ਨੋਬਲ ਇਨਾਮ

ਨੋਬਲ ਇਨਾਮ ਹਰ ਸਾਲ ਰਾਇਲ ਸਵੀਡਿਸ਼ ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ਼ ਸਾਇੰਸ ਵੱਲੋਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ 'ਚ ਵਰਣਨਯੋਗ ਯੋਗਦਾਨ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 1895 'ਚ ਅਲਫ਼ਰੈਡ ਨੋਬਲ ਦੀ ਵਸੀਹਤ ਮੁਤਾਬਿਕ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਨੋਬਲ ਇਨਾਮ ਪੰਜ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਨੋਬਲ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਵੱਲੋਂ ਇਹ ਇਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ, ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ, ਸਾਹਿਤ, ਸਰੀਰ ਜਾਂ ਚਿਕਿਤਸਾ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਨੋਬਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਇਨਾਮ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਦਿਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਰਥਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣ ਲੱਗਾ।

ਨੋਬਲ ਇਨਾਮ
Description	ਅਮਨ, ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ, ਸਾਹਿਤ, ਆਰਥਿਕ ਵਿਗਿਆਨ, ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ, ਸਰੀਰ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਉੱਤਮ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਲਈ ਸਨਮਾਨ
ਦੇਸ਼	ਸਵੀਡਨ (ਨੋਬਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਇਨਾਮ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਾਰੇ ਇਨਾਮ) ਨਾਰਵੇ (ਸਿਰਫ ਨੋਬਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਇਨਾਮ)
ਵੱਲੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ	ਰਾਇਲ ਸਵੀਡਿਸ਼ ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ਼ ਸਾਇੰਸਿਜ਼ (ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ, ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਵਿਗਿਆਨ[1]) ਕੈਰੋਲਿਨਸਕਾ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਵਿਖੇ ਨੋਬਲ ਅਸੈਂਬਲੀ (ਸਰੀਰ ਵਿਗਿਆਨ ਜਾਂ ਦਵਾਈ) ਸਵੀਡਿਸ਼ ਅਕੈਡਮੀ (ਸਾਹਿਤ) ਨਾਰਵੇਜਿਅਨ ਨੋਬਲ ਕਮੇਟੀ (ਸ਼ਾਂਤੀ)
ਇਨਾਮ	ਇੱਕ ਸੋਨ ਤਗਮਾ, ਇੱਕ ਡਿਪਲੋਮਾ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਵਾਰਡ ਰਾਸ਼ੀ 10 ਮਿਲੀਅਨ ਸਵੀਡਨੀ ਕਰੋਨਾ
ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ	1901; 124 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ (1901)
ਵੈੱਬਸਾਈਟ	nobelprize.org

ਚੋਣ ਢੰਗ

ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸਾਰੇ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਲਈ ਸਮਾਨ ਹੈ, ਮੁੱਖ ਅੰਤਰ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰੇਕ ਲਈ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀਆਂ ਕੌਣ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।^[2]

ਨਾਮਜ਼ਦਗੀਆਂ

ਨੋਬਲ ਕਮੇਟੀ ਦੁਆਰਾ ਲਗਭਗ 3,000 ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀ ਫਾਰਮ ਭੇਜੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਨਾਮ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਇਕ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸਤੰਬਰ ਵਿੱਚ। ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਕਾਦਮਿਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ, ਸਰਕਾਰਾਂ, ਸਾਬਕਾ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜੇਤੂਆਂ, ਅਤੇ ਨਾਰਵੇਈ ਨੋਬਲ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਜਾਂ ਸਾਬਕਾ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਭੇਜੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਨਾਮਜ਼ਦਗੀ ਫਾਰਮ ਵਾਪਸ ਕਰਨ ਦੀ ਅੰਤਿਮ ਮਿਤੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦੇ ਸਾਲ ਦੀ 31 ਜਨਵਰੀ ਹੈ।^[2][3] ਨੋਬਲ ਕਮੇਟੀ ਇਹਨਾਂ ਫਾਰਮਾਂ ਅਤੇ ਵਾਧੂ ਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 300 ਸੰਭਾਵੀ ਜੇਤੂਆਂ ਨੂੰ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕਰਦੀ ਹੈ।^[4] ਨਾਮਜ਼ਦ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦਾ ਨਾਂ ਜਨਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਨਾ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਨਾਮ ਲਈ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਨਾਮ ਲਈ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰਿਕਾਰਡ ਇਨਾਮ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ 50 ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਸੀਲ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।^[5][6]

ਚੋਣ

ਨੋਬਲ ਕਮੇਟੀ ਫਿਰ ਸਬੰਧਤ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੀ ਸਲਾਹ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਤਿਆਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ, ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਦੇ ਨਾਲ, ਇਨਾਮ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।^[7] ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਛੇ ਇਨਾਮਾਂ ਲਈ ਚਾਰ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਹਨ:

• ਰਾਇਲ ਸਵੀਡਿਸ਼ ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ਼ ਸਾਇੰਸਿਜ਼ - ਕੈਮਿਸਟਰੀ; ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ; ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ
• ਕੈਰੋਲਿਨਸਕਾ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਵਿਖੇ ਨੋਬਲ ਅਸੈਂਬਲੀ - ਸਰੀਰ ਵਿਗਿਆਨ / ਦਵਾਈ
• ਸਵੀਡਿਸ਼ ਅਕੈਡਮੀ - ਸਾਹਿਤ
• ਨਾਰਵੇਜਿਅਨ ਨੋਬਲ ਕਮੇਟੀ - ਸ਼ਾਂਤੀ

ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਬਹੁਮਤ ਵੋਟ ਦੁਆਰਾ ਹਰੇਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਜੇਤੂ ਜਾਂ ਜੇਤੂਆਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨ ਲਈ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਫੈਸਲਾ, ਜਿਸ ਦੀ ਅਪੀਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ, ਵੋਟਿੰਗ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।^[8] ਪ੍ਰਤੀ ਅਵਾਰਡ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤਿੰਨ ਜੇਤੂ ਅਤੇ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕੰਮ ਚੁਣੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ, ਜੋ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਪੁਰਸਕਾਰ ਸਿਰਫ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।^[9]

ਨੋਬਲ ਇਨਾਮ ਦੇ ਨਾਮ ਜਾਂ ਖੇਤਰ

1. ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ
2. ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ
3. ਆਰਥਿਕ ਵਿਗਿਆਨ
4. ਸਾਹਿਤ
5. ਸਰੀਰ ਜਾਂ ਚਿਕਿਤਸਾ ਵਿਗਿਆਨ
6. ਨੋਬਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਇਨਾਮ

ਅੰਕੜੇ

• ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦਾ ਵਿਅਕਤੀ:

  ਮਲਾਲਾ ਯੂਸਫ਼ਜ਼ਈ; 17 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਨੋਬਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੁਰਸਕਾਰ (2014) ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।

• ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸਭ ਤੋਂ ਬਜ਼ੁਰਗ ਵਿਅਕਤੀ:

  ਜੌਨ ਬੀ ਗੁੱਡਨਫ; 97 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ (2019) ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।

• ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਣ-ਸਾਂਝੇ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕੇਵਲ ਵਿਅਕਤੀ:

  ਲਿਨਸ ਪੌਲਿੰਗ; ਦੋ ਵਾਰ ਇਨਾਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ. ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ (1954) ਅਤੇ ਨੋਬਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੁਰਸਕਾਰ (1962)।

• ਕਈ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਜੇਤੂ: (ਦੂਜੇ ਇਨਾਮ ਦੀ ਮਿਤੀ ਦੁਆਰਾ)
  1. ਮੈਰੀ ਕਿਊਰੀ; ਦੋ ਵਾਰ ਇਨਾਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ - ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ (1903) ਅਤੇ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ (1911)
  2. ਰੈੱਡ ਕਰਾਸ ਦੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਮੇਟੀ; ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਇਨਾਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ - ਨੋਬਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੁਰਸਕਾਰ (1917, 1944, 1963)
  3. ਲਿਨਸ ਪੌਲਿੰਗ; ਦੋ ਵਾਰ ਇਨਾਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ - ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ (1954) ਅਤੇ ਨੋਬਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੁਰਸਕਾਰ (1962)
  4. ਜੌਨ ਬਾਰਡੀਨ; ਦੋ ਵਾਰ ਇਨਾਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ - ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ (1956, 1972)
  5. ਫਰੈਡਰਿਕ ਸੇਂਜਰ; ਦੋ ਵਾਰ ਇਨਾਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ - ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ (1958, 1980)
  6. ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਲਈ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨਰ; ਦੋ ਵਾਰ ਇਨਾਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ - ਨੋਬਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੁਰਸਕਾਰ (1954, 1981)
  7. ਕਾਰਲ ਬੈਰੀ ਸ਼ਾਰਪਲਸ; ਦੋ ਵਾਰ ਇਨਾਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ - ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ (2001, 2022)
• ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜੇਤੂ:
  1. ਏਰਿਕ ਐਕਸਲ ਕਾਰਲਫੈਲਡਟ; ਸਾਹਿਤ (1931) ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।
  2. ਡੈਗ ਹੈਮਰਸਕਜੋਲਡ; ਨੋਬਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੁਰਸਕਾਰ (1961) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।
  3. ਰਾਲਫ਼ ਐਮ ਸਟੀਨਮੈਨ; ਫਿਜ਼ੀਓਲੋਜੀ ਜਾਂ ਮੈਡੀਸਨ (2011) ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।
• ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਆਹੇ ਜੋੜੇ:^[10]
  1. ਮੈਰੀ ਕਿਊਰੀ, ਪੀਅਰੇ ਕਿਊਰੀ (ਹੈਨਰੀ ਬੇਕਰੈਲ ਦੇ ਨਾਲ); ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ (1903) ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।
  2. ਇਰੀਨ ਜੋਲੀਓ-ਕੂਰੀ, ਫਰੈਡਰਿਕ ਜੋਲੀਅਟ; ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ (1935) ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।
  3. ਗਰਟੀ ਕੋਰੀ, ਕਾਰਲ ਫਰਡੀਨੈਂਡ ਕੋਰੀ; ਮੈਡੀਸਨ (1947) ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।
  4. ਗੁੰਨਾਰ ਮਿਰਦਲ ਨੂੰ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿਗਿਆਨ (1974) ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮਿਲਿਆ, ਐਲਵਾ ਮਿਰਡਲ ਨੂੰ ਨੋਬਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੁਰਸਕਾਰ (1982) ਮਿਲਿਆ।
  5. ਮਾਈ-ਬ੍ਰਿਤ ਮੂਸਰ, ਐਦਵਾਤ ਮੂਸਰ; ਮੈਡੀਸਨ ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ (2014)
  6. ਐਸਥਰ ਡੁਫ਼ਲੋ, ਅਭਿਜੀਤ ਬੈਨਰਜੀ (ਮਾਈਕਲ ਕਰੇਮਰ ਦੇ ਨਾਲ); ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿਗਿਆਨ (2019) ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।^[11]

ਭਾਰਤੀ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸਨਮਾਨ ਮਿਲਿਆ

1. ਰਾਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਨੇ 1913 ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ
2. ਸੀ. ਵੀ. ਰਮਨ ਨੇ 1930 ਵਿੱਚ ਭੋਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ
3. ਮਦਰ ਟੈਰੇਸਾ ਨੇ 1979 ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ
4. ਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਨੇ 1983 ਵਿੱਚ ਭੋਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ
5. ਅਮਰੱਤਿਆ ਸੇਨ ਨੇ 1998 ਵਿੱਚ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ
6. ਵੈਂਕਟਰਮਨ ਰਾਮਕ੍ਰਿਸ਼ਣਨ ਨੇ 2009 ਵਿੱਚ ਰਸਾਇਣ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ
7. ਕੈਲਾਸ਼ ਸਤਿਆਰਥੀ ਨੇ 2014 ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ