ਤਾਨਸੇਨ

ਰਾਮਤਾਨੂ ਪਾਂਡੇ (ਅੰ. -26 ਅਪ੍ਰੈਲ 1589), ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੀਆਂ ਤਾਨਸੇਨ ('ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਵਿਅਕਤੀ' ਜਾਂ ਸੰਗੀਤ ਸਮਰਾਟ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਇੱਕ ਹਿੰਦੁਸਤੀਨੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸੀ।^[5] ਉਹ ਗਵਾਲੀਅਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਗੌਰ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਧੁਨਿਕ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਲਾ ਸਿੱਖੀ ਅਤੇ ਸੰਪੂਰਨ ਕੀਤੀ।^[6] ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਰਾਜਾ ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਤੋਮਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਵਜੋਂ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਮੌਕਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਬਾਲਗ ਜੀਵਨ ਰੀਵਾ ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਰਾਜਾ, ਰਾਜਾ ਰਾਮਚੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਘੇਲ (r. 1555-1592) ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਅਤੇ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਇਆ ਜਿੱਥੇ ਤਾਨਸੇਨ ਦੀਆਂ ਸੰਗੀਤਕ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ੍ਕ ਸਿਖਲਾਈ ਨੇ ਵਿਆਪਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਾ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਅਕਬਰ ਦੇ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਲਿਆਂਦਾ। 1562 ਵਿੱਚ, ਲਗਭਗ 60 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਤਾਨਸੇਨ ਅਕਬਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ , ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦਰਬਾਰੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣ ਗਏ।^[5]

Mian Tānsen
Portrait of Mian Tansen, ਅੰ. 1585–90[2]
ਜਾਣਕਾਰੀ
ਜਨਮ ਦਾ ਨਾਮ	Ramtanu Mukund Gaud
ਜਨਮ	ਅੰ. 1493 Gwalior, Tomar Kingdom (modern day Madhya Pradesh, India)
ਮੌਤ	26 April 1589 (aged 96) [3] Gwalior, Mughal Empire[4] India
ਵੰਨਗੀ(ਆਂ)	Hindustani Classical Music
ਕਿੱਤਾ	Musician, Instrumentalist, Vocalist, Music Studies
ਸਾਲ ਸਰਗਰਮ	Till 1562: Raja Ramchandra Singh, Rewah After 1562: Emperor Akbar

ਤੱਥਾਂ ਅਤੇ ਗਲਪ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਤਾਨਸੇਨ ਬਾਰੇ ਕਈ ਕਥਾਵਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕਤਾ ਸ਼ੱਕੀ ਹੈ।^[7] ਅਕਬਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਨਵਰਤਨ ਦੇ ਨੌਂ ਮੰਤਰੀਆਂ (ਨੌਂ ਗਹਿਣਿਆਂ) ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮੀਆਂ, ਇੱਕ ਸਨਮਾਨਜਨਕ, ਭਾਵ ਵਿਦਵਾਨ ਆਦਮੀ ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਨਾਲ ਵੀ ਨਵਾਜ਼ਿਆ ।^[8] ਤਾਨਸੇਨ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਅਤੇ ਗਾਇਕ ਸਨ,ਜਿਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਸਾਜ਼ ਵਜਾਉਣ ਵੀ ਜਾਣਦੇ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਸੰਗੀਤ ਯੰਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸੁਧਾਰਿਆ। ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤੀ ਪਰੰਪਰਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ 16 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਪਡ਼੍ਹਾਈ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤੀ ਘਰਾਣੇ (ਖੇਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਸਕੂਲ) ਦੁਆਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਤਾਨਸੇਨ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਧਰੁਪਦ ਰਚਨਾਵਾਂ ਲਈ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਨਵੇਂ ਰਾਗ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸੰਗੀਤ ਉੱਤੇ ਦੋ ਕਲਾਸਿਕ ਕਿਤਾਬਾਂ, ਸ਼੍ਰੀ ਗਣੇਸ਼ ਸਤੋਤਰਾ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਸਾਰ ਲਿਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।

ਮੁਢਲਾ ਜੀਵਨ

ਤਾਨਸੇਨ ਦੀ ਜਨਮ ਮਿਤੀ ਅਸਪਸ਼ਟ ਹੈ, ਪਰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਰੋਤ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਲਗਭਗ 1493 ਈਸਵੀ, ਜਾਂ 1493 ਅਤੇ 1506 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਵੀ ਅਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਅਤੇ ਕੁਝ ਆਮ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਬਿਰਤਾਂਤ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਤਾਨਸੇਨ ਬਾਰੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੱਥਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੀਆਂ ਵਿਆਪਕ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧੀ ਕਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਕੱਢਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ।

ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਤਾਨਸੇਨ ਦਾ ਨਾਮ ਰਾਮਤਾਨੂ ਸੀ।^[9] ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਮੁਕੁੰਦ ਰਾਮ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੁਕੁੰਦ ਗੌਡ਼ ਜਾਂ ਮੁਕੁੰਦ ਚੰਦ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਕਵੀ ਅਤੇ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਨਿਪੁੰਨ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸਨ, ਜੋ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਵਾਰਾਣਸੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀ ਸਨ।^[9] ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਕੁਝ ਸੰਸਕਰਣਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤਾਨਸੇਨ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਗੂੰਗੇ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਸਨ ਅਤੇ 5 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਬੋਲੈ ਸਨ।

ਤਾਨਸੇਨ ਨੇ ਆਧੁਨਿਕ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਗਵਾਲੀਅਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਲਾ ਸਿੱਖੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸੰਪੂਰਨ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਬਾਲਗ ਜੀਵਨ ਰੀਵਾ ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਰਾਜਾ, ਰਾਜਾ ਰਾਮਚੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਅਤੇ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਇਆ, ਜਿੱਥੇ ਤਾਨਸੇਨ ਦੀਆਂ ਸੰਗੀਤਕ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪਡ਼੍ਹਾਈ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਅਤੇ ਪੈਰੋਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਰਾਜਾ ਰਾਮਚੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਰੀਬੀ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ ਮਿਲ ਕੇ ਸੰਗੀਤ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਤਾਨਸੇਨ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਾ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਅਕਬਰ ਦੇ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਲਿਆਂਦਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਰਾਜਾ ਰਾਮਚੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕੋਲ ਸੰਦੇਸ਼ਵਾਹਕ ਭੇਜੇ ਅਤੇ ਤਾਨਸੇਨ ਨੂੰ ਮੁਗਲ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਤਾਨਸੇਨ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਕਾਂਤ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਰਿਟਾਇਰ ਹੋਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਰਾਜਾ ਰਾਮਚੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਅਕਬਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। 1562 ਵਿੱਚ, ਲਗਭਗ ਸੱਠ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਤਾਨਸੇਨ ਜੋ ਅਜੇ ਵੀ ਇੱਕ ਵੈਸ਼ਨਵ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸੀ, ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਅਕਬਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਿਆ।

ਤਾਨਸੇਨ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਲੋਕਾਚਾਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੇਂਦਰੀ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲੇ ਸੰਗੀਤਕ ਘਰਾਣੇ "ਗਵਾਲੀਅਰ ਘਰਾਣੇ" ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ। ਕਈ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਚੇਲੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੰਸ਼ ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਕਈ ਘਰਾਣੇ ਉਸ ਦੇ ਵੰਸ਼ ਨਾਲ ਕੁਝ ਸਬੰਧ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਘਰਾਣਿਆਂ ਲਈ, ਤਾਨਸੇਨ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਹੈ।

ਸਿੱਖਿਆ.

ਅਕਬਰ ਨੂੰ ਤਾਨਸੇਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੇਖ ਕੇ ਸਵਾਮੀ ਹਰਿਦਾਸ ਤੋਂ ਸਬਕ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਮੁਗਲ ਲਘੂ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ (ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਸ਼ੈਲੀ, ਲਗਭਗ 1750 ਈਸਵੀ) ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਈ ਗਈ ਕਾਲਪਨਿਕ ਸਥਿਤੀ।

ਤਾਨਸੇਨ ਦੇ ਮੁਢਲੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਕੂਲ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮੌਖਿਕ ਸੰਸਕਰਣ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸ ਗੱਲ' ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹਿੰਦੂ ਕਥਾਵਾਂ (ਵੈਸ਼ਨਵਵਾਦ) ਜਾਂ ਮੁਸਲਿਮ ਕਥਾਵਾਂ (ਸੂਫੀਵਾਦ) ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਭਗਤੀ ਸੰਤ, ਕਵੀ ਅਤੇ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਰਾਜਾ ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਤੋਮਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸਵਾਮੀ ਹਰਿਦਾਸ ਦਾ ਤਾਨਸੇਨ ਉੱਤੇ ਵੱਡਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ। ਇਸਲਾਮੀ ਜੀਵਨੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਮੁਹੰਮਦ ਗੌਸ ਗਵਾਲੀਓਰੀ ਨਾਮ ਦੇ ਸੂਫੀ ਮੁਸਲਿਮ ਰਹੱਸਵਾਦੀ ਨੇ ਤਾਨਸੇਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਬੋਨੀ ਵੇਡ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ-ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਸਟੱਡੀਜ਼ ਵਿੱਚ ਮੁਹਾਰਤ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ, ਸਵਾਮੀ ਹਰਿਦਾਸ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਾਨਸੇਨ ਦਾ ਅਧਿਆਪਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਤਾਨਸੇਨ ਮੁਹੰਮਦ ਗੌਸ ਨਾਲ ਵੀ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸੀ, ਪਰ ਸਬੂਤ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਤਾਨਸੇਨ ਕਿਸੇ ਵੀ ਧਰਮ ਨਾਲ ਘੱਟ ਜੁੜੇ ਪਰ ਸੰਗੀਤ ਨਾਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ।^[10][11]

ਤਾਨਸੇਨ ਨੇ 6 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤਕ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦਿਖਾਈ। ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ, ਉਸਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਸਵਾਮੀ ਹਰੀਦਾਸ ਦਾ ਚੇਲਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਵ੍ਰਿੰਦਾਵਨ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਤੋਮਰ (1486–1516 ਈ.) ਦੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦਰਬਾਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸਨ, ਜੋ ਧਰੁਪਦ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਗਾਇਕੀ ਵਿੱਚ ਮਾਹਰ ਸਨ। ਉਸਦੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਨੂੰ ਛੇਤੀ ਹੀ ਪਛਾਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦਾ ਸ਼ਾਸਕ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਉਸਤਾਦ ਨੂੰ 'ਤਾਨਸੇਨ' ਦਾ ਸਨਮਾਨਯੋਗ ਖਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਹਰੀਦਾਸ ਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਸੰਗੀਤ ਅਧਿਆਪਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤਾਨਸੇਨ ਦਾ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੋਈ ਬਰਾਬਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਹਰੀਦਾਸ ਤੋਂ, ਤਾਨਸੇਨ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਧਰੁਪਦ ਲਈ ਆਪਣਾ ਪਿਆਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ, ਸਗੋਂ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਪਣੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਉਹ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਭਗਤੀ ਪਰੰਪਰਾ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਤੋਂ ਸਥਾਨਕ ਮੁਹਾਵਰੇ (ਬ੍ਰਜਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ) ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਤਾਨਸੇਨ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਰੁਝਾਨ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ। ਆਪਣੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਤਾਨਸੇਨ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਅਤੇ ਉਹ ਘਰ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ , ਜਿੱਥੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਸ਼ਿਵ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਗਾਉਂਦੇ ਸੀ।  [ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ][ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]

ਹੈਗੀਓਗ੍ਰਾਫੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਤਾਨਸੇਨ ਸੂਫੀ ਰਹੱਸਵਾਦੀ ਮੁਹੰਮਦ ਗੌਸ ਨੂੰ ਮਿਲੈ ਸੀ। ਗੌਸ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਨੇ ਤਾਨਸੇਨ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸੂਫੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵ ਵਰਗੇ ਰਵਾਇਤੀ ਰੂਪਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਬ੍ਰਜਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਰੂਪਾਂ ਤੇ ਰਚਨਾ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ।

ਅਕਬਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਤਾਨਸੇਨ ਵਰਗੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਿਮ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਸੀ। ਤਾਨਸੇਨ ਅਕਬਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਦੇ ਕੀਮਤੀ ਨਵ<i id="mwzw">ਰਤਨ</i> (ਨੌ = ਨੌ, ਰਤਨ = ਗਹਿਣਾ) ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਸਨਮਾਨਜਨਕ ਖਿਤਾਬ ਮੀਆਂ ਅਤੇ ਨਾਮ ਮੀਆਂ ਤਾਨਸੇਨ ਮਿਲਿਆ।

ਰਚਨਾਵਾਂ

  ਤਾਨਸੇਨ ਦੀਆਂ ਸੰਗੀਤਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਸ਼ੇ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ ਅਤੇ ਧਰੁਪਦ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹਿੰਦੂ ਪੁਰਾਣਾਂ ਤੋਂ ਲਏ ਗਏ ਸਨ, ਜੋ ਬ੍ਰਜ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਗਣੇਸ਼, ਸਰਸਵਤੀ, ਸੂਰਜ, ਸ਼ਿਵ, ਵਿਸ਼ਨੂੰ (ਨਰਾਇਣ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਵਤਾਰ) ਵਰਗੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਅਤੇ ਦੇਵੀਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਰਾਜਿਆਂ ਅਤੇ ਸਮਰਾਟ ਅਕਬਰ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵੀ ਬਣਾਈਆਂ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ।^[12]

ਟੋਡਰਮਲ, ਅਬੁਲ ਫਜ਼ਲ, ਫੈਜ਼ੀ ਅਤੇ ਅਬਦੁਰ ਰਹੀਮ ਖਾਨ-ਏ-ਖਾਨਾ ਦੇ ਨਾਲ ਸਮਰਾਟ ਅਕਬਰ ਦਾ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਤਾਨਸੇਨ c.16th ਸਦੀ

ਪਰਿਵਾਰ

ਤਾਨਸੇਨ ਨੇ ਹੁਸੈਨੀ ਨਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਲਡ਼ਕੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਉਸ ਦੇ ਚਾਰ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਇੱਕ ਧੀ ਸੀ, ਅਰਥਾਤਃ ਸੂਰਤ ਸੇਨ, ਸ਼ਰਤ ਸੇਨ, ਤਰੰਗ ਖਾਨ, ਬਿਲਾਸ ਖਾਨ ਅਤੇ ਸਰਸਵਤੀ। ਇਹ ਪੰਜੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਨਿਪੁੰਨ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਬਣ ਗਏ। ਉਸ ਦੀ ਧੀ ਸਰਸਵਤੀ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਿਸਰੀ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਸਿੰਘਲਗਡ਼੍ਹ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵੀਨਾ ਵਾਦਕ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸੀ, ਜੋ ਕਿਸ਼ਨਗਡ਼੍ਹ ਦੇ ਰਾਜਾ ਸਮੋਖਾਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪੋਤਾ ਸੀ।^[13] ਇੱਕ ਕਥਾ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਤਾਨਸੇਨ ਦਾ ਵਿਆਹ ਅਕਬਰ ਦੀ ਇੱਕ ਧੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਮ ਮੇਹਰੂਨਿਸਾ ਸੀ, ਨਾਲ ਵੀ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਇਸਲਾਮ ਧਰਮ ਅਪਣਾਉਣਾ ਪਿਆ ਸੀ।

ਮੌਤ

ਉਸ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਤਾਨਸੇਨ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਸਾਲ ਅਸਪਸ਼ਟ ਹੈ। ਇਸਲਾਮੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੇ ਇੱਕ ਸੰਸਕਰਣ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਤਾਨਸੇਨ ਦੀ ਮੌਤ 1586 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਅਕਬਰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਸੀ ਜੋ ਗਵਾਲੀਅਰ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਿਮ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ ਸੀ।^[9] ਅਬੁਲ ਫਜ਼ਲ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੇ ਅਕਬਰਨਾਮਾ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਗਏ ਹੋਰ ਸੰਸਕਰਣਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਹਿੰਦੂ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ 26 ਅਪ੍ਰੈਲ 1589 ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਮਿਤੀ ਵਜੋਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹਿੰਦੂ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਵਿਦਵਾਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹਿੰਦੂ ਪਰੰਪਰਾ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵਤਿਆਂ ਉੱਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੇ ਕਾਰਨ ਤਾਨਸੇਨ ਦੇ ਇਸਲਾਮ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋਣ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕਰਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਇਸਲਾਮੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਾ ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਾਨ ਨਹੀਂ ਦਰਸਾਉਂਦੀ।^[14] ਤਾਨਸੇਨ ਦੀਆਂ ਅਸਥੀਆਂ ਨੂੰ ਗਵਾਲੀਅਰ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਸੂਫੀ ਗੁਰੂ ਸ਼ੇਖ ਮੁਹੰਮਦ ਗੌਸ ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਵਿੱਚ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਰ ਸਾਲ ਦਸੰਬਰ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਸਲਾਨਾ ਤਿਉਹਾਰ, ਤਾਨਸੇਨ ਸਮਰੋਹ, ਤਨਸੇਨ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਗਵਾਲੀਅਰ ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।^[15]

ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਭਿਆਚਾਰ

ਤਾਨਸੇਨ ਦੇ ਜੀਵਨ 'ਤੇ ਕਈ ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮਾਂ ਬਣੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਤਾਨਸੇਨ (1943) ਹਨ, ਜੋ ਰਣਜੀਤ ਮੂਵੀਟੋਨ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕ ਹਿੱਟ ਫਿਲਮ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੇ. ਐਲ. ਸੈਗਲ ਅਤੇ ਖੁਰਸ਼ੀਦ ਬਾਨੋ ਨੇ ਅਭਿਨੈ ਕੀਤਾ ਹੈ। [1] ਤਾਨਸੇਨ (1958) ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਸਮਰਾਟ ਤਾਨਸੇਨ (1962)। ਤਾਨਸੇਨ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰੀ ਪਾਤਰ ਵੀ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪਿਛੋਕੜ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਗੀਤਕ ਬੈਜੂ ਬਾਵਰਾ (1952) ਵਿੱਚ, ਜੋ ਉਸਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਦੇ ਜੀਵਨ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ। [ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ][ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]

• 
  Modern Artist impression of Tansen
• 
  Mughal painting of Tansen c.1580
• 
  Tansen's tomb in Gwalior, near the tomb of his Sufi master Muhammad Ghaus
• 
  Inside Tansen's tomb
• 
  Fatehpur Sikri audience chambers, with Anup Talao on the left.
• 
  20th century depiction of Tansen

ਵਿਰਾਸਤ

ਤਾਨਸੇਨ ਪੁਰਸਕਾਰ

ਤਾਨਸੇਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਡਾਕ ਟਿਕਟ

ਹਰ ਸਾਲ ਦਸੰਬਰ ਵਿੱਚ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਹਾਜ਼ੀਰਾ ਵਿਖੇ ਤਾਨਸੇਨ ਦੀ ਕਬਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਉਸ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਗੀਤ ਉਤਸਵ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਤਾਨਸੇਨ ਸਨਮਾਨ ਜਾਂ ਤਾਨਸੇਨ ਪੁਰਸਕਾਰ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਬੁਲਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਮਾਰਤਾਂ

ਫਤਿਹਪੁਰ ਸੀਕਰੀ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਅਕਬਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਤਾਨਸੇਨ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਨਾਲ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਮਰਾਟ ਦੇ ਕਮਰਿਆਂ ਦੇ ਨੇੜੇ , ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਟਾਪੂ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਤਲਾਅ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਸੰਗੀਤ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਅੱਜ, ਅਨੂਪ ਤਾਲਾਓ ਨਾਮਕ ਇਸ ਟੈਂਕ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਹਾਲ ਦੀਵਾਨ-ਏ-ਆਮ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ-ਇੱਕ ਕੇਂਦਰੀ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਜਿਸ ਤੱਕ ਚਾਰ ਪੈਦਲ ਪੁਲਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪਹੁੰਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤਾਨਸੇਨ ਦਿਨ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮਿਆਂ 'ਤੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਰਾਗਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸਮਰਾਟ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਦਰਸ਼ਕ ਉਸ ਨੂੰ ਸਿੱਕਿਆਂ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤਾਨਸੇਨ ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਵੀ ਨੇੜੇ ਹੀ ਹੈ।

ਚਮਤਕਾਰ ਅਤੇ ਕਥਾਵਾਂ

ਅਕਬਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਅਤੇ ਘਰਾਣੇ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਗਈ ਤਾਨਸੇਨ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਵਿੱਚ ਅਸੰਗਤ ਅਤੇ ਚਮਤਕਾਰੀ ਕਥਾਵਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।^[8] ਤਾਨਸੇਨ ਬਾਰੇ ਦੰਤਕਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਮੇਘ ਮਲਹਾਰ ਨਾਲ ਮੀਂਹ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਲਿਆਉਣ ਅਤੇ ਰਾਗ ਦੀਪਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਦੀਵੇ ਜਗਾਉਣ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹਨ।^[16] ਰਾਗ ਮੇਘ ਮਲਹਾਰ ਅਜੇ ਵੀ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਪਰ ਰਾਗ ਦੀਪਕ ਹੁਣ ਜਾਣਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ-ਬਿਲਾਵਲ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੂਪ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਕਿਹੜਾ , ਜੇ ਕੋਈ ਹੈ, ਤਾਂ ਤਾਨਸੇਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਦੀਪਕ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੋਰ ਕਥਾਵਾਂ ਜੰਗਲੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਸੁਣਨ (ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬੋਲਣ) ਲਈ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਉਸ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਬਾਰੇ ਦੱਸਦੀਆਂ ਹਨ। ਇੱਕ ਵਾਰ, ਇੱਕ ਜੰਗਲੀ ਚਿੱਟਾ ਹਾਥੀ ਫਡ਼ਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਇਹ ਭਿਆਨਕ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਤਾਨਸੇਨ ਨੇ ਹਾਥੀ ਲਈ ਗਾਇਆ ਜੋ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਮਰਾਟ ਉਸ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਸ ਦਾ ਰਬਾਬ-ਇੱਕ ਤਾਰ ਵਾਲੇ ਯੰਤਰਾਂ ਦਾ ਖੋਜੀ ਹੋਣ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਵੀ ਹੈ।^[11]

ਕਰੈਟਰ

ਕ੍ਰੇਟਰ ਗ੍ਰਹਿ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਗੱਡੇ ਦਾ ਨਾਮ ਤਾਨਸੇਨ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।^[17]