Merksplas

Merksplas is een dorp en gemeente in de Belgische provincie Antwerpen, meer bepaald in de Noorderkempen. De gemeente telt ruim 8500 inwoners, die 'Spetsers' worden genoemd. Merksplas behoort tot het kieskanton Hoogstraten en het gerechtelijk kanton Turnhout.

Merksplas

Gemeente in België
(Details) (Details)
Geografie
Gewest	Vlaanderen
Provincie	Antwerpen
Arrondissement	Turnhout
Oppervlakte – Onbebouwd – Woongebied – Andere	44,6 km² (2023) 82,69% 7,17% 10,14%
Coördinaten	51° 22' NB, 4° 51' OL
Bevolking (bron: Statbel)
Inwoners – Mannen – Vrouwen – Bevolkings­dichtheid	8.921 (01/01/2025) 50,29% 49,71% 200,02 inw./km²
Leeftijdsopbouw – 0-17 jaar – 18-64 jaar – 65 jaar en ouder	(01/01/2025) 17,81% 59,81% 22,37%
Politiek en bestuur
Burgemeester	Frank Wilrycx (LM)
Bestuur	Leefbaar Merksplas
Zetels Leefbaar Merksplas Visie 2330	19 17 2
Economie
Gemiddeld inkomen	22.554 euro/inw. (2022)
Werkloosheids­graad	6,36% (jan. 2019)
Overige informatie
Postcode 2330	Deelgemeente Merksplas
Zonenummer	014 - 03
NIS-code	13023
Politiezone	Noorderkempen
Hulpverlenings­zone	Taxandria
Website	www.merksplas.be
Detailkaart
ligging binnen het arrondissement Turnhout in de provincie Antwerpen
Portaal    België

Toponymie

De naam van de gemeente is afgeleid van 'plas aan de Mark'. Met plas wordt hier een doorwaadbare plaats bedoeld.

Geschiedenis

Vanaf het paleolithicum werd deze streek bewoond, en er zijn in de gemeente restanten van Romeinse nederzettingen gevonden.

In de 11e en begin 12e eeuw behoorde een deel van het grondgebied aan wereldlijke heersers die afhankelijk waren van het Markgraafschap Antwerpen of een voorloper van het Hertogdom Brabant. De belangrijkste woonde op een motteburcht op het Hofeinde. Omstreeks 1124 werd dit Hof van Merksplas geschonken aan de Sint-Michielsabdij te Antwerpen. Ook zou rond die tijd de parochie zijn gevormd.

In 1148 werd de naam Merksplas voor het eerst vermeld als Marcblas (grenswater). Omstreeks 1155 kwam een pas opgericht kerkje aan de abdij en in 1179 kreeg deze de rest van het grondgebied, dat voordien aan andere heren toebehoorde. In 1210 kreeg de abdij het recht om de omliggende woeste gronden te ontginnen.

Vanaf 1356 maakte Merksplas deel uit van het Land van Turnhout. Daarna wisselde het af en toe van eigenaar, zo maakte het van 1740-1762 deel uit van het Land van Hoogstraten.

Het dorpje Zondereigen werd door Napoleon bij Baarle-Hertog gevoegd. In 1824 werd Merksplas-kolonie gesticht.

Industriële bedrijvigheid was er nauwelijks. Naast enkele steenfabrieken werd in 1933 een zuivelfabriek opgericht.

Geografie

Hydrografie

De rivier de Mark ontspringt in Merksplas.

Aangrenzende gemeenten

Aangrenzende gemeenten
Hoogstraten		Baarle-Hertog en Baarle-Nassau (NL)		Ravels
				Turnhout
Rijkevorsel		Beerse

Bezienswaardigheden

Museum van de voormalige kolonie Merksplas

Straatzicht met de Sint-Willibrorduskerk op de achtergrond.

De voormalige gevangeniskapel, O.L. Vrouw Hemelvaart

Zie Lijst van onroerend erfgoed in Merksplas voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

• Merksplas-kolonie: Deze landloperskolonie werd opgericht op 4 juli 1824. Na de afschaffing in 1993 (wet van 12 januari 1993) van de wet die de vrijheidsberoving voorzag van landlopers, bedelaars en souteneurs, kwam een aantal gebouwen, onder andere de boerderij, leeg te staan. Tegenwoordig wordt een deel van de infrastructuur gebruikt als gesloten centrum voor illegalen. Het hoofddeel van de gebouwen werd al langer als gewone gevangenis gebruikt.
• De Sint-Willibrorduskerk
• De Moermolen, een windmolenrestant aan het Bergsken
• Landgoed 't Kasteeltje
• De Sint-Rochuskapel

Natuur en landschap

Merksplas ligt in de Noorderkempen op een hoogte van 19-34 meter. De bodem is zandig. De Mark ontspringt ten oosten van Merksplas, in het Turnhouts Vennengebied, en loopt aanvankelijk in westwaartse richting. Het Turnhouts vennengebied is het belangrijkste natuurgebied. Verder zijn er een aantal door ontginning ontstane bossen en, in het zuiden, kleiputten ten behoeve van de baksteenindustrie.

Het Graafsbos.

Demografie

Bevolkingspiramide

Demografische ontwikkeling

• Bronnen:NIS, Opm:1806 tot en met 1981=volkstellingen; 1990 en later= inwonertal op 1 januari

Inwoners van jaar tot jaar op 1 januari 1992 tot heden
jaar	Aantal[1]	Evolutie: 1992=index 100
1992	7.398	100,0
1993	7.528	101,8
1994	7.709	104,2
1995	7.755	104,8
1996	7.856	106,2
1997	7.852	106,1
1998	7.872	106,4
1999	7.965	107,7
2000	8.055	108,9
2001	8.058	108,9
2002	8.084	109,3
2003	8.044	108,7
2004	8.027	108,5
2005	8.114	109,7
2006	8.173	110,5
2007	8.270	111,8
2008	8.339	112,7
2009	8.432	114,0
2010	8.465	114,4
2011	8.557	115,7
2012	8.576	115,9
2013	8.682	117,4
2014	8.637	116,7
2015	8.693	117,5
2016	8.642	116,8
2017	8.626	116,6
2018	8.619	116,5
2019	8.600	116,2
2020	8.588	116,1
2021	8.616	116,5
2022	8.683	117,4
2023	8.799	118,9
2024	8.883	120,1
2025	8.921	120,6

Politiek

Structuur

De gemeente Merksplas ligt in het kieskanton Hoogstraten en het provinciedistrict Turnhout. Deze maken deel uit van het kiesarrondissement Mechelen-Turnhout en de kieskring Antwerpen.

Merksplas		Supranationaal	Nationaal		Gemeenschap	Gewest	Provincie	Arrondissement	Provinciedistrict	Kanton	Gemeente
Administratief	Niveau	Europese Unie	België		Vlaanderen		Antwerpen	Turnhout			Merksplas
	Bestuur	Europese Commissie	Belgische regering		Vlaamse regering		Deputatie				Gemeentebestuur
	Raad	Europees Parlement	Kamer van volksvertegenwoordigers	Vlaams Parlement			Provincieraad				Gemeenteraad
Kiesomschrijving		Nederlands Kiescollege	Kieskring Antwerpen					Mechelen-Turnhout	Turnhout	Hoogstraten	Merksplas
Verkiezing		Europese	Federale		Vlaamse		Provincieraads-				Gemeenteraads-

Geschiedenis

Het Kasteeltje

De strafinrichting van Merksplas

Lijst van burgemeesters

Tijdspanne Burgemeester 1800 - 1808 Adrianus Lanslots 1808 - 1840 Joannes Goossens 1840 - 1848 Adrianus Jansens 1848 - 1869 Ferdinandus Goossens 1869 - 1870 Joannes Franciscus Adriaensen (waarnemend) 1870 - 1875 Joannes Petrus Leestmans 1875 - 1876 Joannes Franciscus Adriaensen (waarnemend) 1876 - 1888 Constantinus Hanegraeff 1888 - 1911 Jan Jozef Leestmans

Tijdspanne Burgemeester 1911 - 1918 Victor Van Nueten 1919 - 1926 Louis Embrechts 1926 - 1958 Jaak Mertens 1958 - 1967 Jan Wilrycx (WILRYC) 1967 - 1985 Constant Druyts (CDM) 1985 - 1994 Frans Van Baekel (CDM) 1995 - 2000 Leo Verstraeten (NIEUW) 2001 - heden Frank Wilrycx (LM)

Legislatuur 1989 - 1994

De Christendemocraten namen in verdeelde slagorde deel aan de verkiezingen. Enerzijds was er de kieslijst 'Christendemocraten Merksplas' (CDM) en anderzijds 'NIEUW Merksplas'. Voor 1995 participeerde het ACW in de CDM.^[2] Burgemeester was Frans Van Baekel (CDM).

Legislatuur 1995 - 2000

Naast de liberale lijst 'WILRYC' van Jan Wilrycx en de Christendemocratische kieslijst 'NIEUW' van Leo Verstraeten, nam ook Volksbelangen Merksplas (VBM) deel aan de lokale verkiezingen. Burgemeester was Leo Verstraeten (NIEUW).

Legislatuur 2001 - 2006

Aan de lokale verkiezingen van 2000 namen maar liefst vijf kieslijsten deel. WILRYC werd omgevormd tot Leefbaar Merksplas (LM), en Jan Wilryckx gaf de fakkel door aan zijn zoon Frank.^[3] Daarnaast namen gevestigde waarden NIEUW en de VBM deel en nieuwkomers VU-ID en Agalev. Burgemeester was Frank Wilrycx (LM).^[4] Gedurende de legislatuur viel de VBM uit elkaar, Mies Gijsbrechts trok naar de meerderheid (LM) en Werner Van Baekel sloot aan bij NIEUW/CD&V.^[5]

Legislatuur 2013 - 2018

Burgemeester was Frank Wilrycx van Leefbaar Merksplas.

Legislatuur 2019 - 2024

Burgemeester bleef Frank Wilrycx van Leefbaar Merksplas.

Legislatuur 2024-2030

Burgemeester bleef Frank Wilrycx van Leefbaar Merksplas.

Resultaten gemeenteraadsverkiezingen sinds 1976

Partij of kartel		10-10-1976[6]		10-10-1982		9-10-1988		9-10-1994		8-10-2000		8-10-2006[7]		14-10-2012[8]		14-10-2018[9]		13-10-2024 [10]
Stemmen / Zetels		%	17	%	17	%	17	%	19	%	19	%	19	%	19	%	19	%	19
	Agalev1 / Groen!2 / Groen3	-		-		-		-		10,411	1	9,902	1	12,313	2	14,73	2	-
	WILRYC1 / Leefbaar Merksplas2	391	7	41,361	7	26,271	5	37,481	7	43,062	10	67,292	14	56,702	12	70,32	15	82,12	17
	N-VA1/ Visie23302	-		-		-		-		-		-		16,711	3	15,11	2	17,912	2
	NIEUW1 / CD&V2	-		-		41,981	8	49,811	10	26,811	6	22,812	4	14,282	2	-		-
	CDM	54,74	10	50,94	10	24,59	4	-		-		-		-		-		-
	Volksbelangen Merksplas	-		-		-		12,72	2	13,96	2	-		-		-		-
	VU&ID	-		-		-		-		5,76	0	-		-		-		-
	SP	6,26	0	7,7	0	7,16	0	-		-		-		-		-		-
Totaal stemmen		3390		4019		4559		5146		5427		5727		5810		5940		4313
Opkomst %						97,31		97,02		95,21		96,35		92,84		94,9		67,5
Blanco en ongeldig %		2,51		2,36		3,49		4,64		5,64		4,07		2,96		3,3		1,6

De zetels van de gevormde coalitie staan vetjes afgedrukt. De grootste partij is in kleur.

Cultuur

Spetser

Merksplassenaren worden 'Spetsers' genoemd, voor het ontstaan van Merksplas moet men waarschijnlijk tot in de 12e eeuw teruggaan. Omdat Merksplas geografisch op de rug van twee stroomgebieden ligt (het Schelde- en Maasbekken) is er weinig verval, waardoor er veel plassen, (bos-)vennen, vijvers en poelen bleven staan. Omdat de reizigers vroeger bovendien ook nog door een rivier, de rivier De Mark moesten waden om naar Merksplas te komen, was het dus logisch dat zij Spetsers van Merksplas werden genoemd.

Zo geraakte men aan deze bijnaam, maar gedurende gans die tijd was de Merksplasse Spetser zelf onzichtbaar en hierdoor geïnspireerd werd er in de jaren 1990 een wedstrijd uitgeschreven door het gemeentebestuur om een beeld te maken dat dit gegeven uitbeeldt. Het werd een kunstwerk gemaakt door Kris Druyts, en is te bezichtigen op de markt van Merksplas. De Spetser, ook wel het Spetserke, is de officiële mascotte van Merksplas.

Tot september 2020 verscheen er een lokaal maandblad dat de naam "De Nieuwe Spetser" droeg. Het werd sinds 1975 uitgegeven door vrijwilligers. Het hele archief is nog online te vinden.^[11]

Partnersteden

• Grodzisk Wielkopolski (Polen)
• Hatfield (Groot-Brittannië)
• Delligsen (Duitsland)

Nabijgelegen kernen

Wortel, Rijkevorsel, Beerse, Turnhout, Weelde-Station, Zondereigen