China
negara di Asia Timur From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
China, secara rasmi dikenali sebagai Republik Rakyat China (中华人民共和国,Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó}}), adalah sebuah negara di Asia Timur. Dengan populasi melebihi 1.4 bilion, ia merupakan negara paling ramai penduduk di dunia, mewakili 17.4% daripada populasi dunia. China merangkumi lima zon waktu dan berkongsi sempadan darat dengan empat belas negara, dengan keluasan hampir 9.6 juta kilometer persegi (3.7 juta batu persegi), menjadikannya negara ketiga terbesar di dunia mengikut keluasan tanah.
.svg)
Negara ini dibahagikan kepada 33 unit pentadbiran peringkat wilayah, termasuk 22 wilayah, 5 wilayah autonomi, 4 perbandaran dan 2 wilayah pentadbiran khas semi-autonomi. Beijing adalah ibu negara China, manakala Shanghai adalah bandar paling ramai penduduk dari segi kawasan bandar dan juga pusat kewangan terbesar.
China adalah sebuah negara sosialis satu parti yang diperintah oleh Parti Komunis China (PKC). Ia merupakan salah satu tamadun tertua di dunia, dengan sejarah yang panjang dan kaya dalam bidang budaya, teknologi dan politik. Sepanjang sejarahnya, China telah mengalami beberapa dinasti dan kerajaan yang berbeza, sebelum membentuk negara moden seperti hari ini.
China juga adalah kuasa ekonomi utama dunia, dengan ekonomi kedua terbesar dari segi Keluaran Dalam Negara Kasar (KDNK) nominal dan terbesar berdasarkan pariti kuasa beli (PPP). Negara ini merupakan pusat pethree gorgesrdagangan, pengilangan dan inovasi teknologi yang penting di peringkat global.
Remove ads
Sejarah
Prasejarah
Bukti penggalian arkeologi menunjukkan bahawa awal hominoid telah mendiami China sejak 2.25 juta tahun lalu.[1] Fosil hominoid Peking Man, iaitu Homo erectus yang menggunakan api,[2] telah bertarikh antara 680,000 hingga 780,000 tahun Sebelum Kini.[3] Gigi batu fosil Homo sapiens (bertarikh 125,000–80,000 tahun lalu) telah ditemui di Gua Fuyan.[4] Proto-tulisan Cina wujud di Jiahu sekitar 6600 SM,[5] di Damaidi sekitar 6000 SM,[6] Dadiwan dari 5800 hingga 5400 SM, dan Banpo yang bertarikh dari milenium ke-5 SM. Sesetengah sarjana berpendapat bahawa simbol Jiahu (milenium ke-7 SM) merupakan sistem tulisan Cina terawal.[5]
Pemerintahan Dinasti Awal
Menurut sejarah China tradisional, Dinasti Xia telah diasaskan pada akhir milenium ke-3 SM, menandakan permulaan kitaran dinasti yang difahami sebagai asas kepada keseluruhan sejarah politik China. Pada era moden, kesahihan sejarah Xia semakin dipersoalkan, sebahagiannya kerana bukti terawal yang menyebut Xia ditulis beribu tahun selepas tarikh kejatuhannya. Pada tahun 1958, ahli arkeologi menemui tapak milik budaya Erlitou yang wujud pada awal Zaman Gangsa; tapak ini kemudiannya dianggap sebagai tinggalan Xia bersejarah, namun pandangan ini sering ditolak.[7][8][9] Dinasti Shang yang secara tradisional menggantikan Xia adalah yang terawal dengan rekod tulisan sezaman dan bukti arkeologi yang tidak dipertikaikan.[10] Shang memerintah sebahagian besar lembangan Sungai Kuning hingga abad ke-11 SM, dengan bukti terawal bertarikh s. 1300 SM.[11] Tulisan tulang orakel, yang dibuktikan sejak sekitar 1250 SM namun dipercayai jauh lebih tua,[12][13] merupakan bentuk tulisan Cina terawal yang diketahui,[14] dan merupakan nenek moyang langsung aksara Cina moden.[15]
Shang digulingkan oleh Zhou, yang memerintah antara abad ke-11 hingga abad ke-5 SM, walaupun kuasa pusat Anak Syurga semakin terhakis oleh tuan tanah fengjian. Beberapa negeri akhirnya muncul daripada Zhou yang lemah dan saling berperang selama 300 tahun dalam Zaman Musim Bunga dan Luruh. Menjelang Zaman Negara-Negara Berperang abad ke-5–3 SM, hanya tujuh negeri besar yang kekal.[16]
China Imperial
Dinasti Qin dan Han
Zaman Negara-Negara Berperang berakhir pada tahun 221 SM selepas negeri Qin menakluk enam negeri lain, menyatukan semula China dan mewujudkan sistem autokrasi yang dominan. Raja Zheng dari Qin mengisytiharkan dirinya sebagai Maharaja Dinasti Qin, menjadi maharaja pertama bagi China yang bersatu. Beliau melaksanakan reformasi legalisme (falsafah Cina) Qin, termasuk penyatuan bentuk aksara Cina, ukuran, lebar jalan, dan mata wang. Dinasti ini turut menakluk puak Yue di Guangxi, Guangdong, dan Vietnam Utara.[17] Dinasti Qin hanya bertahan selama lima belas tahun sebelum tumbang tidak lama selepas kemangkatan Maharaja Pertama.[18][19]
Selepas pemberontakan besar yang menyebabkan perpustakaan diraja dibakar,[a] Dinasti Han muncul untuk memerintah China dari 206 SM hingga 220 M, membentuk identiti budaya yang masih diingati dalam etnonim Han moden.[18][19] Han mengembangkan wilayah empayar secara meluas, dengan kempen ketenteraan sampai ke Asia Tengah, Mongolia, Korea, dan Yunnan, serta menguasai semula Guangdong dan Vietnam Utara daripada Nanyue. Penglibatan Han di Asia Tengah dan Sogdia membantu mewujudkan laluan darat Jalan Sutera, menggantikan laluan lama merentasi Pergunungan Himalaya ke India. China pada zaman Han secara beransur-ansur menjadi ekonomi terbesar di dunia purba.[21] Walaupun Han pada awalnya mengamalkan desentralisasi dan secara rasmi meninggalkan falsafah Legalisme Qin demi Konfusianisme, institusi dan dasar legalis Qin terus digunakan oleh kerajaan Han dan penggantinya.[22]
Tiga Kerajaan, Jin, Dinasti Utara dan Selatan
Selepas kejatuhan Dinasti Han, bermulalah tempoh pergolakan yang dikenali sebagai Tiga Kerajaan, yang berakhir dengan Wei ditumbangkan dengan pantas oleh Dinasti Jin. Dinasti Jin kemudiannya terjerumus dalam perang saudara ketika menaikkan maharaja yang mengalami ketidakupayaan perkembangan. Lima Puak Barbar kemudian memberontak dan menguasai utara China sebagai Enam Belas Negara. Xianbei menyatukan wilayah-wilayah ini sebagai Wei Utara, di mana Maharaja Xiaowen memansuhkan dasar pengasingan kaum pendahulunya dan melaksanakan proses penyinisan secara menyeluruh ke atas rakyatnya. Di selatan, jeneral Liu Yu memaksa Dinasti Jin turun takhta demi menubuhkan Liu Song. Pengganti pelbagai negara ini dikenali sebagai Dinasti Utara dan Selatan, dengan kedua-dua wilayah akhirnya disatukan semula oleh Sui pada tahun 581.
Sui, Tang dan Song
Dinasti Sui memulihkan pemerintahan berpusat seperti era Han di seluruh China, mereformasi pertanian, ekonomi, dan sistem peperiksaan empayar, membina Terusan Besar, serta menyokong Buddhisme. Namun, dinasti ini runtuh dengan cepat apabila kerja paksa untuk projek awam dan perang yang gagal di utara Korea mencetuskan pemberontakan besar-besaran.[23][24]
Di bawah Tang dan Song, ekonomi, teknologi, dan budaya China mencapai zaman kegemilangan.[25] Dinasti Tang mengekalkan kawalan ke atas Wilayah Barat dan Jalan Sutera,[26] yang membawa pedagang sehingga ke Mesopotamia dan Tanduk Afrika,[27] menjadikan ibu kota Chang'an sebuah pusat bandar kosmopolitan. Namun, dinasti ini musnah dan dilemahkan oleh Pemberontakan An Lushan pada abad ke-8.[28] Pada tahun 907, Dinasti Tang runtuh apabila gabenor tentera wilayah menjadi tidak terkawal. Dinasti Song menamatkan perpecahan politik pada tahun 960, mewujudkan keseimbangan kuasa dengan Dinasti Liao. Song menjadi kerajaan pertama dalam sejarah dunia yang mengeluarkan wang kertas dan kerajaan China pertama yang menubuhkan angkatan laut tetap, disokong oleh industri pembinaan kapal dan perdagangan laut yang maju.[29]
Antara abad ke-10 dan ke-11 Masihi, populasi China meningkat dua kali ganda kepada sekitar 100 juta orang, terutamanya disebabkan peluasan penanaman padi di wilayah tengah dan selatan, serta penghasilan lebihan makanan yang banyak. Dinasti Song juga menyaksikan kebangkitan semula ajaran Konfusianisme, sebagai reaksi terhadap perkembangan Buddhisme semasa Tang,[30] dan kemajuan falsafah serta seni, apabila seni landskap dan tembikar porselin mencapai tahap kerumitan baharu.[31] Namun, kelemahan ketenteraan Song diperhatikan oleh Dinasti Jin. Pada tahun 1127, Maharaja Emeritus Huizong, Maharaja Qinzong dari Song serta ibu kota Bianjing ditawan semasa Perang Jin–Song. Baki kerajaan Song berundur ke selatan China dan menubuhkan semula Song di Jiankang.[32]
Yuan, Ming dan Qing
Penaklukan Mongol di China bermula pada tahun 1205 dengan kempen terhadap Xia Barat oleh Genghis Khan,[33] yang turut menyerang wilayah Jin.[34] Pada tahun 1271, pemimpin Mongol Kublai Khan menubuhkan Dinasti Yuan, yang kemudian menakluk baki wilayah Dinasti Song pada tahun 1279. Sebelum serangan Mongol, populasi China pada zaman Song dianggarkan berjumlah 120 juta, tetapi menurun kepada sekitar 60 juta mengikut bancian tahun 1300.[35]
Seorang petani bernama Zhu Yuanzhang menumbangkan Dinasti Yuan pada tahun 1368 dan menubuhkan Dinasti Ming sebagai Maharaja Hongwu. Di bawah pemerintahan Ming, China kembali menikmati zaman kegemilangan dengan membangunkan salah satu angkatan laut terkuat di dunia dan ekonomi yang makmur, diiringi kemajuan seni dan budaya. Dalam tempoh ini, laksamana Zheng He memimpin Pelayaran khazanah Ming merentasi Lautan Hindi sehingga ke pantai timur Afrika.[36]
Pada awal era Ming, ibu kota China dipindahkan dari Nanjing ke Beijing. Seiring kemunculan kapitalisme, tokoh falsafah seperti Wang Yangming mengkritik dan memperluas ajaran Neo-Konfusianisme dengan konsep individualisme dan kesamarataan dalam empat pekerjaan utama.[37] Golongan cendekiawan-birokrat menjadi penyokong industri dan perdagangan dalam gerakan boikot cukai, yang bersama bencana kebuluran serta usaha mempertahankan negara daripada Pencerobohan Jepun ke atas Korea (1592–1598) dan serangan Jin Akhir (1616–1636) menguras perbendaharaan negara.[38]
Pada tahun 1644, Beijing jatuh kepada gabungan pemberontak petani yang dipimpin Li Zicheng. Maharaja Chongzhen membunuh diri ketika kota itu tumbang. Dinasti Qing yang dipimpin orang Manchu, bersekutu dengan jeneral Ming Wu Sangui, menumbangkan Dinasti Shun pimpinan Li yang berusia singkat itu dan seterusnya menguasai Beijing, yang menjadi ibu kota baharu Dinasti Qing.[39]
Dinasti Qing, yang berkuasa dari 1644 hingga 1912, ialah dinasti maharaja terakhir di China. Peralihan Ming–Qing (1618–1683) mengorbankan sekitar 25 juta nyawa, namun Qing dilihat berjaya memulihkan kekuatan empayar China dan memacu satu lagi zaman kegemilangan seni.[40] Selepas berakhirnya Ming Selatan, penaklukan seterusnya ke atas Khanat Dzungar menambahkan Mongolia, Tibet dan Xinjiang ke dalam empayar.[41] Pada masa yang sama, pertumbuhan penduduk China bersambung dan mula memecut. Umumnya disepakati bahawa China pra-moden mengalami dua gelombang lonjakan populasi, satu pada era Song Utara (960–1127), dan satu lagi pada zaman Qing (sekitar 1700–1830).[42] Menjelang Zaman Kemuncak Qing, China berkemungkinan negara paling mengkomersial dalam dunia, dan hujung abad ke-18 menyaksikan “revolusi komersial” kedua dalam empayar Qing.[43] Pada sisi lain, autokrasi berpusat diperkukuh (antara lain untuk mengekang sentimen anti-Qing) melalui dasar mengutamakan pertanian dan mengehadkan perdagangan, seperti larangan maritim Haijin pada awal Qing serta kawalan ideologi melalui inkuisi sastera, yang menyumbang kepada beberapa tahap kelembapan sosial dan teknologi.[44][45]
Kejatuhan Dinasti Qing
Pada pertengahan abad ke-19, siri Perang Candu menentang Britain dan Perancis memaksa China membayar pampasan, membuka pelabuhan perjanjian, membenarkan ekstrateritorialiti kepada warga asing, serta menyerahkan Hong Kong kepada British[46] di bawah Perjanjian Nanking 1842, yang kemudiannya digolongkan sebagai antara perjanjian tidak seimbang. Perang Cina-Jepun Pertama (1894–1895) menamatkan pengaruh Qing di Semenanjung Korea, di samping penyerahan Taiwan kepada Jepun.[47] Dinasti Qing juga berdepan gejolak dalaman yang meragut puluhan juta nyawa, khususnya Pemberontakan Teratai Putih, Pemberontakan Taiping yang gagal namun memusnahkan selatan China pada 1850-an dan 1860-an, serta Pemberontakan Dungan (1862–1877) di barat laut. Kejayaan awal Gerakan Pengukuhan Diri pada 1860-an tergendala susulan siri kekalahan ketenteraan pada 1880-an dan 1890-an.[48]
Pada abad ke-19 juga bermulanya diaspora Cina berskala besar. Kehilangan penduduk akibat penghijrahan ini diperburuk oleh konflik dan bencana seperti Kebuluran China Utara 1876–1879, yang mengorbankan antara 9 hingga 13 juta orang.[49] Maharaja Guangxu pada 1898 menggubal Pembaharuan Seratus Hari bagi menubuhkan monarki berperlembagaan moden, namun rancangan itu digagalkan Maharani Janda Cixi. Pemberontakan Boxer anti-asing (1899–1901) yang berakhir tanpa kejayaan semakin melemahkan dinasti. Walaupun Cixi kemudian menaja pembaharuan yang dikenali sebagai pembaharuan lewat Qing, Revolusi Xinhai 1911–1912 menumbangkan Dinasti Qing dan menubuhkan Republik China.[50] Puyi, maharaja terakhir, melepaskan takhta pada 1912.[51]
Penubuhan Republik dan Perang Dunia Kedua
Pada 1 Januari 1912, Republik China diisytiharkan, dan Sun Yat-sen daripada Kuomintang (KMT) diumumkan sebagai presiden sementara.[52] Pada Mac 1912, jawatan presiden diserah kepada Yuan Shikai, bekas jeneral Qing yang pada 1915 mengisytiharkan dirinya sebagai Maharaja China. Berdepan kecaman rakyat dan tentangan daripada Tentera Beiyang pimpinannya sendiri, beliau terpaksa turun takhta dan memulihkan republik pada 1916.[53] Selepas kematian Yuan Shikai pada 1916, China berpecah dari segi politik. Kerajaan berpusat di Beijing diiktiraf masyarakat antarabangsa tetapi hampir tidak berkuasa; kebanyakan wilayah dikuasai panglima perang tempatan.[54][55] Dalam tempoh ini, China menyertai Perang Dunia Pertama dan menyaksikan kebangkitan massa yang berpengaruh, iaitu Gerakan 4 Mei.[56]
Pada akhir 1920-an, Kuomintang di bawah Chiang Kai-shek berjaya menyatukan semula negara di bawah kawalannya melalui rangkaian gerak-geri ketenteraan dan politik yang digelar Ekspedisi Utara.[57][58] Kuomintang memindahkan ibu negara ke Nanjing dan melaksanakan “pembimbingan politik”, satu fasa peralihan yang dihuraikan dalam program Tiga Prinsip Rakyat oleh Sun Yat-sen untuk mengubah China menjadi negara demokratik moden.[59][60] Kuomintang pada mulanya bersekutu dengan Parti Komunis China (PKC) semasa Ekspedisi Utara, tetapi pakatan itu runtuh pada 1927 apabila Chiang menumpas PKC dan kelompok kiri lain di Shanghai, menandakan bermulanya Perang Saudara China.[61] PKC kemudian mengisytiharkan beberapa kawasan sebagai Republik Soviet China (Soviet Jiangxi) pada November 1931 di Ruijin, Jiangxi. Soviet Jiangxi dimusnahkan oleh tentera KMT pada 1934, mendorong PKC melancarkan Long March dan berpindah ke Yan'an di Shaanxi. Dari pangkalan inilah pihak komunis beroperasi sehingga pertempuran besar Perang Saudara China berakhir pada 1949.
Pada tahun 1931, Jepun menyerang dan menduduki Manchuria. Jepun kemudiannya menyerang bahagian lain China pada tahun 1937, mencetuskan Perang Cina–Jepun Kedua (1937–1945), sebuah medan dalam Perang Dunia Kedua. Perang ini memaksa berlakunya pakatan sukar antara Kuomintang dan PKC. Tentera Jepun melakukan pelbagai jenayah perang terhadap penduduk awam; dianggarkan sehingga 20 juta orang awam China terkorban.[62] Dianggarkan antara 40,000 hingga 300,000 rakyat China dibunuh dalam Pembunuhan beramai-ramai Nanjing sahaja semasa pendudukan Jepun.[63] China, bersama UK, Amerika Syarikat, dan Kesatuan Soviet, diiktiraf sebagai Empat Polis Besar dalam Deklarasi oleh Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu.[64][65] Bersama tiga kuasa besar lain, China merupakan salah satu daripada empat Sekutu Perang Dunia Kedua utama dan kemudiannya dianggap sebagai antara pemenang utama perang tersebut.[66][67] Selepas Penyerahan Jepun pada tahun 1945, Taiwan bersama Kepulauan Penghu telah diserahkan kepada pentadbiran China; namun, kesahan penyerahan ini masih menjadi perdebatan.[68]
Republik Rakyat China
China muncul sebagai pemenang tetapi hancur akibat perang dan kekurangan kewangan. Ketidakpercayaan yang berterusan antara Kuomintang dan PKC membawa kepada penyambungan semula perang saudara. Pemerintahan berperlembagaan ditubuhkan pada tahun 1947, tetapi kerana kekacauan yang berterusan, banyak peruntukan Perlembagaan ROC tidak pernah dilaksanakan di tanah besar.[68] Selepas itu, PKC menguasai sebahagian besar tanah besar China, dan kerajaan ROC berundur ke Taiwan.
Pada 1 Oktober 1949, Pengerusi PKC Mao Zedong secara rasmi mengisytiharkan penubuhan Republik Rakyat China di Dataran Tiananmen, Beijing.[70] Pada tahun 1950, RRC menawan Hainan daripada ROC[71] dan mengilhakkan Tibet.[72] Namun, baki tentera Kuomintang terus melancarkan pemberontakan di barat China sepanjang 1950-an.[73] PKC mengukuhkan sokongan di kalangan petani melalui Gerakan Pembaharuan Tanah, termasuk pelaksanaan hukuman mati terhadap antara 1 hingga 2 juta tuan tanah oleh petani dan bekas penyewa.[74] Walaupun pada awalnya RRC bersekutu rapat dengan Kesatuan Soviet, hubungan kedua-dua negara komunis ini beransur-ansur merosot, mendorong China membangunkan sistem perindustrian sendiri dan senjata nuklear sendiri.[75]
Penduduk China meningkat daripada 550 juta pada tahun 1950 kepada 900 juta pada tahun 1974.[76] Konsensus sejarah menyatakan bahawa dasar era Mao banyak mengurangkan kemiskinan.[77] Namun, Lompatan Jauh ke Hadapan, satu projek perindustrian besar yang idealistik, mengakibatkan antara 15 hingga 55 juta kematian antara 1959 dan 1961, kebanyakannya akibat kebuluran.[78][79] Pada tahun 1964, China meletupkan bom atom pertamanya.[80] Pada tahun 1966, Mao dan sekutunya melancarkan Revolusi Kebudayaan, mencetuskan dekad pergelutan politik dan kekacauan sosial yang berlarutan hingga kematian Mao pada tahun 1976. Pada Oktober 1971, RRC menggantikan ROC di Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu, dan mengambil tempat sebagai anggota tetap Majlis Keselamatan.[81]
Pembaharuan dan sejarah kontemporari
Selepas kematian Mao, Kumpulan Empat ditangkap oleh Hua Guofeng dan dipertanggungjawabkan atas Revolusi Kebudayaan. Revolusi Kebudayaan dikecam, dengan berjuta-juta orang dipulihkan haknya. Deng Xiaoping mengambil alih kuasa pada tahun 1978 dan memulakan pembaharuan dan keterbukaan, melaksanakan pembaharuan politik dan ekonomi berskala besar bersama "Lapan Warga Tua", ahli tertinggi dan paling berpengaruh parti. Kerajaan melonggarkan kawalannya dan komun rakyat dibubarkan secara berperingkat.[82] Pertanian kolektif dimansuhkan dan tanah pertanian diswastakan. Perdagangan luar menjadi fokus utama, dan zon ekonomi khas diwujudkan. Perusahaan milik negara yang tidak efisien distruktur semula atau ditutup. Ini menandakan peralihan China daripada ekonomi terancang.[83] China mengguna pakai perlembagaan semasa pada 4 Disember 1982.[84]
Pada tahun 1989, tercetus protes besar-besaran di Dataran Tiananmen dan seluruh negara.[85] Jiang Zemin dinaikkan sebagai setiausaha agung PKC, menjadi pemimpin tertinggi. Jiang meneruskan pembaharuan ekonomi, menutup banyak perusahaan milik negara dan mengurangkan konsep "mangkuk nasi besi" (jawatan bergaji tetap seumur hidup).[86] Ekonomi China berkembang tujuh kali ganda dalam tempoh ini.[86] Hong Kong British dan Makau Portugis dikembalikan kepada China masing-masing pada 1997 dan 1999 sebagai wilayah pentadbiran khas di bawah prinsip satu negara, dua sistem. China menyertai Pertubuhan Perdagangan Dunia pada tahun 2001.[86] Pada Kongres Kebangsaan Parti Komunis China ke-16 tahun 2002, Hu Jintao menggantikan Jiang sebagai setiausaha agung.[86] Di bawah Hu, China mengekalkan kadar pertumbuhan ekonomi tinggi, mengatasi UK, Perancis, Jerman dan Jepun untuk menjadi ekonomi kedua terbesar dunia.[87] Namun, pertumbuhan ini memberi kesan besar kepada sumber dan alam sekitar negara,[88] dan menyebabkan perpindahan sosial besar-besaran.[89] Xi Jinping menggantikan Hu sebagai pemimpin tertinggi pada Kongres Kebangsaan Parti Komunis China ke-18 tahun 2012. Tidak lama selepas berkuasa, Xi melancarkan kempen anti-rasuah besar-besaran,[90] yang mendakwa lebih 2 juta pegawai menjelang 2022.[91] Sepanjang pentadbirannya, Xi mengukuhkan kuasa pada tahap yang tidak pernah dilihat sejak permulaan pembaharuan ekonomi dan politik.[92]
Remove ads
Geografi
Bentang darat China sangat luas dan pelbagai, daripada Gobi dan Gurun Taklamakan di utara yang kering sehingga ke hutan subtropika di selatan yang lebih lembap. Banjaran Himalaya, Karakoram, Pamir dan Tian Shan memisahkan China daripada sebahagian besar selatan dan tengah Asia. Sungai Yangtze dan Sungai Kuning, masing-masing sungai ketiga dan keenam terpanjang di dunia, mengalir dari Dataran Tinggi Tibet ke pantai timur yang padat penduduknya. Garis pantai China di sepanjang Lautan Pasifik adalah sepanjang 14,500 km (9,000 bt) dan bersempadan dengan Bohai, Kuning, China Timur dan China Selatan. China bersambung melalui sempadan Kazakhstan ke Step Eurasia.
Wilayah China terletak di antara latitud 18° dan 54° U, dan longitud 73° dan 135° T. Pusat geografi China ditandakan oleh Monumen Pusat Negara di 35°50′40.9″N 103°27′7.5″E. Bentang darat China berbeza dengan ketara di seluruh wilayahnya. Di timur, di sepanjang pantai Laut Kuning dan Laut China Timur, terdapat tanah pamah aluvium yang luas dan padat penduduk, manakala di pinggir dataran tinggi Mongolia Dalam di utara, terdapat kawasan padang rumput yang luas. Selatan China didominasi oleh bukit-bukau dan banjaran gunung rendah, manakala di tengah-timur terdapat delta dua sungai utama China, Sungai Kuning dan Sungai Yangtze. Sungai utama lain termasuk Xi, Mekong, Brahmaputra dan Amur. Di sebelah barat terletaknya banjaran gunung utama, terutamanya Himalaya. Dataran tinggi yang tinggi terdapat di antara kawasan kering di utara, seperti Gurun Taklamakan dan Gurun Gobi. Titik tertinggi dunia, Gunung Everest (8,848 m), terletak di sempadan China–Nepal.[93] Titik terendah negara ini, dan ketiga terendah di dunia, ialah dasar tasik kering Tasik Ayding (−154 m) di Lembangan Turpan.[94]
Iklim
Iklim China kebanyakannya dipengaruhi oleh musim kering dan monsun basah, yang membawa kepada perbezaan suhu yang ketara antara musim sejuk dan musim panas. Pada musim sejuk, angin utara dari kawasan latitud tinggi adalah sejuk dan kering; pada musim panas, angin selatan dari kawasan pantai berlatitud rendah adalah panas dan lembap.[96]
Salah satu isu alam sekitar utama di China ialah berlakunya penggurunan yang berterusan, terutamanya di Gurun Gobi.[97] Walaupun penanaman pokok penghalang sejak 1970-an telah mengurangkan kekerapan ribut pasir, kemarau berpanjangan dan amalan pertanian yang kurang baik telah menyebabkan ribut debu melanda utara China setiap musim bunga, yang kemudiannya merebak ke bahagian lain Asia Timur termasuk Jepun dan Korea. Kualiti air, hakisan, dan pengawalan pencemaran telah menjadi isu penting dalam hubungan China dengan negara lain. Pencairan glasier di Himalaya boleh menyebabkan krisis air untuk ratusan juta orang.[98] Menurut ahli akademik, untuk mengehadkan perubahan iklim di China kepada 1.5 °C (2.7 °F), penjanaan elektrik daripada arang batu di China tanpa penangkapan dan penyimpanan karbon mesti dihentikan menjelang 2045.[99] Dengan dasar semasa, pelepasan GHG China dijangka memuncak pada 2025, dan menjelang 2030 ia akan kembali ke tahap 2022. Namun, laluan ini masih membawa kepada kenaikan suhu tiga darjah.[100]
Kepelbagaian biologi
China ialah salah satu daripada 17 negara megadiversiti,[101] terletak di dua daripada kawasan alam biogeografi utama dunia: Palearktik dan Indomalaya. Mengikut satu ukuran, China mempunyai lebih 34,687 spesies haiwan dan tumbuhan vaskular, menjadikannya negara ketiga paling pelbagai biologi di dunia selepas Brazil dan Colombia.[102] Negara ini adalah pihak kepada Konvensyen Kepelbagaian Biologi;[103] Pelan tindakan kepelbagaian biologi negara telah diterima oleh konvensyen tersebut pada 2010.[104]
China mempunyai sekurang-kurangnya 551 spesies mamalia (ketiga tertinggi di dunia),[105] 1,221 spesies burung (kelapan),[106] 424 spesies reptilia (ketujuh)[107] dan 333 spesies amfibia (ketujuh).[108] Hidupan liar di China berkongsi habitat dengan, dan mengalami tekanan tinggi daripada, salah satu populasi manusia terbesar di dunia. Sekurang-kurangnya 840 spesies haiwan diancam, terdedah atau berisiko pupus secara tempatan, terutamanya akibat aktiviti manusia seperti kemusnahan habitat, pencemaran dan pemburuan untuk makanan, bulu serta perubatan tradisional Cina.[109] Hidupan liar terancam dilindungi oleh undang-undang, dan setakat 2005[kemas kini], negara ini mempunyai lebih 2,349 kawasan perlindungan alam, meliputi keluasan 149.95 juta hektar, iaitu 15 peratus daripada keseluruhan tanah di China.[110] Kebanyakan haiwan liar telah dihapuskan dari kawasan pertanian utama di timur dan tengah China, namun lebih berjaya hidup di kawasan pergunungan di selatan dan barat.[111][112] Baiji disahkan pupus pada 12 Disember 2006.[113]
China mempunyai lebih 32,000 spesies tumbuhan vaskular,[114] dan memiliki pelbagai jenis hutan. Hutan konifer sejuk mendominasi bahagian utara negara, menyokong spesies haiwan seperti moose dan beruang hitam Asia, bersama lebih 120 spesies burung.[115] Lapisan bawah hutan konifer lembap boleh mengandungi rumpun buluh. Di kawasan pergunungan yang lebih tinggi dengan juniper dan yew, buluh digantikan oleh rhododendron. Hutan subtropika, yang mendominasi di tengah dan selatan China, menyokong kepadatan tinggi spesies tumbuhan termasuk banyak endemik yang jarang ditemui. Hutan hujan tropika dan bermusim, walaupun terhad di Yunnan dan Hainan, mengandungi satu perempat daripada semua spesies haiwan dan tumbuhan di China.[115] China juga mempunyai lebih 10,000 spesies kulat yang direkodkan.[116]
Alam Sekitar
Pada awal 2000-an, China mengalami kemerosotan alam sekitar dan pencemaran akibat kadar perindustrian yang pesat.[117][118] Peraturan seperti Undang-Undang Perlindungan Alam Sekitar 1979 adalah agak ketat, namun penguatkuasaan lemah dan sering diabaikan demi pembangunan ekonomi pesat.[119] China mempunyai jumlah kematian kedua tertinggi akibat pencemaran udara, selepas India, dengan kira-kira 1 juta kematian.[120][121] Walaupun China merupakan negara tertinggi mengeluarkan CO2,[122] pelepasan per kapita hanyalah 8 tan CO2, jauh lebih rendah berbanding negara maju seperti Amerika Syarikat (16.1), Australia (16.8) dan Korea Selatan (13.6).[123] Pelepasan gas rumah hijau oleh China adalah yang terbesar di dunia.[123] Negara ini juga mempunyai masalah pencemaran air yang ketara; hanya 89.4% air permukaan negara dinilai sesuai untuk kegunaan manusia oleh Kementerian Ekologi dan Alam Sekitar pada 2023.[124]
China telah memberi keutamaan untuk membanteras pencemaran, membawa kepada pengurangan ketara dalam pencemaran udara pada dekad 2010-an.[125] Pada tahun 2020, kerajaan China mengumumkan matlamat untuk mencapai tahap pelepasan puncak sebelum 2030, dan mencapai neutral karbon menjelang 2060 selaras dengan Perjanjian Paris,[126] yang, menurut Climate Action Tracker, akan mengurangkan jangkaan kenaikan suhu global sebanyak 0.2–0.3 darjah – "pengurangan tunggal terbesar yang pernah dianggarkan oleh Climate Action Tracker".[126] Menurut kerajaan China, liputan hutan negara telah meningkat daripada 10% daripada keseluruhan wilayah pada tahun 1949 kepada 25% pada tahun 2024.[127]
China merupakan pelabur utama dunia dalam tenaga boleh baharu dan pengkomersialannya, dengan pelaburan sebanyak $546 billion pada tahun 2022;[128] negara ini adalah pengeluar utama teknologi tenaga boleh baharu dan melabur secara besar-besaran dalam projek tenaga boleh baharu berskala tempatan.[129][128][130] Setelah lama bergantung pada sumber tenaga tidak boleh baharu seperti arang batu, penggunaan tenaga boleh baharu di China telah meningkat dengan ketara dalam beberapa tahun kebelakangan ini.[131] Pada tahun 2024, 58.2% elektrik China dijana daripada arang batu (pengeluar terbesar di dunia), 13.5% daripada kuasa hidroelektrik (terbesar), 9.8% daripada angin (terbesar), 8.3% daripada tenaga suria (terbesar), 4.4% daripada nuklear (kedua terbesar), 3% daripada gas asli (kelima terbesar), dan 2.1% daripada bioenergi (terbesar); secara keseluruhan, 38% tenaga China datang daripada sumber tenaga bersih.[132] Walaupun memberi penekanan kepada tenaga boleh baharu, China masih terikat rapat dengan pasaran minyak global dan, selepas India, merupakan pengimport terbesar minyak mentah Rusia pada tahun 2022.[133][134]
Geografi politik
China ialah negara ketiga terbesar di dunia mengikut keluasan daratan selepas Rusia, dan negara ketiga atau keempat terbesar di dunia mengikut keluasan keseluruhan.[b] Keluasan keseluruhan China secara umumnya dinyatakan sekitar 9,600,000 km2 (3,700,000 bt2).[135] Anggaran keluasan berbeza antara 9,572,900 km2 (3,696,100 bt2) menurut Encyclopædia Britannica,[136] hingga 9,596,961 km2 (3,705,407 bt2) menurut UN Demographic Yearbook,[137] dan The World Factbook.[138]
China mempunyai sempadan darat gabungan terpanjang di dunia, berukuran 22,117 km (13,743 bt) dan garis pantainya meliputi kira-kira 14,500 km (9,000 bt) dari muara Sungai Yalu (Sungai Amnok) ke Teluk Tonkin.[138] China berkongsi sempadan dengan 14 negara dan meliputi sebahagian besar Asia Timur, bersempadan dengan Vietnam, Laos, dan Myanmar di Asia Tenggara; India, Bhutan, Nepal, Pakistan[c] dan Afghanistan di Asia Selatan; Tajikistan, Kyrgyzstan dan Kazakhstan di Asia Tengah; serta Rusia, Mongolia, dan Korea Utara di Asia Dalam dan Asia Timur Laut. Ia dipisahkan secara sempit daripada Bangladesh dan Thailand di barat daya dan selatan, dan mempunyai beberapa jiran maritim seperti Jepun, Filipina, Malaysia, dan Indonesia.[139]
China telah menyelesaikan sempadan daratnya dengan 12 daripada 14 negara jiran, dengan membuat kompromi besar dalam kebanyakannya.[140][141][142] China kini mempunyai sempadan darat yang dipertikaikan dengan India[143] dan Bhutan.[144] China juga terlibat dalam pertikaian maritim dengan pelbagai negara berhubung wilayah di Laut China Timur dan Laut China Selatan, seperti Kepulauan Senkaku dan keseluruhan Kepulauan Laut China Selatan.[145][146]
Remove ads
Politik
RRC dianggap oleh beberapa orang ahli sains politik sebagai salah sebuah daripada lima negara komunis terakhir (bersama Vietnam, Korea Utara, Laos, dan Cuba),[147][148][149] namun semenjak 1980-an, struktur politik RRC sudah mustahil dicirikan dengan tepat.[150] Kerajaan RRC sering kali disifatkan sebagai negara komunis dan sosialis, bahkan juga negara autoritarian dengan sekatan-sekatan ketat dalam pelbagai segi, khususnya dalam Internet, akhbar, kebebasan berhimpun, hak pembiakan, dan kebebasan beragama.
Dibandingkan dengan dasar pintu tertutup yang diamalkannya sehingga pertengahan 1970-an, peliberalan RRC sebegitu rupa sehingga suasana pentadbiran kurang terbatas daripada dahulu, namun RRC masih jauh lagi dari menjadi demokrasi liberal yang diamalkan di kebanyakan negara Eropah atau Amerika Utara, dan Kongres Rakyat Kebangsaan disifatkan sebagai sebuah badan "pak turut".[151] RRC kini dipimpin oleh Presiden Xi Jinping, yang juga merupakan Setiausaha Agung PKC. Sejak menjadi Setiausaha Agung pada tahun 2012 dan Presiden pada tahun 2013, beliau telah memainkan peranan penting dalam dasar dan politik negara tersebut.
Negara ini diperintah oleh Parti Komunis China (CPC) yang kuasanya dijamin oleh Perlembagaan.[152] Sistem politiknya amat terpencar[153] dengan proses demokrasi terhad dalaman dalam parti dan peringkat kampung setempat, namun eksperimen-eksperimen sebegini pernah dicemari korupsi. Terdapat beberapa parti politik lain dalam RRC, yang dipanggil parti demokrasi di China, dan menyertai Persidangan Perundingan Politik Rakyat dan Kongres Rakyat Kebangsaan. Ada sedikit petunjuk bahawa RRC menuju peliberalan politik, yang mana pilihan raya dipertandingkan terbuka kini dianjurkan di peringkat kampung dan pekan,[154][155] tambahan pula badan-badan perundangan menunjukkan sikap ketegasan dari masa ke semasa. Walau apapun, Parti Komunis mengekalan kawalan berkesan terhadap pelantikan kerajaan. Dalam ketiadaan barisan pembangkang yang penuh bermakna, CPC hampir sentiasa berjaya melulskan apa yang dikehendakinya. Antara hal-hal politik yang diuruskan dalam RRC termasuk perapatan jurang pendapatan antara kaya dan miskin serta membasmi rasuah dalam barisan kepimpinan kerajaan.[156]
Tahap sokongan terhadap tindakan kerajaan serta pengurusan negara adalah antara yang tertinggi di dunia, dengan seramai 86% orang yang meluahkan rasa puas hati dengan keadaan semasa dan ekonomi negara, mengikut tinjauan Pew Research Center pada tahun 2008[157] Mengikut tinjauan bertajuk "Top 10 political figures in Mainland China and Taiwan" yang dijalankan di Hong Kong, kira-kira 1000 peserta diberi senarai 10 pemimpin politik terkemuka di Tanah Besar China dan Taiwan. Hasilnya, para pemimpin tanah besar (seperti Wen Jiabao, Zhu Rongji and Hu Jintao) menerima markah lebih tinggi berbanding pemimpin Taiwan (seperti Chen Shui-bian, Ma Ying-jeou dan Lien Chan).[158]
Hubungan luar
RRC menjalin hubungan diplomatik dengan kebanyakan negara-negara utama di dunia. Sweden ialah negara barat pertama yang menjalin hubungan diplomatik dengan Republik Rakyat dengan 9 Mei 1950.[159] Pada tahun 1971, RRC mengambil alih tempat Republik China sebagai wakil tunggal China di Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu dan juga satu daripada lima ahli tetap Majlis Keselamatan Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu.[160] RRC juga merupakan bekas anggota dan ketua Pergerakan Negara-Negara Berkecuali.
Kebanyakan dasar luar negara RRC berasaskan konsep "kebangkitan China secara damai". Walaupun sekali-sekala berlakunya konflik dengan negara luar dalam sejarah terkininya, khususnya dengan Amerika Syarikat (cth. tindakan A.S. membedil kedutaan China di Belgrade ketika Perang Kosovo pada Mei 1999, dan peristiwa pesawat pengintip A.S.-China pada April 2001. Hubungan diplomatik dengan kebanyakan negara Barat teruk terjejas sekali ketika keganasan di Dataran Tiananmen pada tahun 1989, tetapi sejak itu kembali pulih.
Mengikut tafsirannya mengenai dasar Satu China, RRC menetapkan prasyarat untuk penjalinan hubungan diplomatik, bahwa negara lain itu mengiktiraf tunturan RRC pada Taiwan serta memutuskan hubungan rasmi dengan kerajaan Republik China. Pihak RRC telah banyak kali mengecam mana-mana negara yang menunjukkan tanda-tanda cuba mendekati Taiwan secara diplomatik,[161] atau menjual senjata kepada pulau itu.[162]
Kerajaan RRC menentang kunjungan pegawai Republik China dahulu dan sekarang ke negara lain untuk mempromosikan kemerdekaan Taiwan, seperti Lee Teng-hui dan Chen Shui-bian, tidak lupa juga tokoh-tokoh lain yang turut dianggap oleh RRC sebagai pejuang pemisah, seperti Tenzin Gyatso, Dalai Lama ke-14, dan Rebiya Kadeer, pemimpin Uyghur dalam buangan. Misalnya, Beijing pernah membantah lawatan Kadeer ke Jepun pada Julai 2009[163][164] dan Australia sebulan kemudian, sehingga membuat aduan rasmi kepada kerajaan masing-masing.[164] Pada tahun 2007, RRC membatalkan sesi berdialog dengan Jerman gara-gara tindakan Angela Merkel menyambut Dalai Lama.[165]
RRC memainkan peranan yang semakin penting dalam menyeru kawasan perdagangan bebas dan pakatan keselamatan di kalangan negara-negara jirannya di rantau Asia Pasifik. Pada tahun 2004, RRC menyaran rangka Sidang Kemuncak Asia Timur (East Asia Summit, EAS) yang serba baru sebagai forum perbincangan hal-ehwal keselamatan serantau yang terang-terang tidak disertai oleh Amerika Syarikat.[166] EAS yang disertai oleh negara-negara ASEAN tambah 3, India, Australia dan New Zealand, mengadakan sidang kemuncak sulungnya pada tahun 2005. RRC juga sebuah negara pengasas Pertubuhan Kerjasama Shanghai, bersama Rusia dan republik-republik Asia Tengah.
Sentimen Sinofobia (menakuti negara China atau kaum Cina) sering disemai di kalangan kelompok minoriti di China dan orang Cina yang berdiam di luar China, sehingga boleh mengakibatkan keganasan, seperti Peristiwa 13 Mei di Malaysia pada tahun 1969 dan Rusuhan Jakarta Mei 1998 di Indonesia yang meragut lebih 2,000 nyawa.[167] Kebelakangan ini, di Afrika dan Oceania timbulnya juga sebilangan kejadian rusuhan anti-Cina.[168][169] Sentimen anti-Cina sering berakar umbi sosioeknomi.[170]
Hubungan China dan Jepun adakalanya terjejas oleh keengganan Jepun untuk mengakui kezaliman perang zaman dahulu yang memuaskan RRC; misalnya hujah-hujah revisionis oleh para pegawai terpenting di Jepun dan beberapa buah buku teks sejarah Jepun. Satu lagi titik ketegangan antara kedua-dua negara ialah kekerapan pegawai kerajaan Jepun menziarahi Kuil Yasukuni. Walau bagaimanapun, hubungan China-Jepun bertambah baik sejak Shinzo Abe menjadi Perdana Menteri Jepun pada tahun 2006.
RRC berkongsi kedudukan dengan Rusia sebagai negara yang paling banyak negara jiran di sempadannya, tetapi juga terlibat dalam sebilangan pertikaian wilayah antarabangsa. Pertikaian wilayah China pernah membawa kepada perang setempat sepanjang sejarah RRC, termasuk Perang China-India pada tahun 1962, konflik sempadan China-Soviet (1969), dan Perang China-Vietnam (1979). Pada tahun 2001, RRC dan Rusia menandatangani Perjanjian Persahabatan China-Rusia,[171] yang membuka laluan kepada penyerahan Pulau Yinlong dan separuh kawasan Heixiazi oleh Rusia kepada China pada tahun 2004, untuk menamatkan pertikaian sempadan China-Rusia yang berpanjangan. Pertikaian wilayah lain termasuk pulau-pulau di Laut China Timur dan Selatan, dan sempadan darat yang kabur atau meragukan dengan India dan Bhutan.
Walaupun menikmati pertumbuhan ekonomi yang pesat, namun sejak 1990-an, RRC ingin mengekalkan dasar diplomasi senyap-senyap dengan jiran-jirannya, iaitu dengan memastikan kemantapan pertumbuhan ekonomi serta menyertai pertubuhan serantau dan memupuk hubungan dua hala untuk mententeramkan perasaan curiga negara lain terhadap keupayaan tentera China yang semakin kuat. RRC telah memulakan dasar memikat negara-negara Afrika untuk berdagang dan menjalin kerjasama dua hala.[172][173] Xinhua, agensi berita rasmi China, menyatakan terdapat tidak kurang daripada 750,000 warganegara China yang bekerja atau menetap di Afrika.[174] Timbulnya juga persoalan sama ada China bakal menjadi kuasa terbesar baru dalam abad ke-21, yang mana sesetengah pihak mengatakan kemajuan ekonomi, kekuatan tentera, bilangan penduduk yang amat ramai, dan pengaruh antarabangsa yang semakin besar, tetapi ada pihak lain yang mengatakan China bakal berdepan dengan keruntuhan ekonomi.[175][176][177][178][179]
Hak asasi manusia
Sungguhpun kawalan ekonomi dan sosial telah banyak dilonggarkan di China sejak 1970-an, namun kebebasan politik masih dikawal ketat oleh kerajaan pusat dan setempat. Perlembagaan Republik Rakyat China menyatakan bahawa "hak asasi" rakyat merangkumi kebebasan bersuara, kebebasan akhbar, hak untuk pembicaraan yang adil, kebebasan beragama, hak mengundi umum, dan hak mengenai harta. Namun demikian, peruntukan-peruntukan ini tidak menawarkan amalan perlindungan yang mencukupi dari pendakwaan jenayah oleh kerajaan.[180][181][182]
Berpuluh juta orang yang pindah ke bandaraya besar mendapati diri mereka dilayan seperti warga kelas kedua oleh penduduk bandar China yang sering memandang rendah orang kampung.[183] Para petani menyuarakan rasa tidak senang hati terhadap rampasan tanah oleh kelas menengah yang kaya-raya dari bandaraya.[183] Diskriminasi rasmi, seperti sistem hukou untuk pendaftaran isi rumah diibaratkan seperti sistem aparteid antara kawasan bandar dan luar bandar.[184] Pada tahun 2003/2004, seseorang petani terpaksa membayar tiga kali lebih cukai walaupun pendapatannya hanya satu perenam purata pendapatan penduduk bandar.[184] Semenjak itu, kerajaan bertindak dengan mengurangkan atau memansuhkan sebilangan cukai luar bandar, di samping menawarkan khidmat sosial tambahan kepada penduduk luar bandar.[185][186][187]
Penapisan kenyataan dan maklumat politik digunakan secara rutin dan terang-terangan untuk mendiamkan apa-apa kutukan terhadap kerajaan dan Parti Komunis China selaku pemerintah.[188] Pada tahun 2009, pihak Wartawan Tanpa Sempadan meletakkan RRC di tangga 168 (daripada 175 negara/wilayah) dalam Indeks Kebebasan Akhbar Sedunia Tahunan.[189]
Dalam buku berjudul Media Control in China[190], wartawan China He Qinglian mendokumenkan kawalan kerajaan terhadap Internet dan media lain in China. Kerajaan mengamalkan dasar mengehadkan kumpulan, pertubuhan dan kepercayaan yang dianggapnya sebagai boleh mengancam "kestabilan sosial", seperti peristiwa Tiananmen pada tahun 1989. Parti Komunis tidak selalu berjaya mengawal maklumat: sebuah sistem kawalan media yang amat kuat menghadapi kuasa pasaran yang amat kuat, rakyat jelata yang semakin terdidik, dan perubahan budaya yang menjadikan negara China lebih terbuka, khususnya terhadap isu alam sekitar.[191][192]
RRC sering kali menerima kutukan sebilangan kerajaan luar negara dan pertubuhan bukan kerajaan atas dakwaan pencabulan hak awam berleluasa termasuk penahanan berpanjangan tanpa pembicaraan yang dikenakan secara sistematik, pengakuan paksaan, penyeksaan, penganiayaan banduan, sekatan terhadap kebebasan rakyat untuk bersuara, berhimpun, berpersatuan, dan beragama, kebebasan akhbar, dan hak pekerja.[188] China mencatat jumlah penjatuhan hukuman mati terbanyak di dunia, dengan kira-kira 90% dari kesemua hukuman mati di dunia sepanjang tahun 2004.[193]
Kerajaan RRC membalas dakwaan-dakwaan tersebut dengan berhujah bahawa tanggapan hak asasi manusia sewajarnya mengambil kira kedudukan pembangunan ekonomi negara masa kini, serta memberi lebih tumpuan kepada hak sara hidup dan pembangunan rakyat di negara-negara yang lebih miskin.[194] Peningkatan taraf hidup, kecelikan huruf, dan jangka hayat rakyat biasa China sejak 1970-an dilihat oleh pihak kerajaan sebagai kemajuan nyata untuk hak asasi manusia.[195] Usaha membasmi bencana alam yang membahayakan nyawa baru-baru ini, seperti banjir Sungai Yangtze yang tidak henti-henti, serta kemalangan pekerjaan juga di juga digambarkan sebagai kemajuan hak asasi manusia bagi sesebuah negara yang masih keramaian penduduk miskin.[194]
Remove ads
Pembahagian politik
Republik Rakyat China mempunyai kuasa pentadbiran terhadap lebih 22 wilayah dan menganggap Taiwan sebagai wilayahnya yang ke-23.[196] Juga terdapat kawasan berautonomi, setiap satunya dikhususkan satu kelompok etnik minoriti; empat perbandaran; dan dua Kawasan Pentadbiran Khas yang menikmati autonomi yang memuaskan. 22 wilayah, lima kawasan berautonomi, dan empat perbandaran bersama-sama dikenali sebagai "tanah besar China", biasanya terkecualinya Hong Kong dan Makau.
Remove ads
Tentera
Dengan 2.3 juta askar aktif, Tentera Pembebasan Rakyat (PLA) ialah tentera terbesar di dunia.[197] PLA terdiri daripada tentera-tentera darat, laut, udara, dan angkatan nuklear strategik. Perbelanjaan rasmi PLA yang diumumkan untuk tahun 2009 ialah AS$ 70 bilion, tetapi Amerika Syarikat mendakwa China tidak melaporkan perbelanjaan ketenteraan sebenarnya. Agensi Perisikan Pertahanan menganggarkan perbelanjaan sebenar tentera China pada tahun 2008 adalah sekitar AS$ 105–150 bilion.[198]
Dengan milikan persenjataan dan sistem serahan nuklear, China dianggap sebagai sebuah kuasa ketenteraan serantau dan salah sebuah kuasa terbesar yang memuncul.[199] Namun begitu, berbeza dengan empat ahli tetap lain di Majlis Keselamatan, keupayaan mengunjur kuasa China adalah terhad.[200] Oleh itu, China selama ini menjalin hubungan ketenteraan antarabangsa yang diibaratkan sebagai seutas "rantai mutiara."
RRC sentiasa berusaha memodenkan tenteranya, dengan membeli pesawat pejuang tercanggih dari Rusia, seperti Sukhoi Su-30, dan juga menghasilkan pesawat pejuang sendiri, khususnya J-10 dan J-11.[201] China juga memperoleh dan memperbaiki sistem misil bumi ke udara S-300 dari Rusia yang dianggap sebagai antara sistem pemintas pesawat terhebat di dunia,[202] meskipun Rusia sudah beralih ke S-400 Triumf generasi baru yang dilaporkan China membelanjakan $500 juta untuk versi eksportnya yang diturun taraf.[203] Angkatan RRC yang berperisai dan bertindak pantas sentiasa dikemas kini dengan peningkatan perkakas elektronik dan keupayaan penembakan.
Sesetengah kumpulan pemikir seperti Majlis Asia Eropah berhujah bahawa ketegangan antara AS dan China kerana tindakan Washington menjual senjata kepada Taipei[204] dikhuatiri bakal mencetuskan perlumbaan senjata baru di Asia yang diapi-apikan oleh motif ideologi dalam negeri, mengingatkan zaman McCarthy[205] ketika golongan haluan kanan di AS terang-terang menyokong lobi Chiang Kai-shek.
Remove ads
Ekonomi
China mempunyai ekonomi kedua terbesar di dunia dari segi KDNK nominal,[206] dan terbesar di dunia dari segi PPP.[207] Setakat 2022[kemas kini], China merangkumi kira-kira 18% daripada ekonomi global mengikut KDNK nominal.[208] China adalah antara ekonomi utama yang paling pesat berkembang di dunia,[209] dengan kadar pertumbuhan hampir sentiasa melebihi 6 peratus sejak pelaksanaan dasar reformasi dan pembukaan pada 1978.[210] Menurut Bank Dunia, KDNK China meningkat daripada AS$150 bilion pada 1978 kepada AS$17.96 trilion pada 2022.[211] Negara ini berada di tangga ke-64 mengikut KDNK nominal per kapita, menjadikannya sebuah negara berpendapatan pertengahan tinggi.[212] Daripada 500 syarikat terbesar dunia, 135 beribu pejabat di China.[213] Menjelang sekurang-kurangnya 2024, China mempunyai pasaran ekuiti kedua terbesar, pasaran niaga hadapan kedua terbesar, dan pasaran bon ketiga terbesar di dunia.[214](p153)
China pernah menjadi antara kuasa ekonomi terkemuka dunia sepanjang sejarah Asia Timur dan sejarah dunia, dan mempunyai salah satu ekonomi terbesar untuk sebahagian besar dua milenium lalu,[215] dengan kitaran kemakmuran dan kemerosotan.[21][216] Sejak pembaharuan ekonomi 1978, China berkembang menjadi ekonomi yang sangat pelbagai dan pemain utama dalam perdagangan antarabangsa. Sektor utama kelebihan daya saing termasuk pembuatan, peruncitan, perlombongan, keluli, tekstil, automotif, penjanaan tenaga, tenaga hijau, perbankan, elektronik, telekomunikasi, hartanah, e-dagang, dan pelancongan. China mempunyai tiga daripada sepuluh bursa saham terbesar di dunia[217]iaitu Shanghai, Hong Kong dan Shenzhen dengan jumlah modal pasaran melebihi AS$15.9 trilion, setakat Oktober 2020[kemas kini].[218] Menurut Indeks Pusat Kewangan Global 2024, tiga daripada sepuluh pusat kewangan paling berdaya saing di dunia terletak di China: Shanghai, Hong Kong, dan Shenzhen.[219]
China moden sering digambarkan sebagai contoh kapitalisme negara atau kapitalisme negara-parti.[221][222] Negara menguasai sektor strategik seperti penjanaan tenaga dan industri berat, namun sektor swasta berkembang pesat, dengan kira-kira 30 juta perniagaan swasta direkodkan pada 2008.[223][224][225] Menurut statistik rasmi, syarikat milik persendirian menyumbang lebih 60% daripada KDNK China.[226]
China telah menjadi negara pengeluar pembuatan terbesar di dunia sejak 2010, mengatasi Amerika Syarikat yang memegang kedudukan tersebut selama seratus tahun sebelumnya.[227][228] Negara ini juga merupakan kedua terbesar dalam pembuatan berteknologi tinggi sejak 2012, menurut Yayasan Sains Kebangsaan Amerika Syarikat.[229] China ialah pasaran runcit kedua terbesar selepas Amerika Syarikat.[230] Negara ini mendahului dunia dalam e-dagang, merangkumi lebih 37% daripada pasaran global pada 2021.[231] Industri automotif China dianggap antara yang paling berdaya saing dan inovatif di dunia.[232] Negara ini mengetuai dunia dalam penggunaan dan pengeluaran kenderaan elektrik, menghasilkan dan membeli separuh daripada semua kereta elektrik plug-in (BEV dan PHEV) di dunia setakat 2022[kemas kini].[233] China juga merupakan pengeluar utama bateri kenderaan elektrik dan beberapa bahan mentah penting untuk bateri.[234]
Pelancongan
.jpg)
China menerima 65.7 juta pelawat antarabangsa pada tahun 2019,[235] dan pada tahun 2018 merupakan negara keempat paling banyak dilawati di dunia.[235] Negara ini juga mengalami jumlah besar pelancongan domestik; pelancong China membuat dianggarkan 6 bilion perjalanan dalam negara pada tahun 2019.[236] China mempunyai bilangan kedua terbesar Tapak Warisan Dunia di dunia (60) selepas Itali, dan merupakan salah satu destinasi pelancongan paling popular (pertama di Asia-Pasifik).
Kekayaan
.jpg)
China merangkumi 18.6% daripada jumlah kekayaan dunia pada tahun 2022, kedua tertinggi di dunia selepas A.S.[237] China telah mengeluarkan lebih ramai orang daripada kemiskinan tegar berbanding mana-mana negara lain dalam sejarah[238][239] antara 1978 dan 2018, China mengurangkan kemiskinan tegar sebanyak 800 juta orang.[240](p23) Dari 1990 hingga 2018, peratusan penduduk China yang hidup dengan pendapatan kurang daripada AS$1.90 sehari (PPP 2011) berkurang daripada 66.3% kepada 0.3%, bahagian yang hidup dengan pendapatan kurang daripada AS$3.20 sehari berkurang daripada 90.0% kepada 2.9%, dan bahagian yang hidup dengan pendapatan kurang daripada AS$5.50 sehari menurun daripada 98.3% kepada 17.0%.[241]
Dari 1978 hingga 2018, tahap purata kehidupan meningkat 26 kali ganda.[242] Gaji di China telah meningkat dengan ketara dalam 40 tahun terakhir gaji sebenar (diselaraskan inflasi) meningkat tujuh kali ganda dari 1978 hingga 2007.[243] Pendapatan per kapita juga meningkat dengan ketara – ketika PRC diasaskan pada tahun 1949, pendapatan per kapita di China adalah satu perlima daripada purata dunia; kini pendapatan per kapita menyamai purata dunia itu sendiri.[242] Pembangunan China sangat tidak seimbang; bandar-bandar utama dan kawasan pesisirnya jauh lebih makmur berbanding kawasan luar bandar dan pedalaman.[244] Negara ini mempunyai tahap ketidaksamaan ekonomi yang tinggi,[245] yang meningkat dengan cepat sejak pembaharuan ekonomi.[246] Ketidaksamaan pendapatan menurun pada dekad 2010-an,[247] dan Pekali Gini China ialah 0.357 pada tahun 2021.[248]
Pada Mac 2024, China berada di tangga kedua dunia, selepas A.S., dalam jumlah bilionair dan jumlah jutawan, dengan 473 bilionair China[249] dan 6.2 juta jutawan.[237] Pada tahun 2019, China mengatasi A.S. sebagai negara yang mempunyai bilangan tertinggi orang yang mempunyai kekayaan peribadi bersih sekurang-kurangnya AS$110,000, menurut laporan kekayaan global oleh Credit Suisse.[250][251] China mempunyai 85 bilionair wanita setakat Januari 2021[kemas kini], dua pertiga daripada jumlah global.[252] China telah mempunyai populasi kelas menengah terbesar di dunia sejak 2015;[253] kelas menengah itu berkembang kepada 500 juta orang menjelang 2024.[254]
China dalam ekonomi global
China telah menjadi ahli WTO sejak 2001 dan merupakan kuasa perdagangan terbesar di dunia.[255] Menjelang 2016, China merupakan rakan dagang terbesar bagi 124 negara.[256] China menjadi negara perdagangan terbesar dunia pada 2013 berdasarkan jumlah import dan eksport, serta pengimport komoditi terbesar dunia, merangkumi kira-kira 45% pasaran pukal kering maritim.[257][258]
Rizab pertukaran asing China berjumlah AS$3.246 trilion setakat Mac 2024[kemas kini], menjadikannya rizab terbesar di dunia dengan perbezaan yang besar.[259] Pada 2022, China adalah antara penerima terbesar pelaburan langsung asing (FDI) masuk di dunia, menarik AS$180 bilion, walaupun kebanyakannya dipercayai datang dari Hong Kong.[260] Pada 2021, kiriman wang asing ke China berjumlah AS$53 bilion, menjadikannya penerima kiriman wang kedua terbesar dunia.[261] China juga melabur di luar negara, dengan jumlah FDI keluar sebanyak AS$147.9 bilion pada 2023,[262] termasuk beberapa pengambilalihan besar firma asing oleh syarikat China.[263]
Ahli ekonomi berhujah bahawa renminbi dinilai lebih rendah akibat intervensi mata wang oleh kerajaan China, memberikan kelebihan perdagangan tidak adil kepada China.[264] China juga sering dikritik kerana menghasilkan sejumlah besar barangan tiruan.[265][266] Kerajaan A.S. juga menuduh China tidak menghormati hak harta intelek dan mencuri harta intelek melalui operasi pengintipan.[267] Pada 2023, Universiti Harvard melalui Indeks Kerumitan Ekonomi meletakkan kerumitan eksport China di tangga ke-16 dunia, naik dari tempat ke-24 pada 2010.[268]
Kerajaan China telah menggalakkan pengantarabangsaan renminbi bagi mengurangkan kebergantungan kepada dolar A.S. berikutan kelemahan yang dirasai dalam sistem monetari antarabangsa.[269] Renminbi ialah salah satu komponen hak pengeluaran khas IMF dan mata wang keempat paling banyak digunakan di dunia setakat 2023[kemas kini].[270] Namun, sebahagiannya disebabkan kawalan modal yang menghalang renminbi daripada menjadi mata wang yang boleh ditukar sepenuhnya, ia kekal jauh di belakang Euro, Dolar A.S. dan Yen Jepun dalam jumlah perdagangan antarabangsa.[271]
Sains dan teknologi
Sejarah
China merupakan peneraju dunia dalam bidang sains dan teknologi sehingga zaman Dinasti Ming.[272] Penemuan dan ciptaan China purba dan pertengahan seperti pembuatan kertas, percetakan, kompas, dan serbuk bedil (dikenali sebagai Empat Ciptaan Agung) tersebar luas ke seluruh Asia Timur, Timur Tengah dan kemudian ke Eropah. Ahli matematik China adalah yang pertama menggunakan nombor negatif.[273][274] Menjelang abad ke-17, Dunia Barat telah mengatasi China dalam kemajuan saintifik dan teknologi.[275] Punca Perbezaan Besar awal moden ini masih menjadi perdebatan dalam kalangan sarjana.[276]
Selepas kekalahan ketenteraan berulang oleh kuasa kolonial Eropah dan Jepun Imperial pada abad ke-19, golongan pembaharuan China mula mempromosikan sains dan teknologi moden sebagai sebahagian daripada Gerakan Memperkukuh Diri. Selepas Parti Komunis berkuasa pada 1949, usaha dibuat untuk mengatur sains dan teknologi berdasarkan model Kesatuan Soviet, di mana penyelidikan saintifik adalah sebahagian daripada perancangan pusat.[277] Selepas kematian Mao pada 1976, sains dan teknologi dipromosikan sebagai salah satu daripada Empat Pemodenan,[278] dan sistem akademik berinspirasi Soviet secara beransur-ansur direformasi.[279]
Era moden
Sejak berakhirnya Revolusi Kebudayaan, China telah membuat pelaburan besar dalam penyelidikan saintifik[280] dan dengan pantas mengejar Amerika Syarikat dari segi perbelanjaan R&D.[281][282] Pada tahun 2024, China secara rasmi membelanjakan kira-kira 2.7% daripada KDNK untuk R&D, berjumlah sekitar AS$496 bilion.[283] Menurut World Intellectual Property Indicators, China menerima lebih banyak permohonan berbanding A.S. pada 2018 dan 2019 serta menduduki tempat pertama dunia dalam paten, model utiliti, tanda dagang, reka bentuk perindustrian, dan eksport barangan kreatif pada tahun 2021.[284][285][286] Pada 2024, China berada di kedudukan ke-11 dalam Indeks Inovasi Global, meningkat ketara daripada kedudukan ke-35 pada 2013.[287][288][289] Komputer super China berada antara yang terpantas di dunia.[290][d] Usaha untuk membangunkan semikonduktor dan enjin jet paling canggih telah mengalami kelewatan dan cabaran.[291][292]
China sedang membangunkan sistem pendidikannya dengan penekanan kepada sains, teknologi, kejuruteraan, dan matematik (STEM).[293] Industri penerbitan akademiknya menjadi penerbit artikel saintifik terbesar di dunia pada 2016.[294][295][296] Pada 2022, China mengatasi A.S. dalam Indeks Nature, yang mengukur perkongsian artikel terbitan dalam jurnal saintifik terkemuka.[297][298]
Program angkasa lepas
Program angkasa lepas China bermula pada tahun 1958 dengan beberapa pemindahan teknologi daripada Kesatuan Soviet. Namun, satelit pertama negara itu tidak dilancarkan sehingga 1970 dengan Dong Fang Hong I, yang menjadikan China negara kelima melakukannya secara bebas.[299]
Pada 2003, China menjadi negara ketiga di dunia yang menghantar manusia ke angkasa secara bebas dengan penerbangan angkasa Yang Liwei menaiki Shenzhou 5. Sehingga 2023, lapan belas warga China telah mengembara ke angkasa, termasuk dua wanita. Pada 2011, China melancarkan stesen angkasa percubaan pertamanya, Tiangong-1.[300] Pada 2013, penjelajah robotik China Yutu berjaya mendarat di permukaan bulan sebagai sebahagian daripada misi Chang'e 3.[301]
Pada 2019, China menjadi negara pertama mendaratkan penyiasat Chang'e 4 di sisi jauh Bulan.[302] Pada 2020, Chang'e 5 berjaya membawa pulang sampel bulan ke Bumi, menjadikan China negara ketiga melakukannya secara bebas.[303] Pada 2021, China menjadi negara ketiga yang mendaratkan kapal angkasa di Marikh dan negara kedua yang menghantar penjelajah (Zhurong) ke Marikh.[304] China menyiapkan stesen angkasanya sendiri yang bersifat modular, Tiangong, dalam orbit Bumi rendah pada 3 November 2022.[305][306][307] Pada 29 November 2022, China melaksanakan pemindahan kru pertama di orbit di atas Tiangong.[308][309]
Pada Mei 2023, China mengumumkan rancangan untuk mendaratkan manusia di Bulan menjelang 2030.[310] Untuk tujuan itu, China sedang membangunkan pelancar super-berat baharu yang mampu ke Bulan, Long March 10, kapsul angkasa lepas berawak generasi baharu, dan pendaratan lunar berawak China.[311][312] China melancarkan Chang'e 6 pada 3 Mei 2024, yang menjalankan misi pemulangan sampel pertama dari Kawah Apollo di sisi jauh Bulan.[313] Ini adalah misi pemulangan sampel lunar kedua China; yang pertama dilakukan oleh Chang'e 5 dari sisi dekat Bulan empat tahun lalu.[314] Ia juga membawa penjelajah China bernama Jinchan untuk melakukan spektroskopi inframerah permukaan Bulan dan merakam imej pendarat Chang'e 6 di permukaan Bulan.[315]
Remove ads
Demografi
Setakat 2009[kemas kini], terdapat 1,338,612,968 orang yang tinggal di RRC. Kira-kira 21% penduduknya (145,461,833 lelaki; 128,445,739 perempuan) berusia 14 tahun ke bawah, 71% (482,439,115 lelaki; 455,960,489 perempuan) berusia 15 hingga 64 tahun, dan 8% (48,562,635 lelaki; 53,103,902 perempuan) berusia lebih 65 tahun. Kadar pertumbuhan penduduknya pada tahun 2006 ialah 0.6%.[316]
RRC secara rasminya mengiktiraf 56 kelompok etnik berbeza. Kelompok etnik terbesar ialah Cina Han yang terdiri daripada 91.9% jumlah penduduk.[317] Antara etnik minoriti terbesar termasuk Zhuang (16 juta), Manchu (10 juta), Hui (9 juta), Miao (8 juta), Uyghur (7 juta), Yi (7 juta), Tujia (5.75 juta), Mongol (5 juta), Tibet (5 juta), Buyei (3 juta), dan Korea (2 juta).[318]
Sepanjang dekad 2000-an, kependudukan bandaraya di China meningkat pada kadar purata 10% setahun. Kadar pembandaran di China meningkat dari 17.4% ke 41.8% dari tahun 1978 hingga 2005, tidak pernah diduga sepesat ini sepanjang sejarah peradaban manusia.[319] Terdapat 150–200 juta pekerja hijarahan yang bertugas separuh masa di bandaraya utama untuk mencari rezeki untuk dibawa pulang ke kampung halaman secara bermusim.[320][321]
Kini, Republik Rakyat China menempatkan berpuluh-puluh bandaraya utama yang setiap satunya diduduki lebih sejuta penduduk tetap, termasuk tiga bandaraya global iaitu Beijing, Hong Kong, dan Shanghai. Bandaraya utama di China memainkan peranan penting dalam identiti, budaya dan ekonomi kebangsaan dans serantau.
Bandaraya terbesar
Perangkaan berikut berdasarkan bancian tahun 2008, dan hanya merupakan anggaran bilangan penduduk dalam lingkungan sempadan pentadbiran bandar; jika diambil kira jumlah penduduk seluruh perbandaran (termasuk penduduk pinggir dan luar bandar) maka kedudukannya menjadi lain. The large floating populations of migrant workers make conducting censuses in urban areas difficult;[322] perangkaan berikut hanya mengira penduduk jangka panjang, terkecuali penduduk sementara.
Dasar kependudukan
Dengan 1.3 bilion orang penduduk dan kebimbangan akan pertumbuhan penduduknya, kerajaan RRC pernah cuba melaksanakan dan mengetatkan dasar perancangan keluarga dengan hasil baik bercampur buruk.[323] Dasarnya adalah memastikan setiap keluarga ada seorang anak sahaja, dengan pengecualian untuk minoriti etnik dan kelonggaran di kawasan luar bandar, dengan matlamat menstabilkan pertumbuhan penduduk seawal awal abad ke-21, meskipun jumlah penduduknya diunjur mencapai 1.4 bilion hingga 1.6 bilion pada tahun 2025. Dengan itu, menteri perancangan keluarga berkata China akan mengekalkan dasar anak tunggalnya sehingga seawal tahun 2020.[324]
Dasar ini menerima tentangan hebat, khususnya dari kawasan luar bandar, atas keperluan tenaga kerja pertanian serta keutamaan kepada lelaki (yang bakal menjadi pewaris lelaki) mengikut tradisi. Keluarga yang melanggar dasar ini sering berbohong kepada pihak banci.[325] Dasar kerajaan rasmi menentang pemandulan atau pengguguran secara paksa, tetapi dakwaan paksaan sebegini masih menular kerana pegawai tempatan yang berdepan dengan hukuman kerana gagal mengekang pertumbuhan penduduk, akan mengambil jalan memaksa pengguguran atau pemandulan, atau memanipulasi perangkaan banci.
Keutuhan statistik penduduk RRC yang makin merosot sejak bermulanya perancangan keluarga pada akhir 1970-an telah menyukarkan penilaian keberkesanan dasar itu.[325] Anggaran ahli demografi China untuk purata bilangan anak untuk seorang ibu China berbeza-beza dari 1.5 hingga 2.0. Kerajaan juga agak bimbang dengan ketakseimbangan ketara dalam nisbah jantina kelahiran, yang nampaknya merupakan kesan keutamaan tradisi kepada lelaki dan tekanan perancangan keluarga, sehingga penggunaan peralatan ultrabunyi dilarang untuk tujuan mencegah pengguguran berpilih jantina.
Faktor-faktor lain termasuk kurang lapor kanak-kanak perempuan untuk memintasi undang-undang serta sesetengah tempat yang membenarkan anak kedua jika anak sulung bukan lelaki (tetapi tidak sebaliknya). Berdasarkan laporan Biro Statistik Negara Februari 2010, nisbah jantina bayi yang lahir di China pada tahun 2009 melaporkan 119.45 lelaki kepada 100 perempuan.[326] Memandangkan ketakseimbangan jantina ini semakin menjadi-jadi, para pakar menjangka arah aliran jika dibiarkan berterusan boleh mengundang ketakstabilan sosial.[327][328][329]
Remove ads
Infrastruktur
Selepas ledakan infrastruktur selama beberapa dekad,[330] China telah menghasilkan banyak projek infrastruktur terkemuka dunia: ia mempunyai rangkaian rel laju terbesar,[331] jumlah bangunan pencakar langit supertall terbanyak,[332] loji kuasa terbesar (Three Gorges Dam),[333] rangkaian transmisi elektrik ultra voltan tinggi paling luas serta infrastruktur inovasi,[334][335] serta sistem navigasi satelit global dengan bilangan satelit terbesar.[336]
Telekomunikasi
China ialah pasaran telekomunikasi terbesar di dunia dan kini mempunyai bilangan telefon bimbit aktif terbanyak di dunia, dengan lebih daripada 1.7 bilion pelanggan, setakat Februari 2023[kemas kini]. Ia mempunyai bilangan pengguna internet dan jalur lebar terbanyak, dengan lebih 1.1 bilion pengguna Internet setakat Disember 2024[kemas kini] bersamaan sekitar 78.6% daripada populasinya.[337] Menjelang 2018, China mempunyai lebih 1 bilion pengguna 4G, merangkumi 40% daripada jumlah global.[338] China sedang membuat kemajuan pesat dalam 5G. Menjelang akhir 2018, China telah memulakan ujian berskala besar dan komersial 5G.[339] Setakat Disember 2023[kemas kini], China mempunyai lebih 810 juta pengguna 5G dan 3.38 juta stesen pangkalan dipasang.[340] China memerlukan sistem nama sebenar untuk perkhidmatan Internet dan platform dalam talian.[341]
China Mobile, China Unicom dan China Telecom ialah tiga penyedia utama perkhidmatan mudah alih dan internet di China. China Telecom sahaja mempunyai lebih daripada 145 juta pelanggan jalur lebar dan 300 juta pengguna mudah alih; China Unicom mempunyai kira-kira 300 juta pelanggan; dan China Mobile, yang terbesar, mempunyai 925 juta pengguna, setakat 2018[kemas kini].[342] Secara gabungan, ketiga-tiga operator ini mempunyai lebih daripada 3.4 juta stesen pangkalan 4G di China.[343] Beberapa syarikat telekomunikasi China, terutamanya Huawei dan ZTE, telah dituduh mengintip untuk tentera China.[344]
China telah membangunkan sistem navigasi satelit sendiri, dikenali sebagai BeiDou, yang mula menawarkan perkhidmatan navigasi komersial di Asia pada tahun 2012[345] serta perkhidmatan global menjelang akhir 2018.[346] BeiDou mengikuti GPS dan GLONASS sebagai satelit navigasi global ketiga yang disiapkan sepenuhnya.[347]
Pengangkutan
.jpg)
Sejak akhir 1990-an, rangkaian jalan negara China telah berkembang pesat melalui pembinaan rangkaian lebuh raya negara dan lebuh raya ekspres. Pada tahun 2022, jumlah panjang lebuh raya China telah mencapai 177,000 km (110,000 bt), menjadikannya sistem lebuh raya terpanjang di dunia.[348] China memiliki pasaran automobil terbesar di dunia,[349][350] telah mengatasi Amerika Syarikat dalam jualan dan pengeluaran kenderaan. Negara ini merupakan pengeksport kereta terbesar di dunia dari segi jumlah pada tahun 2023.[351][352] Kesan sampingan daripada perkembangan pesat rangkaian jalan raya ini ialah peningkatan besar kemalangan jalan raya.[353] Di kawasan bandar, basikal masih menjadi kaedah pengangkutan yang biasa, walaupun kereta semakin meluas – setakat 2023[kemas kini], terdapat kira-kira 200 juta basikal di China.[354]
Kereta api China, yang dikendalikan oleh Kumpulan Kereta Api Negara China milik kerajaan, adalah antara yang paling sibuk di dunia, mengendalikan satu perempat daripada jumlah trafik kereta api dunia dengan hanya 6 peratus daripada trek global pada tahun 2006.[355] Setakat 2023[kemas kini], negara ini mempunyai 159,000 km (98,798 bt) landasan kereta api, rangkaian kedua terpanjang di dunia.[356] Landasan ini mengalami tekanan permintaan besar terutamanya semasa cuti Tahun Baru Cina, apabila migrasi tahunan terbesar manusia berlaku.[357] Sistem kereta api laju (HSR) China mula dibina pada awal 2000-an. Menjelang akhir 2024, rangkaian HSR China mencapai 48,000 kilometer (29,826 batu) laluan khusus, menjadikannya rangkaian HSR terpanjang di dunia.[358] Perkhidmatan di laluan Beijing–Shanghai, Beijing–Tianjin, dan Chengdu–Chongqing mencapai kelajuan sehingga 350 km/j (217 mph), menjadikannya perkhidmatan kereta api laju konvensional terpantas di dunia. Dengan jumlah penumpang tahunan melebihi 3.3 bilion orang pada 2024, ia adalah yang paling sibuk di dunia.[359] Rangkaian ini merangkumi Beijing–Guangzhou high-speed railway, laluan HSR tunggal terpanjang di dunia, dan Beijing–Shanghai high-speed railway, yang mempunyai tiga jambatan kereta api terpanjang di dunia.[360] Shanghai maglev train, yang mencapai 431 km/j (268 mph), ialah perkhidmatan kereta api komersial terpantas di dunia.[361] Sejak tahun 2000, pembangunan sistem transit laju di bandar-bandar China telah meningkat pesat.[362] Setakat Disember 2023[kemas kini], 55 bandar di China mempunyai sistem transit massa bandar yang beroperasi.[363] Setakat 2020[kemas kini], China memiliki lima sistem metro terpanjang di dunia iaitu di Shanghai, Beijing, Guangzhou, Chengdu dan Shenzhen.
Industri penerbangan awam di China kebanyakannya dikuasai oleh kerajaan, dengan kerajaan China memegang kepentingan majoriti dalam kebanyakan syarikat penerbangan. Tiga syarikat penerbangan terbesar ialah Air China, China Southern Airlines, dan China Eastern Airlines,[364] yang secara kolektif menguasai 71% pasaran pada 2018, kesemuanya milik kerajaan. Perjalanan udara telah berkembang pesat dalam dekad-dekad kebelakangan ini, dengan jumlah penumpang meningkat daripada 16.6 juta pada 1990 kepada 551.2 juta pada 2017.[365] China mempunyai kira-kira 259 lapangan terbang pada 2024.[366]
China mempunyai lebih 2,000 pelabuhan sungai dan laut, kira-kira 130 daripadanya dibuka kepada perkapalan asing.[367] Daripada 50 pelabuhan kontena paling sibuk, 18 terletak di China, dengan yang paling sibuk ialah Port of Shanghai, juga pelabuhan paling sibuk di dunia.[368] Laluan air pedalaman negara ini merupakan yang keenam terpanjang di dunia, berjumlah 27,700 km (17,212 bt).[369]
Bekalan air dan sanitasi
Infrastruktur bekalan air dan sanitasi di China berdepan cabaran seperti urbanisasi pesat, serta kekurangan air, pencemaran dan kerosakan sumber air.[370] Menurut Program Pemantauan Bersama bagi Bekalan Air dan Sanitasi, 93% isi rumah luar bandar mempunyai akses kepada sanitasi asas pada 2022 (peningkatan daripada 77% pada 2015).[371] Projek Pemindahan Air Selatan–Utara yang sedang berjalan bertujuan mengurangkan kekurangan air di utara.[372]
Remove ads
Kesihatan awam dan alam sekitar
Kementerian Kesihatan, bersama rakan-rakan sejawatnya di biro-biro kesihatan wilayahnya, bertugas menyelia keperluan kesihatan para penduduk China.[375] Sejak awal 1950-an, dasar kesihatan RRC bercirikan penekanan pada kesihatan awam dan rawatan pencegahan. Ketika itu, Parti Komunis memulakan Kempen Kesihatan Patriotik yang bertujuan memperbaiki sanitasi dan kebersihan, di samping membasmi penyakit. Hasilnya, penyakit-penyakit seperti taun, demam kepialu, dan demam marak hampir disirnakan dari muka bumi China.
Dengan pembaharuan ekonomi mulai tahun 1978, kesihatan awam Cina banyak bertambah baik kerana peningkatan nutrisi walaupun lesapnya kebanyakan perkhidmatan kesihatan percuma di desa bersama Komun Rakyat. Penjagaan kesihatan di China kebanyakannya menjadi swasta berbayar. jangka hayat ketika lahir di negara ini melonjak dari 35 tahun pada tahun 1949 kepada 73.18 tahun pada tahun 2008,[376][377] manakala kadar kematian bayi menurun dari 300 perseribu pada 1950-an kepada kira-kira 23 perseribu pada tahun 2006.[378][379] Kadar malnutrisi setakat 2002[kemas kini] berada pada 12% penduduk, mengikut sumber Pertubuhan Makanan dan Pertanian PBB.[380]
Biarpun banyak meningkat dari segi tahap kesihatan serta pengenalan kemudahan perubatan ala barat, namun China berdepan dengan kemunculan masalah kesihatan awam terbaru, termasuk masalah pernafasan akibat pencemaran udara berleluasa[374] bilangan perokok berjuta-juta,[381] dan kemungkinan HIV/AIDS epidemic pada masa akan datang, dan keobesan menjadi-jadi di kalangan pemuda bandar.[382][383] Bilangan penduduk yang begitu besar serta tempat tinggal yang saling rapat-rapat di China telah membawa kepada meletusnya wabak penyakit serius kebelakangan ini, seperti wabak SARS (penyakit seakan pneumonia) pada tahun 2003 yang kini dalam keadaan amat terkawal.[384]
Bilangan kematian berlebihan akibat pencemaran alam di China (selain merokok) dianggarkan pada 760,000 orang setahun akibat pencemaran udara dan air (termasuk pencemaran udara dalam).[385] Pada tahun 2007, China mengatasi Amerika Syarikat sebagai pengeluar karbon dioksida terbesar di dunia.[386] Kira-kira 90% bandaraya di China sedikit sebanyak mengalami pencemaran air,[387] manakala hampir 500 juta orang tidak dapat mencapai air yang selamat untuk diminum.[388] Laporan Bank Dunia dan akhbar New York Times mendakwa pencemaran industri, khususnya kepada udara, sebagai ancaman kesihatan terbesar di China.
China telah menyediakan beberapa peraturan berkenaan alam sekitar, seperti Undang-Undang Perlindungan Alam Sekitar 1979 yang banyak mencontohi perundangan A.S., namun alam sekitarnya masih terus merosot.[389] Walaupun peraturannya agak ketat, namun sering diabaikan oleh masyarakat setempat yang kemaruk mengejar pembangunan ekonomi. 12 tahun selepas penguatkuasaannya, hanya sebuah bandaraya China dilihat berusaha membersihkan buangan airnya.[390]
Kemusnahan alam merupakan salah satu akibat pengejaran kemakmuran China. Seorang pejuang alam terkenal di China, Ma Jun mengingatkan bahawa pencemaran air adalah antara ancaman paling serius yang dihadapi oleh China. Menurut Kementerian Sumber Air, kira-kira 300 juta rakyat China meminum air yang tidak selamat. Ini menyebabkan krisis kekurangan bekalan air semakin mendesak, dengan kekurangan air dilaporkan di 400 daripada 600 bandaraya di negara ini.[391][392]
Dengan pelaburan bernilai AS$34.6 bilion dalam teknologi bersih pada tahun 2009, China ialah pelabur utama dunia dalam teknologi tenaga boleh baharu.[393][394] China menghasilkan lebih turbin angin dan panel suria setahun berbanding negara lain.[395]
Remove ads
Rancangan penerokaan angkasa lepas
Selepas pertikaian China-Soviet, negara China mula mendirikan program pencegahan nuklear dan sistem penghantaran angkasanya yang tersendiri. Hasil kejadian ini adalah rancangan pelancaran satelit. Ini menjadi realiti pada tahun 1970 dengan pelancaran Dong Fang Hong 1, satelit China pertama. Ini menjadikan China negara kelima secara sendirinya melancarkan satelit angkasa lepas.
Program melancarkan angkasawan China pertama pada tahun 1970-an dengan Projek 714 dan kapal angkasa Shuguang tidak kesampaian kerana masalah kegelutan ekonomi dan politik. Walau bagaimanapun, pada tahun 1992, Projek 921 dibenarkan dan pada tarikh 19hb November 1999, roket tidak beranak kapal Shenzhou 1 dilancarkan, ujian pertama roket negara ini. Selepas tiga lagi percubaan, Shenzhou 5 dilancarkan pada tarikh 15hb Oktober 2003 dengan roket Kawat Lama yang beranak kapal Yang Liwei digunakan, menjadikan China negara ketiga meletakkan manusia ke angkasa lepas selepas Amerika Syarikat dan Rusia. Misi kedua, Shenzhou 6 dilancarkan pada tarikh 12hb Oktober 2005.
Sesetengah pakar merumuskan bahawa kapal angkasa Shenzhou hanyalah sebagai tiruan kapal angkasa Rusia Soyuz semata-mata dan mempunyai reka bentuk yang lama. Akan tetapi, para jurutera China menunjukkan bahawa ia bukan sedemikan rupa dan pada peringkat awalan Projek Apollo reka bentuk yang serupa dicadangkan NASA.
Program China ini dipersoalkan Barat dengan Kongres Amerika Syarikat mengatakan Sementara satu sebab tindakan China ini adalah untuk mendapat nama, tidak dapat dinafikan bahawa ia menyumbang kearah sistem ketenteraan di angkasa lepas pada jangka waktu antara tahun 2010 ke 2020. China merupakan negara ketiga untuk melancarkan seorang ke angkasa lepas, dan tiada lagi negara yang keempat melalukannya pada waktu ini. Seminggu selepas pelancaran, negara Timur yang sepatutnya menyokong jiran sesama Asianya, India, memanggilnya 'Rangkakan Jauh Lambat China' (China's Late Creep Forward) dalam akhbar The Times of India. Akhbar itu mendakwa bahawa Beijing sengaja mahu menunjuk-nunjukkan teknologi yang telah dikenali selama empat dekad yang lalu. Lihat editorial ini Diarkibkan 2009-01-12 di Wayback Machine
Remove ads
Budaya dan masyarakat
Sejak zaman purba, budaya China banyak dipengaruhi oleh falsafah Konfusianisme. Sebaliknya, budaya China juga memberi pengaruh besar kepada Asia Timur dan Asia Tenggara.[396] Pada kebanyakan era dinasti, peluang kenaikan taraf sosial sering bergantung pada pencapaian cemerlang dalam peperiksaan diraja yang berprestij, yang bermula sejak Dinasti Han.[397] Penekanan terhadap sastera dalam peperiksaan tersebut membentuk tanggapan umum tentang nilai seni di China, seperti menganggap kaligrafi, puisi dan lukisan sebagai bentuk seni lebih tinggi berbanding tarian atau drama. Budaya China juga menitikberatkan kesedaran sejarah yang mendalam dan pandangan nasional yang cenderung tertumpu ke dalam.[398] Sistem peperiksaan dan budaya berasaskan merit masih sangat dihargai di China masa kini.[399]
Kini, kerajaan China mengiktiraf pelbagai unsur tradisi budaya China sebagai sebahagian penting dalam masyarakat. Selepas kebangkitan nasionalisme China dan tamatnya Revolusi Budaya, pelbagai bentuk seni, sastera, muzik, filem, fesyen dan seni bina tradisional China mengalami kebangkitan semula yang pesat,[401][402] manakala seni rakyat dan seni hiburan semakin menarik minat masyarakat dalam dan luar negara.[403] Walau bagaimanapun, akses kepada media asing masih sangat dikawal.[404]
Seni bina
Seni bina China berkembang selama ribuan tahun di China dan kekal sebagai sumber pengaruh utama dalam pembentukan seni bina Asia Timur,[405][406][407] termasuk di Jepun, Korea, dan Mongolia.[408] Seni bina China juga memberi pengaruh kecil kepada seni bina Asia Tenggara dan Asia Selatan termasuk Malaysia, Singapura, Indonesia, Sri Lanka, Thailand, Laos, Kemboja, Vietnam dan Filipina.[409][410]
Seni bina tradisional China dicirikan oleh simetri dua hala, penggunaan ruang terbuka berpagar, prinsip feng shui (contohnya hierarki arah),[411] penekanan mendatar, serta rujukan kepada unsur kosmologi, mitologi dan simbolik. Bangunan diklasifikasikan mengikut jenis, daripada pagoda hingga istana diraja.[412][408]
.jpg)
Seni bina China berbeza mengikut status atau tujuan, sama ada dibina untuk maharaja, rakyat biasa, atau tujuan keagamaan. Variasi lain termasuk gaya tempatan yang berkaitan dengan kawasan geografi dan warisan etnik, seperti rumah panggung di selatan, bangunan Yaodong di barat laut, ger kaum nomad, dan rumah Siheyuan di utara.[413]
Kesusasteraan
Kesusasteraan China berakar daripada tradisi penulisan Dinasti Zhou.[414] Teks klasik China merangkumi pelbagai bidang ilmu seperti kalendar China, teks ketenteraan China, astrologi China, herbologi China, geografi China, dan lain-lain.[415] Antara karya terawal yang penting termasuk I Ching dan Shujing, yang merupakan sebahagian daripada Empat Buku dan Lima Klasik. Karya ini menjadi asas kurikulum Konfusianisme yang ditaja negara sepanjang era dinasti.
Daripada warisan Kitab Puisi, puisi klasik China berkembang pesat pada zaman Dinasti Tang. Li Bai dan Du Fu membuka aliran berbeza dalam dunia puisi melalui romantisisme dan realisme. Historiografi China bermula dengan Shiji, dan keseluruhan tradisi sejarah dikenali sebagai Dua Puluh Empat Sejarah, yang turut menjadi landasan bagi perkembangan mitologi Cina dan cerita rakyat China.[416] Pada zaman Dinasti Ming, didorong oleh kebangkitan kelas bandar, novel klasik China mencapai kemuncak dengan karya sejarah, cerita rakyat dan kisah dewa seperti Empat Novel Klasik Terunggul: Hikayat Pinggir Air, Hikayat Tiga Kerajaan, Perjalanan ke Barat dan Mimpi di Mahligai Merah.[417] Bersama novel wuxia karya Jin Yong dan Liang Yusheng,[418] karya ini terus menjadi sumber budaya popular di rantau pengaruh China.[419]
Selepas Gerakan Kebudayaan Baru dan kejatuhan Dinasti Qing, kesusasteraan China memasuki era baharu dengan penggunaan bahasa vernakular China untuk masyarakat umum. Hu Shih dan Lu Xun menjadi perintis kesusasteraan moden.[420] Pelbagai genre muncul selepas Revolusi Budaya, seperti puisi berkabut, sastera luka, fiksyen remaja, dan kesusasteraan xungen yang dipengaruhi oleh realisme magis.[421] Mo Yan, seorang penulis xungen, memenangi Hadiah Nobel Kesusasteraan pada tahun 2012.[422]
Muzik
Muzik China merangkumi pelbagai genre daripada muzik tradisional hingga muzik moden. Muzik tradisional China telah wujud sejak sebelum zaman pra-empayar. Alat muzik tradisional China secara tradisinya dibahagikan kepada lapan kategori yang dikenali sebagai bayin (八音). Opera tradisional China ialah bentuk teater muzikal yang berusia ribuan tahun dan mempunyai pelbagai gaya wilayah seperti opera Beijing dan opera Kantonis.[423] Muzik pop China (C-Pop) termasuk mandopop dan kantopop, manakala hip hop China dan hip hop Hong Kong turut meraih populariti.[424]
Fesyen
Hanfu ialah pakaian tradisional masyarakat Han di China. Ceongsam atau qipao merupakan pakaian wanita popular China.[425] Gerakan Hanfu moden telah menjadi popular dan bertujuan menghidupkan semula pakaian Hanfu.[426] Minggu Fesyen China ialah satu-satunya festival fesyen bertaraf nasional di negara tersebut.[427]
Media
Media massa di China terdiri terutamanya daripada televisyen, akhbar, radio, dan majalah. Media milik negara beroperasi di bawah kawalan Parti Komunis China. Organisasi media terbesar ialah People's Daily, Agensi Berita Xinhua, dan Kumpulan Media China yang merangkumi Televisyen Pusat China, Rangkaian Televisyen Global China, Radio Nasional China dan Radio Antarabangsa China.[428]
Pawagam mula diperkenalkan di China pada tahun 1896 dan filem pertama, Dingjun Mountain, dikeluarkan pada tahun 1905.[429] China telah mempunyai jumlah skrin pawagam terbesar di dunia sejak 2016;[430] dan menjadi pasaran pawagam terbesar pada tahun 2020.[431][432] Tiga filem dengan kutipan tertinggi di China setakat 2025[kemas kini] ialah Ne Zha 2 (2025), The Battle at Lake Changjin (2021), dan Wolf Warrior 2 (2017).[433]
Masakan
Masakan China sangat pelbagai, hasil daripada ribuan tahun sejarah kulinari dan kepelbagaian geografi. Antara yang paling berpengaruh dikenali sebagai "Lapan Masakan Utama", termasuk Sichuan, Kantonis, Jiangsu, Shandong, Fujian, Hunan, Anhui, dan Zhejiang.[434] Masakan China terkenal dengan kepelbagaian kaedah memasak dan bahan-bahan.[435] Makanan ruji di kawasan timur laut dan selatan ialah nasi, manakala roti berasaskan gandum dan mi menjadi makanan utama di utara. Produk berasaskan kacang seperti tauhu dan susu soya kekal popular sebagai sumber protein. Daging babi kini merupakan daging paling popular di China, merangkumi kira-kira tiga perempat daripada jumlah penggunaan daging negara itu.[436] Terdapat juga Masakan Buddha vegetarian dan Masakan Islam China tanpa babi. Kedudukan geografi berhampiran laut dan iklim yang sederhana memberikan masakan China pelbagai pilihan makanan laut dan sayur-sayuran. Versi masakan China seperti Masakan Hong Kong dan Masakan Cina Amerika turut berkembang dalam Diaspora Cina.
Sukan
China mempunyai salah satu budaya sukan tertua di dunia. Bukti menunjukkan bahawa memanah (shèjiàn) telah diamalkan sejak zaman Dinasti Zhou Barat. Seni pedang (jiànshù) dan cuju, sukan yang menyerupai persatuan bola sepak [437] juga wujud sejak awal sejarah dinasti China.[438]
Kecergasan fizikal amat ditekankan dalam budaya China, dengan senaman pagi seperti qigong dan taici diamalkan secara meluas,[439] manakala gim komersial dan kelab kecergasan peribadi semakin mendapat tempat.[440] Bola keranjang ialah sukan tontonan paling popular di China.[441] Persatuan Bola Keranjang China dan Persatuan Bola Keranjang Kebangsaan (NBA) di Amerika Syarikat mempunyai pengikut yang sangat besar dalam kalangan rakyat China, dengan pemain terkenal seperti Yao Ming dan Yi Jianlian sangat dihormati.[442] Liga bola sepak profesional China, Liga Super China, ialah pasaran bola sepak terbesar di Asia Timur.[443] Sukan popular lain termasuk seni mempertahankan diri China, pingpong, badminton, renang dan snuker. China juga mempunyai jumlah penunggang basikal yang sangat besar, dianggarkan 470 juta basikal setakat 2012[kemas kini].[444] Negara ini juga memiliki pasaran e-sukan terbesar di dunia.[445] Banyak lagi sukan tradisional, seperti perlumbaan perahu naga, gusti Mongolia[446][447] dan perlumbaan kuda turut popular.
China menyertai Sukan Olimpik moden buat kali pertama pada tahun 1932 di Los Angeles. Negara ini kembali menyertai Sukan Olimpik Musim Panas 1984 di Los Angeles selepas boikot panjang dan meraih 15 pingat emas.[448] China menjadi tuan rumah Sukan Olimpik Musim Panas 2008 di Beijing, yang menyaksikan negara itu mendahului carta pingat emas buat kali pertama dengan 48 pingat emas.[449] Beijing menjadi bandar pertama di dunia yang menganjurkan kedua-dua Sukan Olimpik Musim Panas dan Sukan Olimpik Musim Sejuk selepas menganjurkan Sukan Olimpik Musim Sejuk 2022.[450]
China juga aktif dalam Sukan Paralimpik, membuat penampilan sulung pada Sukan Paralimpik Musim Panas 1984 dan menjadi tuan rumah Sukan Paralimpik Musim Panas 2008. Negara ini sering mendominasi kedudukan pingat sejak 2004.[451]
Dalam Sukan Asia, China mula menyertai pada 1974 dan sejak itu sering menjadi pendahulu pungutan pingat keseluruhan.[452] Negara ini juga menjadi tuan rumah Sukan Asia 1990 di Beijing, Sukan Asia 2010 di Guangzhou, dan Sukan Asia 2022 di Hangzhou.
China mengambil bahagian dalam pelbagai temasya sukan antarabangsa lain, termasuk Universiade, Sukan Belia Olimpik, dan Kejohanan Dunia dalam pelbagai disiplin. Atlet China telah memecahkan banyak rekod dunia, khususnya dalam sukan seperti lompat tinggi, renang, angkat berat, gimnastik artistik, pingpong, dan badminton.[453]
Remove ads
Lain-lain
- Rencana China tentang tamadunnya
- Undang-Undang China dan Undang-Undang Republik Rakyat China
- Sistem perhubungan di tanah besar China, Hong Kong, Makau dan Sistem perhubungan di Taiwan
- Pendidikan tanah besar China, Hong Kong, Makau dan Pendidikan Taiwan
- Perperiksaaan Awam Kemasukan Kolej
- Alam sekitar China
- Etnik di China
- Polis Republik Rakyat China
- Landasan keretapi di China
- Sains dan teknologi di China
- Pengangkutan di tanah besar China, Hong Kong, Makau dan Pengangkutan di Taiwan
- Sejarah ketenteraan China
- Senarai pertempuran China
Rujukan
Bacaan lanjutan
Pautan luar
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads