Język niemiecki
język z grupy zachodniej rodziny języków germańskich / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Drogi AI, mówmy krótko, odpowiadając po prostu na te kluczowe pytania:
Czy możesz wymienić najważniejsze fakty i statystyki dotyczące Język niemiecki?
Podsumuj ten artykuł dla 10-latka
Język niemiecki (niem. deutsche Sprache, Deutsch /dɔɪ̯t͡ʃ/) – język z grupy zachodniej języków germańskich rodziny indoeuropejskiej[3][4].
Obszar | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Liczba mówiących |
język ojczysty dla 95 mln osób[1], uczących się 80 milionów osób[2] | ||||||
Pismo/alfabet | |||||||
Klasyfikacja genetyczna | |||||||
| |||||||
Status oficjalny | |||||||
język urzędowy | Austria Belgia Liechtenstein Luksemburg Niemcy Szwajcaria Unia Europejska (język oficjalny i roboczy) Pozostałe miejsca: Trydent-Górna Adyga, Włochy (język urzędowy regionu autonomicznego, obok włoskiego) | ||||||
Organ regulujący | Międzypaństwowa Komisja Ortografii Niemieckiej | ||||||
UNESCO | 1 bezpieczny↗ | ||||||
Ethnologue | 1 narodowy↗ | ||||||
Kody języka | |||||||
ISO 639-1 | de | ||||||
ISO 639-2 | deu/ger | ||||||
ISO 639-3 | deu | ||||||
IETF | de | ||||||
Glottolog | stan1295 | ||||||
Ethnologue | deu | ||||||
GOST 7.75–97 | нем 481 | ||||||
WALS | ger, gbl, gha, gma, gth, gti | ||||||
SIL | deu | ||||||
Występowanie | |||||||
Świat niemieckojęzyczny | |||||||
W Wikipedii | |||||||
| |||||||
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. |
Język niemiecki w Niemczech (Binnendeutsch) występuje w trzech formach/wariantach językowych: język standardowy (wysokoniemiecki, Hochdeutsch), język potoczny (języki potoczne)(Umgangssprache), dialekty. Dialekty dolnoniemieckie (Niederdeutsch) zostały uznane za język regionalny (Regionalsprache). Istnieją też odmiany (warianty) (Varietäten) języka niemieckiego: w Austrii (Österreichisch, österreichisches Deutsch) i w Szwajcarii (Schweizerhochdeutsch, schweizerisches Deutsch). Ponadto język niemiecki jest używany jako język urzędowy w Luksemburgu (obok języka luksemburskiego i francuskiego), Liechtensteinie, w części Belgii[5][6].
W skład języków zachodniogermańskich, które przede wszystkim ze względów politycznych, a nie lingwistycznych są powszechnie uważane za „jeden język niemiecki” wchodzą:
- alemański (Szwajcaria, Liechtenstein, Alzacja, Szwabia, w tym południowa część landu Badenia-Wirtembergia i Vorarlberg)
- bawarski (Górna Bawaria, Dolna Bawaria, Górny Palatynat, Południowy Vogtland, Austria – oprócz kraju związkowego Vorarlberg, Samnaun w Gryzonii, Prowincja Bolzano, dawniej także część Szumawy i Lasu Czeskiego na terenie Czech i Moraw)
- górnofrankijski (Frankonia),
- środkowofrankijski, zwany też zachodniośrodkowoniemieckim (Hesja, Palatynat, mowa okolic Kolonii i wschodniej Mozeli),
- wschodniośrodkowogórnoniemiecki (do którego można zaliczyć „Standardhochdeutsch”, oraz gwary z obszaru Górnej Saksonii, Turyngii, Anhaltu, południowej Brandenburgii oraz ze Śląska; dawniej również Prusy Górne, Sudety) oraz
- dolnoniemiecki (Dolna Saksonia, Meklemburgia, północna Brandenburgia, Pomorze – obecnie tylko Przednie, dawniej również Prusy Dolne; historycznie również język niderlandzki (dolnofrankijski), a za nim afrikaans stanowią odmianę języka dolnoniemieckiego[7][8][9]).
Języki niemieckie (często w kontakcie z innymi językami) odegrały kluczową rolę w kształtowaniu się kilku innych języków. Przykładem jest tu wykształcony w średniowieczu język jidysz. W XIX wieku natomiast z kilku etnolektów niemieckich w Pensylwanii wykształciła się odmiana pensylwańska.
Z języka niemieckiego pochodzą słowa spotykane też w innych językach, takie jak: kindersztuba, weltschmerz, schadenfreude.
- Osobny artykuł: Austriacka odmiana języka niemieckiego.
Język niemiecki ma swoich użytkowników w wielu krajach, gdzie nie ma statusu oficjalnego. Są to: Stany Zjednoczone, Brazylia, Kanada, Francja, Argentyna, Rosja, Kazachstan, Australia, Holandia, Wielka Brytania, Hiszpania, Chile, Węgry, Południowa Afryka, Meksyk, Izrael, Rumunia i Czechy.
Według raportu „Deutsch als Fremdsprache weltweit. Datenerhebung 2015” w roku 2015 na całym świecie języka niemieckiego jako obcego uczyło się około 15,4 miliona osób[10]. Najwięcej osób uczyło się niemieckiego odpowiednio: w Europie – 9,4 mln, w krajach Wspólnoty Niepodległych Państw – 3,1 mln, w Afryce – 0,85 mln, Azji – 0,79 mln oraz w USA i Kanadzie – 0,53 mln. Na poziomie studiów wyższych niemieckiego jako języka obcego uczyło się w 2015 roku ok. 1,3 mln studentów[10]. Krajem, w którym największa liczba osób uczyła się w 2015 roku języka niemieckiego była Polska – 2,28 mln osób, drugie miejsce zajmowały Wielka Brytania oraz Rosja – po 1,55 mln, a trzecie Francja – 1 mln uczących się[10].
W Polsce nauka języka niemieckiego oraz francuskiego, jako nośników nowoczesnej zagranicznej kultury i nauki, zyskiwała popularność od czasów Oświecenia. Dotyczyło to również pozostającego poza władzą państw niemieckojęzycznych Królestwa Kongresowego. W dwudziestoleciu międzywojennym języka niemieckiego w polskich szkołach średnich uczyło się 60% uczniów. W PRL-u rola języka niemieckiego w nauczaniu spadła, pod koniec tego okresu dotycząc 12% uczniów szkół podstawowych i ok. 30% uczniów szkół średnich. Na początku XXI wieku (w roku szkolnym 2011/2012) w polskich szkołach różnego typu język niemiecki był obowiązkowym przedmiotem dla 39% uczniów[11].
- Osobny artykuł: Alfabet niemiecki.
Alfabet niemiecki jest odmianą alfabetu łacińskiego i składa się z 30 liter. Oprócz 26 liter klasycznych zawiera także przegłosy ä, ö i ü (tzw. umlauty) oraz ß (tzw. Es-Zett lub scharfes S). Przy braku odpowiednich czcionek muszą one być zastępowane odpowiednimi dwuznakami (ä = ae, ö = oe, ü = ue, ß = ss).
A Ä B C D E F G H I J K L M N O Ö P Q R S ẞ T U Ü V W X Y Z a ä b c d e f g h i j k l m n o ö p q r s ß t u ü v w x y z
Cechą charakterystyczną niemieckiej ortografii jest pisownia wszystkich rzeczowników wielką literą (występująca współcześnie ponadto jedynie w ortografii jęz. luksemburskiego; do 1948 r. obowiązywała ona również w języku duńskim).
W 1998 r. wprowadzono reformę (potem kilkakrotnie modyfikowaną) niemieckiej ortografii, która polega m.in. na wariantowym zniemczeniu pisowni niektórych wyrazów obcych, zwiększeniu liczby wyrażeń pisanych rozdzielnie oraz wielką literą, jak również zamienieniu ß występującego po krótkiej samogłosce na ss oraz zwiększeniu częstotliwości używania litery ä zamiast e. Nowa pisownia formalnie obowiązuje już w Niemczech i Austrii, jest jednak ignorowana przez największe wydawnictwa prasowe.
Wygląd szkolnego pisma ręcznego w języku niemieckim był ściśle uregulowany. Do 1925 r. było to pismo zwane Kurrentschrift (kurrenta; inaczej Spitzschrift), a w latach 1935–1941 Sütterlinschrift (inaczej Deutsche Schrift). Do dzisiaj widać te wpływy w piśmie ręcznym starszego pokolenia Niemców.
Dla niemieckiego ze Szwajcarii i Liechtensteinu charakterystyczny jest brak litery ß w pisowni, zastępuje się ją podwójnym „s” (ss).
- Akcent wyrazowy w języku niemieckim pada w zdecydowanej większości wyrazów na pierwszą sylabę w wyrazie, np. dol·met·schen [ˈdɔlmɛt͡ʃən][uwaga 2]. W wyrazach złożonych z dwóch samodzielnych wyrazów np. Plat·ten-spie·ler [ˈplatənˌʃpiːlɐ] wyróżnia się dwa akcenty – główny na pierwszą sylabę pierwszego członu i poboczny na pierwszą sylabę drugiego członu. Wyjątkami są: