ਉਸਤਾਦ ਨਿਸਾਰ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ

ਉਸਤਾਦ ਨਿਸਾਰ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ (1906-16 ਜੁਲਾਈ 1993) ਰਾਮਪੁਰ-ਸਹਿਸਵਾਨ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਗਾਇਕ ਸੀ। ਉਹ ਫ਼ਿਦਾ ਹੁਸੈਨ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਸ਼ਗਿਰਦ ਸਨ। ਇੱਕ ਲੰਬੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕੈਰੀਅਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ 1971 ਵਿੱਚ ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।^[1]

ਉਹ ਬਡ਼ੌਦਾ ਵਿਖੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਸਿਆਜੀਰਾਓ ਗਾਇਕਵਾਡ਼ ਤੀਜੇ ਦੇ ਦਰਬਾਰੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸਨ ਅਤੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ ਉੱਤੇ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਉਹ ਤਰਾਨੇ ਦੇ ਮਾਹਰ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਚੇਲੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ ਗੁਲਾਮ ਮੁਸਤਫਾ ਖਾਨ ਅਤੇ ਰਸ਼ੀਦ ਖਾਨ ਹਨ।^[2]

ਕੈਰੀਅਰ

ਉਸਤਾਦ ਨਿਸਾਰ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਨੇ 11 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।^[2] ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਡ਼ੌਦਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਤੋਂ ਸਕਾਲਰਸ਼ਿਪ ਮਿਲੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਅਪਣੇ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰ ਨਿਸਾਰ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਨੂੰ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਣ। 18 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੱਕ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗਾਇਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਆਤਮ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਨਿਸਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਦਰਬਾਰੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਲਗਭਗ ਤਿੰਨ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੱਕ ਇਸ ਅਹੁਦੇ 'ਤੇ ਰਹੇ।^[2]

1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ, ਨਿਸਾਰ ਹੁਸੈਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਸਮਾਰੋਹ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਲਾਕਾਰ ਬਣ ਗਏ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ ਤੇ ਵੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ।^[2]

ਗਾਉਣ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ

ਖਾਨਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੂਰਵਜਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਤੇ ਅਸਪਸ਼ਟ ਧੁਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਭੰਡਾਰ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਮੀਰ, ਗੂੰਜਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਹ ਰਾਗਾਂ ਦੇ ਮਾਡਲ ਰੂਪ ਨੂੰ ਗਮਕਾਂ, ਬੋਲ-ਤਾਨ ਅਤੇ ਸਰਗਮ ਦੀ ਚਮਕ ਨਾਲ ਸਜਾਉਂਦੇ ਸੀ। ਖਿਆਲ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਇੱਕ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਵਜੋਂ, ਉਹ ਤਰਾਨੇ ਨੂੰ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਸਨ।^[2]

ਵੰਸ਼ਾਵਲੀ

ਖਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਚੇਲਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਡ਼ਪੋਤਾ ਰਾਸ਼ਿਦ ਖਾਨ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਬਦਾਯੂੰ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਲਕੱਤਾ ਵਿੱਚ ਆਈ. ਟੀ. ਸੀ. ਸੰਗੀਤ ਖੋਜ ਅਕੈਡਮੀ ਵਿੱਚ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਆਖਰੀ ਸਾਲ ਬਿਤਾਏ, ਰਵਾਇਤੀ ਮਾਸਟਰ-ਅਪ੍ਰੈਂਟਿਸ ਢੰਗ ਨਾਲ ਰਾਸ਼ਿਦ ਖਾਨ ਨੂੰ ਤਾਲੀਮ ਦਿੱਤੀ।^[2]

ਖਾਨਸਾਹਿਬ ਦਾ ਘਰਾਨਾ, ਰਾਮਪੁਰ-ਸਹਿਸਵਾਨ ਘਰਾਨਾ, ਆਪਣੀ ਹੋਂਦ ਦਾ ਸਿੰਧ ਸੈਂਆ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਹਾਦੁਰ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ, ਇਨਾਇਤ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ, ਫੀਦਾ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਅਤੇ ਮੁਸਤਾਕ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਵਰਗੇ ਕਲਾਸੀਕਲ ਗਾਇਕਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸਤਿਕਾਰਤ ਵੰਸ਼ਾਵਲੀ ਹੈ।^[2]

ਪੁਰਸਕਾਰ

• ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ 1971 ਵਿੱਚ ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ ਪੁਰਸਕਾਰ ^[1][2]
• ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ 1970 ^[2][3]
• ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਤਾਨਸੇਨ ਪੁਰਸਕਾਰ ^[2]