Loading AI tools
dyktator Ugandy Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Idi Amin Dada Oumee, właśc. Idi Awo-Ongo Angoo (ur. 17 maja 1925[uwaga 1] w Koboko, zm. 16 sierpnia 2003 w Dżuddzie, Arabia Saudyjska) – ugandyjski polityk i feldmarszałek. Prezydent Ugandy, a faktycznie dyktator w latach 1971–1979[1][2].
Data i miejsce urodzenia |
17 maja 1925 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
16 sierpnia 2003 |
3. Prezydent Ugandy | |
Okres |
od 25 stycznia 1971 |
Przynależność polityczna |
bezpartyjny |
Poprzednik | |
Następca |
Nazywany „Rzeźnikiem z Ugandy”[3] i uważany za jednego z najbardziej brutalnych dyktatorów w historii świata[4].
Członek małego plemienia Kakwa, z północno-zachodniej Ugandy[1]. Z wyznania muzułmanin. Był synem miejscowej czarownicy[5]. Ukończył cztery klasy anglojęzycznej szkoły podstawowej[6]. Według autora jego biografii – Ericha Wiedemanna[7] – dobrze umiał jedynie hodować kozy, a język suahili kaleczył. Dzięki swoim potężnym rozmiarom – 193 centymetrów wzrostu[8] i ponad 100 kilogramów wagi – zwrócił na siebie uwagę oficerów rekrutujących żołnierzy do brytyjskiej armii kolonialnej spośród ludności tubylczej. W 1946 roku odkomenderowano go do 4. batalionu ugandyjskiego King's African Rifle, gdzie początkowo służył jako asystent kucharza. Z czasem uczył się posługiwania karabinem. Zyskał przydomek „czarny bombardier” dzięki swoim ponadprzeciętnym zdolnościom jako rugbysta. Dzięki sile, brutalności i lojalności wyrobił sobie opinię „fantastycznego chłopaka” (według jego akt wojskowych), któremu jednak „brakowało szarych komórek”[7][1]. Już jako żołnierz budził kontrowersje. Cieszący się opinią kobieciarza Amin zapraszał swoje kochanki na seks w łóżku w koszarach.
W stopniu sierżanta brał udział w tłumieniu antykolonialnego powstania Mau Mau w Kenii[9] . Stosował metody skutecznego torturowania schwytanych powstańców. Odpowiedzialny za nocną pacyfikację wioski Turkana. Mieszkańcy wsi zostali wybici przez żołnierzy Amina po wcześniejszych brutalnych torturach. Na odkopanych później zwłokach odkryto monstrualne obrażenia i brak genitaliów wśród męskich ciał[10]. Brutalne, ale również skuteczne metody Amina aprobowało dowództwo brytyjskie, które awansowało go do stopnia chorążego. Był to pierwszy tak wysoki awans niebiałego żołnierza. Następnie brał udział w zwalczaniu powstania separatystów somalijskich na północy Kenii[6][10]. Szef policji w Kenii usiłował zrealizować śledztwo w sprawie odpowiedzialności Amina za ludobójstwo, lecz rozkazy zwierzchnictwa zmusiły go do poniechania tych zamiarów: brytyjscy gubernatorzy Kenii oraz Ugandy, a także premier autonomicznego rządu kolonialnego Ugandy – Milton Obote – postanowili zatuszować sprawę w celu uniknięcia jakichkolwiek ekscesów, zaś Amin otrzymał jedynie surową naganę: nigdy nie postawiono go przed sądem wojskowym. Pod wpływem tego wydarzenia Erich Wiedemann oskarżał Brytyjczyków o to, że dostarczyli urodzajnej gleby ziarnu brutalności kiełkującemu w sercu Amina[10]. Podobne poglądy reprezentował Ryszard Kapuściński[11] , który uważał, że wysoką pozycję w armii Ugandy zawdzięczał pragnieniom brytyjskich oficerów do zachowania wpływów w armii postkolonialnej[12] .
W tym czasie odnosił również sukcesy sportowe, z których największym było zdobycie tytułu mistrza Ugandy w boksie w wadze półciężkiej. Gdy w 1962 r. Uganda uzyskała niepodległość. Amin awansował na kapitana. W 1963 został majorem, po czym wysłano go do Anglii na doszkolenie[10]. W 1964 żołnierze brytyjscy wyjechali z Ugandy, a Amin został pułkownikiem i głównodowodzącym armii. Jako pułkownik nielegalnie wspierał buntowników walczących z rządem Mobutu Sese Seko w Kongo-Kinszasie (obecnie Demokratyczna Republika Kongo). Celem zdobycia finansów dla rebeliantów organizował przemyt złota i kości słoniowej. Czerpał z tego zyski, przez co rzucił na swoją armię podejrzenie o przemycanie złota ze wschodu Konga[13].
W kwietniu 1966 wciąż będący premierem Milton Obote zlecił Aminowi obalenie ówczesnego monarchistycznego prezydenta – Edwarda Mutesy. 23 maja tego roku Amin zaatakował pałac w Mengo i zmusił Mutesę do ustąpienia, po czym dokonał rzezi na popierających Mutesę Bugandyjczykach, nazywając ten akt brutalności dokładną robotą[14]. W nagrodę uzyskał od Obote stanowisko szefa armii. Jednak 25 stycznia 1971 – już jako generał – dokonał zamachu stanu i obalił Miltona Obote, który w tym czasie przebywał w Singapurze na szczycie Commonwealthu[15]. Pucz wojskowy dokonany przy pomocy izraelskich tajnych służb i wsparty przez Wielką Brytanię, wyprzedził planowane przez Obote odsunięcie Amina od stanowiska dowódczego[15].
Wojsko desygnowało go na prezydenta[1]. Jedną z pierwszych decyzji nowego prezydenta było uwolnienie więźniów politycznych[16]. Jak się szybko okazało, rządy Amina coraz bardziej dryfowały w stronę tyranii. Początkowo współpracował z Wielką Brytanią, Izraelem i RPA. Znany ze swojego nacjonalizmu Amin był zmienny w poglądach i często podejmował pochopne decyzje. W 1972 roku zdecydował o wypędzeniu z kraju wszystkich Azjatów (50 tysięcy osób) stanowiących ekonomiczną elitę kraju. Decyzja poskutkowała katastrofą ekonomiczną. W tym samym roku publicznie obraził rządy Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych Ameryki. Zerwał również współpracę z Izraelem, będącym dotychczas jednym z głównych sojuszników Ugandy. Dotychczasowi sojusznicy Amina – Wielka Brytania, Izrael (Amin w niechęci do Izraela posunął się nawet do publicznego chwalenia holocaustu) i RPA szybko stały się według niego głównymi przeciwnikami Ugandy. Jako muzułmanin zwrócił się o pomoc do Libii[1][16][2].
Bezlitośnie likwidował rzeczywistych jak i domniemanych przeciwników politycznych, dokonując na nich regularnych masakr[16]. Szacuje się, że jego rządy doprowadziły do śmierci 300–400 tysięcy Ugandyjczyków[1][5]. Stale umacniał osobistą władzę, w 1975 r. przyznano mu tytuł feldmarszałka, a rok później stanowisko dożywotniego prezydenta[1]. Wdrażany był również kult jednostki prezydenta – np. jezioro Edwarda zostało przez władze Ugandy oficjalnie przemianowane na Jezioro Idi Amin Dada[17].
Pomimo złej reputacji Amin został w 1975 roku wybrany na przewodniczącego Organizacji Jedności Afrykańskiej, a w 1977 roku kraje afrykańskie zablokowały rezolucję ONZ, która potępiała Amina za naruszanie praw człowieka[16].
Reżim Amina znalazł się w centrum światowego zainteresowania w 1976 roku, gdy udzielił wsparcia grupie terrorystów palestyńskich z Ludowego Frontu Wyzwolenia Palestyny i wspierających ich terrorystów zachodnioniemieckich, którzy porwali w Grecji samolot Air France. Na jego pokładzie znajdowali się w większości obywatele pochodzenia żydowskiego. Samolot za zgodą prezydenta został skierowany na lotnisko w Entebbe w Ugandzie. Spektakularna akcja (wojskowy kryptonim Operation Thunderbolt) odbicia zakładników przez izraelskich komandosów przeszła do historii jako operacja Entebbe[18].
Politykę Amina zdominował konflikt z sąsiednią Tanzanią. Zapoczątkował on się w chwili, gdy prezydent Tanzanii Julius Nyerere zaoferował azyl polityczny obalonemu prezydentowi Obote. Do byłego prezydenta dołączyło 20 tys. osób prześladowanych przez dyktatora z powodów politycznych. Rok później grupa uchodźców przy wsparciu Tanzanii próbowała bezskutecznie obalić Amina. Junta oskarżyła Nyerere o przygotowanie zamachu, a dodatkowo zaczęła wspierać wrogów politycznych urzędującego prezydenta Tanzanii, co spowodowało długotrwały spór między oboma państwami[19] . Pod koniec lat 70. doszło do szeregu zbrojnych wystąpień antyrządowych w Ugandzie. Na początku października 1978 rebelianci antyrządowi zaatakowali Amina w willi prezydenckiej w Kampali; dyktator uciekł wraz z rodziną helikopterem[19] . Do ataku doszło w okresie, gdy liczba bliskich współpracowników Amina znacznie się zmniejszyła, przy rosnącej liczbie dysydentów w Ugandzie[20]. Gdy Mustafa Adrisi, wiceprezydent Ugandy został ranny w podejrzanym wypadku samochodowym, żołnierze lojalni wobec Adrisiego zbuntowali się. Odpowiedzią Amina było wysłanie żołnierzy przeciwko buntownikom, którym w części udało się przekroczyć granice Tanzanii[19][21]. Rebelia przeniknęła do Tanzanii, skąd bojówki złożone z uchodźców zaczęły atakować żołnierzy dyktatora. W 1978 roku w odpowiedzi na tanzańskie wsparcie dla rebeliantów Amin zaatakował sąsiednią Tanzanię, ale 11 kwietnia 1979 r., po kontrofensywie, został obalony przez wojska tanzańskie wspierające rebeliantów i byłego prezydenta Obote[1].
Obalony dyktator udał się na emigrację do Libii, a następnie Arabii Saudyjskiej. Tam spędził czas na studiowaniu Koranu, czytaniu książek, pływaniu, graniu na akordeonie i oglądaniu programów telewizyjnych. Do końca życia na bieżąco śledził sytuację w ojczyźnie. Zmarł w 2003 roku[16].
Jest centralną postacią książki Gilesa Fodena Ostatni król Szkocji (ang. The Last King of Scotland)[22] oraz jej ekranizacji – brytyjskiego filmu z 2006 filmu pod tym samym tytułem, w reżyserii Kevina Macdonalda. Forest Whitaker otrzymał za rolę Idiego Amina Oscara dla najlepszego aktora pierwszoplanowego[23]. W amerykańskim filmie Atak na Entebbe z 1977, w reżyserii Irvina Kershnera, w rolę Amina wcielił się Yaphet Kotto[24].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.