàn	Bilangan Cina berkumpul secara puluh ribuan rujuk bahagian Pembacaan dan penulisan bilangan di bawah.
億	億 (T) 亿 (R)	108	yì	Lihat bahagian bilangan besar di bawah.

Aksara berkegunaan setempat

Kewangan	Biasa	Nilai	Pinyin (Mandarin)	Bentuk piawai	Catatan
	幺	1	yāo	一	Ertinya adalah "terkecil". Digunakan dalam bahasa Mandarin untuk menyebut angka "1" dengan jelas dalam rantaian angka (seperti nombor telefon dan nombor pengenalan diri), kerana (一 yī) berima dengan tujuh (七 qī). Tidak digunakan dalam pengiraan atau pembacaan nilai. Di Taiwan, ia hanya digunakan oleh pihak tentera, polis, dan kecemasan. Tidak digunakan dalam bahasa Kantonis selain 十三幺 (peranggu kemenangan istimewa) dalam permainan mahjong.
	兩(T) 两(R)	2	liǎng	二	Cara alternatif yang amat kerap digunakan untuk menyebut "2", tetapi kegunaannya berbeza-beza sesama loghat ataupun individu. Cth: dalam bahasa Mandarin, "2222" boleh dibaca "二千二百二十二", "兩千二百二十二" ataupun "兩千兩百二十二". Lihat bahagian Pembacaan dan penulisan bilangan di bawah.
	呀	10	yā	十	Dalam pertuturan bahasa Kantonis, ketika 十 digunakan di tengah-tengah bilangan, menyusuli pekali dan disusuli oleh angka sa, 十 menjadi 呀 (aa6), e.g. 六呀三, 63. Tidak digunakan dalam bahasa Mandarin.
	念 atau 廿	20	niàn	二十	Bentuk tulisannya masih digunakan dalam penulisan tarikh, khususnya tarikh kalendar tradisi Cina. Bentuk lisannya masih dipakai dalam sesetengah loghat Cina. Lihat bahagian Pembacaan dan penulisan bilangan di bawah. Dalam bahasa Kantonis, 廿 (jaa6) harus diikuti oleh angka sa 1-9 (e.g. 廿三, 23), atau ungkapan seperti 廿幾 ("dua puluh berapa"); tidak digunakan secara bersendirian untuk memaksudkan 20. Bentuk lainan 卄 jarang digunakan.
	卅	30	sà	三十	Bentuk tulisannya masih digunakan untuk menyingkatkan tarikh dalam bahasa Cina. Cth. Gerakan 30 Mei (五卅運動). Bentuk lisannya masih dipakai dalam sesetengah loghat Cina. Lihat bahagian Pembacaan dan penulisan bilangan di bawah.
	卌	40	xì	四十	Bentuk lisannya masih dipakai dalam sesetengah loghat Cina, itupun jarang sekali.
	皕	200	bì	二百	Jarang sekali digunakan, misalnya dalam judul karya Bi Song Lou 《皕宋樓》.

Bilangan besar

Bagi aksara angka yang lebih besar daripada 萬 (10,000), terdapat juga empat sistem yang digunakan pada zaman silam dan moden:

Aksara (T)	億	兆	京	垓	秭	穰	溝	澗	正	載	Faktor tokokan
Aksara (S)	亿	兆	京	垓	秭	穰	沟	涧	正	载
Pinyin	yì	zhào	jīng	gāi	zǐ	ráng	gōu	jiàn	zhēng	zài
Alternatif			經/经		杼	壤
1	105	106	107	108	109	1010	1011	1012	1013	1014	Setiap angka adalah 10 (十 shí) kali yang sebelumnya.
2	108	1012	1016	1020	1024	1028	1032	1036	1040	1044	Setiap angka adalah 10,000 (萬 wàn) kali yang sebelumnya.
3	108	1016	1024	1032	1040	1048	1056	1064	1072	1080	Setiap angka adalah 108 (萬萬 wànwàn) kali yang sebelumnya.
4	108	1016	1032	1064	10128	10256	10512	101024	102048	104096	Setiap angka adalah kuasa dua yang sebelumnya.

Dalam bahasa Cina moden, hanya sistem kedua yang digunakan untuk menyebut bilangan. Walaupun 兆 (zhào) diselubungi pertikaian nilai sebenarnya, namun nilai 10¹² laris diterima oleh kebanyakan masyarakat berbahasa Cina dan juga Jepun dan Korea.

Misalnya, 兆 (zhào) yang asalnya bererti 10¹², tetapi juga digunakan untuk 10⁶ dalam bidang teknologi maklumat baru-baru ini (khususnya di tanah besar China). Untuk mengelakkan masalah yang timbul akibat kekeliruan ini, kerajaan Republik Rakyat China tidak sesekali menggunakan aksara ini dalam persuratan rasmi, sebaliknya menggunakan 万亿 (wànyì). (Kerajaan Republik China di Taiwan pula sentiasa menggunakan 兆 (zhào) untuk memaksudkan 10¹² dalam persuratan rasminya.)

Pinjaman bahasa Sanskrit

Angka-angka yang menjangkaui 載 (zài) berasal daripada kitab agama Buddha yang berbahasa Sanskrit, tetapi paling kerap ditemui dalam catatan zaman silam.

Aksara (T)	Aksara (R)	Pinyin	Nilai	Catatan
極	极	jí	1048	Erti harfiahnya "teramat"
恆河沙	恒河沙	héng hé shā	1052	Ertinya "Pasir Gangga"; metafora yang diilhamkan oleh butir-butir pasir dalam sungai Ganges.
阿僧祇		ā sēng qí	1056	Dari Asaṃkhyeya
那由他		nà yóu tā	1060	Dari Nayuta
不可思議	不可思议	bùkě sīyì	1064	Erti harfiahnya "tak terduga".
無量	无量	wú liàng	1068	Erti harfiahnya "tak terbilang"
大數	大数	dà shù	1072	Erti harfiahnya "bilangan besar"

Bilangan kecil

Berikut adalah aksara-aksara yang digunakan untuk menyatakan peringkat magnitud dalam bahasa Cina bersejarah. Semenjak pengenalan unit SI, sesetengahnya telah diterapkan sebagai awalan SI, manakala yang lain menjadi lapuk.

Aksara (T)	Aksara (R)	Pinyin	Nilai	Catatan
漠		mò	10−12	(Cina Kuno) 皮 bersamaan dengan awalan SI piko.
渺		miǎo	10−11	(Cina Kuno)
埃		āi	10−10	(Cina Kuno)
塵	尘	chén	10−9	(Cina Kuno) 奈 (T) atau 纳 (R) bersamaan dengan awalan SI nano.
沙		shā	10−8	(Cina Kuno)
纖	纤	qiān	10−7	(Cina Kuno)
微		wēi	10−6	masih dipakai, bersamaan dengan awalan SI mikro.
忽		hū	10−5	(Cina Kuno)
絲	丝	sī	10−4	(Cina Kuno)
毫		háo	10−3	juga 毛. masih dipakai, bersamaan dengan awalan SI mili.
厘		lí	1/100	juga 釐. masih dipakai, bersamaan dengan awalan SI senti.
分		fēn	1/10	masih dipakai, bersamaan dengan awalan SI desi.

Awalan SI

Awalan SI

Nilai	Lambang	BM	Terjemahan awal	Piawaian RRC	Piawaian RC
1024	Y	yota-		堯 yáo	佑 yòu
1021	Z	zeta-		澤 zé	皆 jiē
1018	E	eksa-	穰 ráng	艾 ài	艾 ài
1015	P	peta-	秭 zǐ	拍 pāi	拍 pāi
1012	T	tera-	垓 gāi	太 tài	兆 zhào
109	G	giga-	京 jīng	吉 jí	吉 jí
106	M	mega-	兆 zhào	兆 zhào	百萬 bǎiwàn
103	k	kilo-	千 qiān	千 qiān	千 qiān
102	h	hekto-	百 bǎi	百 bǎi	百 bǎi
101	da	deka-	十 shí	十 shí	十 shí
100	(tiada)	sa		一 yāo	一 yī
10−1	d	desi-	分 fēn	分 fēn	分 fēn
10−2	c	senti-	厘 lí	厘 lí	厘 lí
10−3	m	mili-	毫 háo	毫 háo	毫 háo
10−6	µ	mikro-	微 wēi	微 wēi	微 wēi
10−9	n	nano-	纖 xiān	納 nà	奈 nài
10−12	p	piko-	沙 shā	皮 pí	皮 pí
10−15	f	femto-	塵 chén	飛 fēi	飛 fēi
10−18	a	ato-	渺 miǎo	阿 à	阿 à
10−21	z	zepto-		仄 zè	介 jiè
10−24	y	yokto-		幺 yāo	攸 yōu

Pautan luar

• Chinese/English Number Converter
• Learn how to write Chinese numbers
• Learn Chinese numbers up to Trillions with multimedia Diarkibkan 2010-12-17 di Wayback Machine
• Counting in Chinese - Caroline Baker - Counting in Chinese is as easy as Yi, Er, San!