ਅਕਸ਼ੈ ਰਮਨਲਾਲ ਦੇਸਾਈ

ਅਕਸ਼ੈ ਰਮਨਲਾਲ ਦੇਸਾਈ (26 ਅਪ੍ਰੈਲ 1915 - 12 ਨਵੰਬਰ 1994) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸਤਰੀ, ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਮਾਜਕ ਕਾਰਕੁਨ ਸੀ।^[1] ਉਹ 1967 ਵਿੱਚ ਬੰਬੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਅਤੇ ਮੁਖੀ ਸਨ।^[2] ਉਹ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਦੇ ਸੋਸ਼ਲ ਬੈਕਗ੍ਰਾਉਂਡ ਦੇ ਕੰਮ ਲਈ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਿਆਂ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਬਾਰੇ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਵਾਦ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦਾ ਰਾਹ ਤੈਅ ਕੀਤਾ।^[3]

ਅਕਸ਼ੈ ਰਮਨਲਾਲ ਦੇਸਾਈ
ਜਨਮ	(1915-04-26)26 ਅਪ੍ਰੈਲ 1915 ਨਡੀਆਡ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਇੰਡੀਆ
ਮੌਤ	12 ਨਵੰਬਰ 1994(1994-11-12) (ਉਮਰ 79) ਵਡੋਦਰਾ, ਗੁਜਰਾਤ, ਭਾਰਤ
ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ	ਭਾਰਤn
ਸਿੱਖਿਆ	ਐਮਏ, ਐਲਐਲਬੀ, ਪੀਐਚਡੀ
ਅਲਮਾ ਮਾਤਰ	ਮੁੰਬਈ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ
ਮਾਲਕ	ਮੁੰਬਈ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਇੰਡੀਅਨ ਸੋਸ਼ਲੋਲੋਜੀਕਲ ਸੁਸਾਇਟੀ
ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ	ਨੀਰਾ ਦੇਸਾਈ ​ (ਵਿ. 1947)​
ਬੱਚੇ	ਮੀਹਿਰ ਦੇਸਾਈ
Parent	ਰਮਨ ਲਾਲ ਦੇਸਾਈ (ਪਿਤਾ)
ਪੁਰਸਕਾਰ	ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਲਈ ਪੰਡਿਤ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਅਵਾਰਡ (1987) ਸਰਬੋਤਮ ਸੋਸੋਲੋਜਿਸਟ ਆਫ਼ ਦਿ ਈਅਰ (1987) ਯੂਜੀਸੀ ਦੁਆਰਾ

ਜੀਵਨੀ

ਦੇਸਾਈ ਦਾ ਜਨਮ ਨਡੀਆਡ (ਹੁਣ ਗੁਜਰਾਤ ਵਿੱਚ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਰਮਨ ਲਾਲ ਦੇਸਾਈ ਗੁਜਰਾਤੀ ਲੇਖਕ, ਨਾਵਲਕਾਰ ਅਤੇ ਬੜੌਦਾ ਰਾਜ ਦੇ ਸਿਵਲ ਸੇਵਕ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਤੱਥਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਖੋਜਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ। ਅਜੇ ਕਿਸ਼ੋਰ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਦੇਸਾਈ ਨੇ ਸੂਰਤ, ਬੜੌਦਾ ਅਤੇ ਬੰਬੇ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਸੀ।^[3] ਉਹ ਕਿਸਾਨੀ ਅਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਲਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਸੀ ਅਤੇ ਕੁੱਲ ਹਿੰਦ ਕਿਸਾਨ ਸਭਾ (1932–1937) ਦੇ ਬੁਲੇਟਿਨ ਅਤੇ ਅਖਬਾਰਾਂ ਦਾ ਸੰਪਾਦਕ ਬਣਿਆ। ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕਾਰਕੁੰਨ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਉਹ ਕਮਿਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ (1934) ਅਤੇ ਟ੍ਰੋਟਸਕੀਵਾਦੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਪਾਰਟੀ (1953–1981) ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। ਉਸਨੇ 1935 ਵਿੱਚ ਬੰਬੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਰਾਜਨੀਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਤੇ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 1946 ਵਿੱਚ ਜੀ ਐਸ ਘੂਰੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਅਤੇ ਪੀਐਚਡੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਉਸੇ ਸਾਲ, ਉਸਨੇ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਵਕੀਲ ਵਜੋਂ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਾਲਜ ਲੈਕਚਰਾਰ ਵਜੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। 1951 ਵਿੱਚ ਉਹ ਬਾਂਬੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਫੈਕਲਟੀ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਇਆ, ਜਿਥੇ ਉਸਨੇ ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ 1976 ਵਿੱਚ ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਤਕ ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸੇਧ ਦਿੱਤੀ। ਉਹ ਇੰਡੀਅਨ ਕੌਂਸਲ ਆਫ਼ ਸੋਸ਼ਲ ਸਾਇੰਸ ਰਿਸਰਚ ( ਆਈਸੀਐਸਐਸਆਰ ) ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਫੈਲੋ (1973–74) ਅਤੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਫੈਲੋ (1981–85) ਸਨ ^[1] ਉਸਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤੀ ਵਿੱਚ ਕਈ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਖੇਤਰੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈਂਫਲਿਟ ਅਤੇ ਕਿਤਾਬਚੇ ਅਤੇ ਅਕਾਦਮਿਕਤਾ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਕਿਤਾਬਚੇ ਅਤੇ ਕਿਤਾਬਚੇ ਵੀ ਲਿਖੇ।^[4] ਉਹ ਗੁਜਰਾਤ ਸੋਸ਼ਲੋਜੀਕਲ ਸੁਸਾਇਟੀ (1988–1990) ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਨ ਅਤੇ 1980 ਵਿੱਚ ਮੇਰਠ ਵਿਖੇ ਹੋਈ 15 ਵੀਂ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸੋਸ਼ਲੋਲੋਜੀਕਲ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਨ। 1980 ਤੋਂ 1981 ਤੱਕ ਉਹ ਇੰਡੀਅਨ ਸੋਸ਼ਲੋਲੋਜੀਕਲ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਰਹੇ।^[5]

ਉਸਨੇ ਨੀਰਾ ਦੇਸਾਈ ਨਾਲ 1947 ਵਿੱਚ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਇਆ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ, ਮਿਹਰ ਦੇਸਾਈ, ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਵਕੀਲ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਕੀਲ ਸੀ।^[3]

ਕੰਮ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰ

ਮਾਰਕਸ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਆਪਣੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿਚ, ਉਸਨੇ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਢੰਗਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜਿਕ ਢਾਂਚੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਵਿੱਚ ਨਿਰੰਤਰ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਬਾਰੇ ਸਮਾਜ-ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਅਧਿਐਨ,ਕਮਨਿਟੀ ਵਿਕਾਸ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ, ਸ਼ਹਿਰੀ ਝੁੱਗੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਨਸੰਖਿਆ ਲਈ ਇੱਕ ਦੁਵਿਆਵੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਹੁੰਚ ਅਪਣਾਇਆ। ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ, ਕਿਸਾਨੀ ਅੰਦੋਲਨ ਅਤੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੰਟਰਫੇਸ। ਉਸਨੇ ਪੇਂਡੂ ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸਤਰ, ਸ਼ਹਿਰੀਕਰਨ, ਮਜ਼ਦੂਰ ਅੰਦੋਲਨਾਂ, ਕਿਸਾਨੀ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ, ਆਧੁਨਿਕੀਕਰਨ, ਧਰਮ, ਜਮਹੂਰੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੀਆਂ ਕਈ ਖੰਡਾਂ ਦਾ ਸੰਪਾਦਨ, ਸੰਕਲਨ ਅਤੇ ਲੇਖਨ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਦਾ ਬੁਰਜੂਆ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੇ ਕਿਰਦਾਰ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਵਿਰੋਧਤਾਈ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਧਿਆਨ ਯੋਗ ਹੈ^[6] ਅਤੇ ਪੇਂਡੂ ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸਤਰ ਬਾਰੇ ਉਸਦੀ ਸੰਪਾਦਿਤ ਖੰਡ ਨੇ ਦਿਖਾਇਆ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਭਾਰਤੀ ਪੇਂਡੂ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।^[7] ਏਆਈਐਸਸੀ ਦੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਭਾਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਲਈ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਪਹੁੰਚ ਦੀ ਸਾਰਥਕਤਾ ’ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਦਿਆਂ, ਉਸਨੇ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਨੂੰ ਨੋਟਿਸ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਮਾਰਕਸਵਾਦ ਦਾ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਥਾਨ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬੰਬੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਦੂਰੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮੰਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਖੋਜ। ਉਹ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਸਬੰਧਤ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਲਈ ਟ੍ਰਿਬਿਉਨਲ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ, ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਅਤੇ ਵਰਕਸ਼ਾਪਾਂ ਰਾਹੀ ਨਿਆਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਮੂਹਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਵੀ ਕੀਤਾ।

ਚੁਣੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ

ਕਿਤਾਬਾਂ

• ਦੇਸਾਈ ਏਆਰ (2019) ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਦਾ ਸਮਾਜਿਕ ਪਿਛੋਕੜ, ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਬੰਬੇ (ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ 1948)   ISBN 9386042258
• ਦੇਸਾਈ ਏ.ਆਰ. (2005) ਰੂਰਲ ਇੰਡੀਆ ਇਨ ਟ੍ਰਾਂਜਿਸ਼ਨ, ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਬੰਬੇ।ISBN 9788171540167
• ਦੇਸਾਈ ਏਆਰ (1984) ਭਾਰਤ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਮਾਰਗ - ਇੱਕ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਪਹੁੰਚ। ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਬੰਬੇ।ISBN 9780861320646 
• ਦੇਸਾਈ ਏ.ਆਰ. ਵਿਲਫਰੇਡ ਡੀਕੋਸਟਾ (1994) ਰਾਜ ਅਤੇ ਜਬਰ ਵਿਰੋਧੀ ਸਭਿਆਚਾਰ - ਗੁਜਰਾਥ, ਸਾਉਥ ਏਸ਼ੀਆ ਬੁੱਕਸ ਦਾ ਇੱਕ ਕੇਸ ਅਧਿਐਨ। ISBN 8171547028
• ਦੇਸਾਈ ਏਆਰ (1990) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸਲੱਮ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰੋਫਾਈਲ.   ISBN   978-1125131183  
• ਦੇਸਾਈਏ. ਆਰ. (1986) ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ, ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ  
• ਦੇਸਾਈ ਏਆਰ, ਉਦੈ ਮਹਿਤਾ (1993) ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਧੁਨਿਕ ਰੱਬ ਪੁਰਸ਼- ਇੱਕ ਸਮਾਜ ਵਿਗਿਆਨਕ ਮੁਲਾਂਕਣ, ਬਾਂਬੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ    
• ਦੇਸਾਈਏ. ਆਰ. (1960) ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਦੇ ਤਾਜ਼ਾ ਰੁਝਾਨ: ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਦੇ ਸਮਾਜਕ ਪਿਛੋਕੜ ਦੀ ਪੂਰਕ। ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ  
• ਦੇਸਾਈ ਏਆਰ (1990) ਪੇਂਡੂ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਗਰੀਬਾਂ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਰੂਪ ਬਦਲਣਾ - ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੇਂਡੂ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ  
• ਦੇਸਾਈ ਏ.ਆਰ. (2008) ਸਟੇਟ ਐਂਡ ਸੁਸਾਇਟੀ ਇਨ ਇੰਡੀਆ E ਐੱਸ ਐੱਸ ਇਨ ਇਨ ਡਿਸਐਸਟੀ ਏਆਈਐਸਸੀ (ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ 1975)
• ਦੇਸਾਈਏ. ਆਰ. (1980) ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਿਰੀ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਿਯੋਜਨ।   ISBN   0940500701  
• ਦੇਸਾਈ ਏ ਆਰਸੁਨਿਲ ਡਿਗੇ (1988) - ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਜ਼ਦੂਰ ਲਹਿਰ - (1928–1930) ਭਾਗ 9, 10, 11  
• ਦੇਸਾਈਏ. ਆਰ., ਪੁਨੇਕਰ, ਵੇਰੀਕੇਲ, ਸਾਵਰ, ਦਿਗ, ਗਣੇਸ਼ ਲੇਬਰ ਮੂਵਮੈਂਟ ਇਨ ਇੰਡੀਆ ਵੋਲ 5 (1923–27) - ਇੰਡੀਅਨ ਕਾਉਂਸਿਲ ਆਫ਼ ਹਿਸਟੋਰੀਕਲ ਰਿਸਰਚ  

ਸੰਪਾਦਿਤ ਖੰਡ

• (1994) ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੇਂਡੂ ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸਤਰ (ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ 1959), ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ    
• (1986) ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਭਾਗ. 1, ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਬੰਬੇ    
• (1990) ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜਬਰ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧ-ਮਜ਼ਦੂਰ ਜਮਾਤ, ਦਿਹਾਤੀ ਗਰੀਬ, ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਅਤੇ ਦਲਿਤਾਂ ਦੇ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ, ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ  
• (1991) ਸਰਕਾਰੀ ਅਸ਼ੁੱਧਤਾ ਅਤੇ ਸੰਗਠਿਤ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ, ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ.   ISBN   8171545297  
• (1976) ਅੰਡਰ ਵਿਕਾਸਵਾਦੀ ਸਮਾਜਾਂ, ਮਾਨਵਤਾ ਪ੍ਰੈਸ ਦੇ ਆਧੁਨਿਕੀਕਰਨ ਵਿੱਚ ਲੇਖ