Niemcy
państwo w Europie Środkowej / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Drogi AI, mówmy krótko, odpowiadając po prostu na te kluczowe pytania:
Czy możesz wymienić najważniejsze fakty i statystyki dotyczące Niemcy?
Podsumuj ten artykuł dla 10-latka
Niemcy; Republika Federalna Niemiec, RFN (niem. Deutschland; Bundesrepublik Deutschland, BRD, [ˈbʊndəsʁepuˌbliːk ˈdɔʏt͡ʃlant], wymowaⓘ) – państwo federacyjne położone w zachodniej i środkowej Europie. Składa się z 16 krajów związkowych (landów), spośród których jeden to jego stolica i zarazem największe miasto – Berlin. Państwo ma powierzchnię 357 578 km² i panuje w nim klimat umiarkowany. Z ponad 84 milionami mieszkańców jest najludniejszym państwem Unii Europejskiej[7]. Stanowi czołowe pod względem gospodarczym i politycznym państwo Europy. Stanowi część strefy Schengen i strefy euro, jest członkiem ONZ, OECD, G7, G20. Po Stanach Zjednoczonych Niemcy są drugim krajem docelowym migracji na świecie[8]. Niemiecka gospodarka stanowi jedną z największych na świecie. Niemcy mają także bogatą historię i dziedzictwo kulturowe.
Ten artykuł dotyczy państwa. Zobacz też: inne znaczenia. |
| |||||
Hymn: (Pieśń Niemców) | |||||
Konstytucja | |||||
---|---|---|---|---|---|
Język urzędowy | |||||
Stolica | |||||
Ustrój polityczny | |||||
Typ państwa | |||||
Głowa państwa | |||||
Przewodniczący Bundestagu | |||||
Szef rządu | |||||
Wicekanclerz federalny | |||||
Powierzchnia • całkowita • wody śródlądowe |
| ||||
Liczba ludności (31 grudnia 2022) • całkowita • gęstość zaludnienia • narody i grupy etniczne |
| ||||
PKB (2023) • całkowite • na osobę |
|||||
PKB (PSN) (2023) • całkowite • na osobę |
| ||||
Waluta |
1 euro = 100 eurocentów (EUR, €) | ||||
formowanie się Niemiec |
utworzenie Związku Północnoniemieckiego – | ||||
Religia dominująca |
katolicyzm (27,7%), protestantyzm (25,5%) | ||||
Strefa czasowa | |||||
Kod ISO 3166 |
DE | ||||
Domena internetowa | |||||
Kod samochodowy |
D | ||||
Kod samolotowy |
D | ||||
Kod telefoniczny |
+49 | ||||
| |||||
| |||||
| |||||
| |||||
|
W starożytności tereny obecnych Niemiec zamieszkiwały plemiona Celtów. Germanie (w obecnym rozumieniu tej nazwy) zamieszkiwali południowo-zachodnią Skandynawię i Jutlandię. Zanim zostali po raz pierwszy wzmiankowani w źródle historycznym, zaczęli migrować wzdłuż wybrzeży Bałtyku i na południe. Na terenie współczesnych Niemiec skolonizowali oni przede wszystkim ziemie nad Łabą i na wschód od niej[9]. W starożytności, w V wieku p.n.e. Herodot wymienia w swojej Historiae plemienia Neurów, Budynów czy Scytów oraczy, które to były plemionami prasłowiańskimi[10]. Była to pierwsza wzmianka o Słowianach w literaturze antycznej. We wczesnym średniowieczu słowiańskie osadnictwo miało też miejsce na terenie dzisiejszej Bawarii (Bavaria Slavica). W późniejszych wiekach Słowianie ulegli germanizacji.
Począwszy od X wieku terytoria niemieckie stały się trzonem Świętego Cesarstwa Rzymskiego, którego władza centralna z czasem osłabła, wskutek czego w XVI wieku północne, wschodnie i centralne Niemcy stały się centrum reformacji protestanckiej, podczas gdy części południowe i zachodnie pozostały katolickie. Wojna trzydziestoletnia i kończący ją pokój westfalski, narzucony cesarstwu przez Francję i Szwecję, położyły kres próbom przywrócenia realnej władzy centralnej cesarza, zaś samo cesarstwo ostatecznie upadło w 1806 r. w następstwie wojen napoleońskich. Hegemonia francuska w utworzonym marionetkowym Związku Reńskim doprowadziła do rozwoju pangermanizmu, z kolei niechęć do tej idei po kongresie wiedeńskim ze strony wielonarodowej cesarskiej Austrii i blokowanie przez nią działań zjednoczeniowych w zdominowanym przez siebie Związku Niemieckim wzmocniło postulaty budowy tzw. Małych Niemiec, nieobejmujących monarchii Habsburgów, czego pierwszym odbiciem stał się powołany bez niej Niemiecki Związek Celny.
Współczesna państwowość niemiecka korzeniami sięga utworzonego z inicjatywy Prus w 1866 r. Związku Północnoniemieckiego, który wskutek zjednoczenia Niemiec stał się w 1871 roku Cesarstwem Niemieckim. Pod jego przewodnictwem zawiązany został sojusz państw centralnych, pokonany w I wojnie światowej przez porozumienie państw ententy, zaś poniesiona klęska wojenna wywołała w Niemczech w latach 1918–1919 rewolucję, wskutek której ukształtował się nowy ustrój państwa znany jako Republika Weimarska. W wyniku traktatu wersalskiego utraciła ona na rzecz odrodzonej Polski większość dawnego zaboru pruskiego, a także straciła większość innych ziem zdobytych po styczniu 1871 r., niemniej cieszyła się początkowo w latach 20. XX wieku okresem względnej stabilności i swobody gospodarczej, politycznej i kulturalnej (Goldene Zwanziger), trwającym aż do nadejścia wielkiego kryzysu, który zdestabilizował państwo, ułatwiając ustanowienie w 1933 roku totalitarnego ustroju III Rzeszy, zdominowanego przez ideologię narodowego socjalizmu. Pod jej wpływem doszło do szeregu agresji zbrojnych Niemiec oraz sprzymierzonych z nim państw Osi na inne kraje, co wywołało II wojnę światową, w trakcie której Niemcy dopuścili się ludobójstwa Żydów i Romów oraz zbrodni wojennych na masową skalę. Po kapitulacji w 1945 roku Niemcy zostały podzielone przez zwycięskich w wojnie aliantów, w wyniku czego na ich obszarze powstały dwa organizmy państwowe o ograniczonej suwerenności, tj. Niemiecka Republika Demokratyczna i Republika Federalna Niemiec. Ta ostatnia stała się w roku 1957 jednym z członków założycieli wspólnot europejskich przekształconych później w Unię Europejską, ale normalizacja stosunków tego państwa z krajami Europy Środkowej i Wschodniej nastąpiła dopiero w latach 70. XX wieku (Ostpolitik). Zjednoczenie obydwu państw niemieckich nastąpiło w 1990 roku, a w roku następnym zjednoczone Niemcy odzyskały pełną suwerenność.
Etnonim „Niemiec” pochodzi od psł. *němьcь („niezdolny do mówienia”, „mamroczący”, „mówiący niezrozumiale”[11]) z psł. *němъ („niemy”) i sufiksu -ьcь[12][13], co podkreśla barierę językową a wręcz ideologiczną między językami germańskimi („cudzymi”) a słowiańskimi („naszymi”, „słownymi”) od psł. *slověninъ[14].
Ta dychotomia swój-obcy jest homologiczna do gr. βάρβαρος (bárbaros, „obcy”, „dziwny”, „bełkoczący”, stąd barbarzyńca), a także arab. عجم (ajam, „niemy”), które do dzisiaj stosuje się do osoby niewładającej arabskim od urodzenia[15] i które po arabskim podboju Persji rozszerzyło swoje znaczenie na pejoratywne określenie podbitych ludów[16].
Słowo „Niemiec” odnaleźć można we wszystkich językach słowiańskich, a nawet w węgierskim zapożyczeniu német. Termin „Niemcy” występuje na przykład w Żywocie św. Metodego z IX w. oraz w mowie Rościsława do bizantyńskiego cesarza Michała III:
Cуть въ ны въшьли учителе мнози крьстияни из Влахъ, и из Грькъ, и из Немьць, учаще ны различь, а мы Словени проста чадь и не имамъ, иже бы ны наставилъ на истину и разумъ сказалъ, то, добреи владыко, посъли такъ мужь, иже ны исправить вьсяку правьду... (Przyszli do nas liczni nauczyciele chrześcijanie z Włoch, Grecji i Niemiec, którzy nas uczą rozmaicie. A my, Słowianie prosty lud i nie mamy nikogo, kto by nas ku prawdzie skierował i zrozumiale pouczył. Więc dobry władco poślij tak męża, aby umocnił wszelką prawdę.)
Z tego samego rdzenia *němъ pochodzi niemowlę (do XVI wieku: niemowię, niemowiątko).
Według starszych nielingwistycznych teorii z lat 1970 Stanisława Rosponda, nazwa ta mogła nawiązywać do plemienia Nemeti wzmiankowanego przez Tacyta i Cezara[17][18][19].
Niemiecka flaga jest złożona z trzech pasów: czarnego u góry, czerwonego w środku i złotego u dołu. Została ona po raz pierwszy użyta w roku 1848, kiedy rozbite niemieckie państwa dążyły do zjednoczenia. Jej kolory zaczerpnięto z mundurów żołnierzy, którzy walczyli w okresie wojen Napoleońskich. Kiedy doszło do unifikacji, kolorami narodowymi stały się jednak czarny, czerwony i biały. W 1919 r., podczas tworzenia republiki, ponownie przyjęto barwy z 1848 r. W latach 30. XX wieku flagą państwową stała się flaga partii nazistowskiej, a po II wojnie światowej w obu nowych państwach niemieckich przyjęto flagę sprzed okresu nazizmu, lecz w Niemczech Wschodnich dodano do niej godło kraju. W wyniku kolejnego zjednoczenia Niemiec ponownie uznano flagę dawnych Niemiec Zachodnich[20].
Godłem Niemiec jest czarny orzeł z czerwonym dziobem i pazurami na złotym tle. W starożytności orzeł był symbolem rzymskich cesarzy. W średniowieczu Karol Wielki przejął od nich symbol swojej władzy. Po podziale imperium Karola symbolem Świętego Cesarstwa Rzymskiego stał się dwugłowy orzeł na złotym tle. Mimo zniesienia cesarstwa w 1804 r., orzeł przetrwał jako herb monarchii austriackiej. Z tego też powodu nie mógł on zostać przywrócony po zjednoczeniu Niemiec i powstaniu Cesarstwa Rzymskiego, więc jako godło przyjęto orła jednogłowego. Był on także symbolem Republiki Weimarskiej oraz Republiki Federalnej Niemiec od 1948 r.[21]
Autorem tekstu niemieckiego hymnu jest August Heinrich Hoffmann von Fallersleben, muzykę zapożyczono z hymnu Cesarstwa Austriackiego, skomponowanego przez Josepha Haydna. Tekst został napisany 26 sierpnia 1841 r. i wzywa do zjednoczenia państwa. 11 sierpnia 1922 utwór stał się hymnem Republiki Weimarskiej. W okresie nazizmu tekst jego pierwszej strofy został wykorzystany przez propagandę w celu uprawomocnienia działań zbrojnych, prowadzonych wtedy przez Trzecią Rzeszę. Po II wojnie światowej nieoficjalnym hymnem Niemiec stała się trzecia zwrotka pieśni von Fallerslebena, co zatwierdzone zostało w 1991 r.[22]
- Osobny artykuł: Historia Niemiec.
Prehistoria i starożytność
- Osobny artykuł: Germania.
Plemiona germańskie wyodrębniły się prawdopodobnie w epoce brązu (Kultura nordyjska). Z południowej Skandynawii i północnych Niemiec od I wieku p.n.e. wędrowali na południe, wschód i zachód, stykając się z plemionami celtyckimi żyjącymi na terenie Galii i południowych Niemiec, a także ludami irańskimi, Bałtami oraz Słowianami w Środkowej i Wschodniej Europie[23]. Za sprawą Oktawiana Augusta rzymski dowódca Warus rozpoczął podbój Germanii. W 9 r. n.e., trzy rzymskie legiony zostały pokonane podczas bitwy w Lesie Teutoburskim przez Cherusków pod wodzą Arminiusa. Na lewym brzegu Renu, Rzymianie utworzyli dwie prowincje Germania Inferior i Germania Superior. Do roku 100, kiedy Tacyt napisał Germanię, plemiona germańskie osiedliły się wzdłuż Renu i Dunaju (Limes Górnogermańsko-Retycki), zajmując większość terenu dzisiejszych Niemiec. Austria, południowa Bawaria oraz zachodnia Nadrenia nadal były jednak rzymskimi prowincjami[24].
W trzecim wieku pojawiły się kolejne duże plemiona germańskie: Alamanowie, Frankowie, Chattowie, Sasi, Fryzowie oraz Turyngowie. Około roku 260 Germanie wkroczyli na tereny kontrolowane przez Cesarstwo Rzymskie[25]. Na terytorium Germanii właściwej nastąpiła konsolidacja germańskich plemion, w wyniku czego ukształtował się potężny związek plemienny Alamanów. Rozległe obszary zajmowali Frankowie, a tereny północne należały do Sasów. Po inwazji Hunów w 375 r. oraz wraz ze schyłkiem Rzymu od 395 r. plemiona germańskie dalej migrowały na południowy wschód[24]. W bitwie pod Tolbiacum (Zülpich) w 496 Alamanowie zostali pokonani przez Franków, a ich powstanie w 506 krwawo stłumił Chlodwig I.
Dawne niemieckie formy państwowości
Królestwo Wschodnich Franków i Święte Cesarstwo Rzymskie
Odtąd Alemania wchodziła w skład państwa frankijskiego jako marchia. 25 grudnia 800 r., król Franków Karol Wielki został ukoronowany cesarzem i stworzył Imperium Karolińskie, które w 843 r. zostało podzielone na podstawie traktatu w Verdun, w wyniku czego powstało Królestwo Wschodnich Franków. Jego terytorium rozciągało się od rzeki Eider na północy do wybrzeży Morza Śródziemnego na południu[24]. Podczas panowania władców z dynastii Ludolfingów w latach 919–1024, kilka ważniejszych księstw zostało połączonych, a król niemiecki został ukoronowany na cesarza rzymskiego w 962 r., zaś jego królestwo stało się trzonem Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Podczas rządów dynastii salickiej (1024–1125) wchłonęło ono północną Italię i Burgundię, lecz podczas sporu o inwestyturę cesarze utracili znaczną część swojej potęgi.
W okresie panowania Hohenstaufów (1138–1254) niemieccy książęta rozszerzyli swoje wpływy dalej na wschód i południe, na ziemie należące do Słowian, rozpoczynając osadnictwo na tych i leżących jeszcze dalej na wschód terenach. Północne miasta niemieckie rozwijały się jako członkowie Hanzy[24]. W późniejszym okresie liczba ludności kraju zdecydowanie zmniejszyła się z powodu „wielkiego głodu” w latach 1315–1317, a następnie „czarnej śmierci” w latach 1348–1350[26]. Złota Bulla z 1356 r. wprowadziła podstawową konstytucję kraju i wprowadziła w cesarstwie elekcję króla przez siedmiu elektorów[24].
Marcin Luter opublikował 95 tez w 1517 r. w Wittenberdze, rzucając tym samym wyzwanie Kościołowi katolickiemu i rozpoczynając reformację. Kościół luterański stał się oficjalnym wyznaniem w wielu księstwach niemieckich do roku 1530. Spór religijny doprowadził do wojny trzydziestoletniej (1618–1648), w ciągu której populacja regionu spadła o 30%[27]. Pokój westfalski w 1648 r. zakończył wojny religijne w Niemczech, jednak kraj pozostał podzielony na wiele małych państw[28]. W XVIII wieku Święte Cesarstwo Rzymskie składało się z około 1800 takich terytoriów[29].
Od 1740 r. spory pomiędzy austriacką monarchią Habsburgów oraz Prusami zdominowały niemiecką historię. W latach 1772, 1793 i 1795 Prusy i monarchia Habsburska wraz z Cesarstwem Rosyjskim dokonały rozbiorów Polski[30].
Upadek Świętego Cesarstwa Rzymskiego oraz Związek Reński
- Osobny artykuł: Związek Reński.
W 1806 r. Święte Cesarstwo Rzymskie zostało rozwiązane w rezultacie wojen napoleońskich i zastąpione przez utworzony w ich miejsce Związek Reński podporządkowany Francji[24]. Nacjonalizm i liberalne idee rewolucji francuskiej zdobyły rosnące poparcie Niemców, głównie młodych, co w połączeniu z niechęcią do hegemonii francuskiej doprowadziło do rozwoju pangermanizmu[31].
Związek Niemiecki
- Osobny artykuł: Związek Niemiecki.
Podczas upadku władzy Napoleona kongres wiedeński w 1814 r. stworzył Związek Niemiecki (Deutscher Bund), luźną ligę 39 krajów. Niezgoda z europejską restauracją monarchów spowodowała zwiększenie ruchów liberalnych, skutkując wprowadzeniem nowych represji przez austriackiego kanclerza Klemensa von Metternicha, co wzmocniło postulaty budowy tzw. Małych Niemiec, nieobejmujących Austrii. W 1834 r. powstał Niemiecki Związek Celny, unia celna zainicjowana przez Prusy, lecz nieobejmująca Austrii, która podtrzymywała gospodarcze powiązania państw niemieckich[32].
Na fali Wiosny Ludów, która zdestabilizowała francuską republikę, intelektualiści i inni obywatele rozpoczęli rewolucję. Król Prus, Fryderyk Wilhelm IV, otrzymał od Frankfurckiego Zgromadzenia Narodowego ofertę korony cesarskiej, ale z ograniczoną władzą, co sprawiło, że z niej nie skorzystał, doprowadzając do czasowego niepowodzenia ruchu nacjonalistycznego i utrzymania nominalnego przywództwa Austrii w Związku Niemieckim. Król zaproponował natomiast wprowadzenie konstytucji Prus[31]. W 1862 r., w związku z reformami wojskowymi, wybuchł konflikt pomiędzy królem Prus Wilhelmem I Hohenzollernem i coraz bardziej liberalnym Landtagiem Prus, w wyniku czego król mianował nowego kanclerza, Ottona von Bismarcka[31]. Doprowadził on do wojny z Danią w 1864 r.
Historia współczesnego państwa niemieckiego
Związek Północnoniemiecki
- Osobny artykuł: Związek Północnoniemiecki.
Pruskie zwycięstwo w wojnie z Austrią w 1866 r. położyło kres istnieniu Związku Niemieckiego oraz umożliwiło utworzenie bez udziału Austrii, dotąd jednego z państw niemieckich, Związku Północnoniemieckiego (Norddeutscher Bund), stanowiącego najwcześniejszy podmiot prawa międzynarodowego, z którym współczesne Niemcy zachowują ciągłość prawną. Zarazem po raz pierwszy Prusy weszły wówczas w skład niemieckiego państwa narodowego jako całość, a zatem włączając w to również Prusy Wschodnie oraz zabór pruski podzielonej Polski, w wyniku czego nasiliła się germanizacja tych terenów, wzbudzając opór Polaków[33].
Cesarstwo Niemieckie
Po pokonaniu przez Związek Północnoniemiecki Francji podczas wojny w 1870 r., 18 stycznia 1871 r. w okupowanym Wersalu proklamowano w Galerii Zwierciadlanej pałacu wersalskiego Cesarstwo Niemieckie, które połączyło wszystkie państewka niemieckie poza Austrią, Luksemburgiem, Liechtensteinem oraz kantonami szwajcarskiej Alemanii. Prusy, które zajmowały ok. 2/3 powierzchni nowego państwa, zdominowały je. Pruscy królowie z dynastii Hohenzollernów przybrali tytuł cesarski, a Berlin stał się jego stolicą[31]. W kolejnych latach dzięki polityce zagranicznej Bismarck jako kanclerz Niemiec pod rozkazami cesarza zapewnił państwu silną pozycję na arenie międzynarodowej poprzez luźne trzymanie się przymierzy, odosabnianie Francji w sprawach dyplomatycznych i unikanie wojen.
Za panowania Wilhelma II Hohenzollerna Niemcy zaczęły stawać się państwem imperialistycznym, co prowadziło do konfliktów z sąsiednimi państwami. W rezultacie konferencji berlińskiej w 1884 r. Niemcy zażądały przyznania wielu kolonii, np. Niemieckiej Afryki Wschodniej, Niemieckiej Afryki Południowo-Zachodniej, Togo oraz Kamerunu[34]. Pomiędzy 1904-1907, wojska Cesarstwa Niemieckiego brutalne stłumiły powstania afrykańskich ludów Herero i Namaqua, to wydarzenie jest uznawane za pierwsze ludobójstwo XX wieku[35].
Wzrost znaczenia Niemiec oraz schyłek Imperium Osmańskiego skutkujący narastaniem na Bałkanach rywalizacji pomiędzy Austro-Węgrami a Rosją, doprowadziły do znacznego przegrupowania sojuszy europejskich. Po rozpadzie Sojuszu Trzech Cesarzy polityka Niemiec początkowo była niejednoznaczna, jako że weszły one z Austro-Węgrami w Dwuprzymierze, ale zarazem zawarły sprzeczny z nim traktat reasekuracyjny z Rosją, jednak ostatecznie zdecydowały się drugi z tych traktatów zakończyć. Następnie do Dwuprzymierza pomimo długiej tradycji konfliktów z Austrią przystąpiło również Królestwo Włoch, czyniąc z niego Trójprzymierze. W odpowiedzi Rosja i Francja utworzyły pomimo różnic ustrojowych i ideologicznych sojusz francusko-rosyjski, z kolei zagrożona rozbudowującą się niemiecką marynarką wojenną Wielka Brytania zdecydowała się zawrzeć entente cordiale z będącą jej historycznym rywalem Francją, zaś ostatecznie formowanie się skierowanego przeciw Trójprzymierzu Trójporozumienia dopełnione zostało poprzez porozumienie rosyjsko-angielskie[24].
Zamach w Sarajewie na Franciszka Ferdynanda Habsburga 28 czerwca 1914 r. był bezpośrednią przyczyną wybuchu I wojny światowej[36]. Niemcy, jako jedno z bloku państw centralnych, ucierpiały wskutek porażki z ententą podczas jednego z najkrwawszych konfliktów w historii, który pochłonął około 2 milionów niemieckich żołnierzy. W listopadzie 1918 r. wybuchla rewolucja listopadowa, skutkująca abdykacją Wilhelma II (zarówno jako cesarza, jak i króla Prus) w imieniu swoim oraz kronprinza, a także monarchów panujących w pozostałych krajach związkowych. Działania zbrojne w I wojnie światowej zakończył 11 listopada Rozejm w Compiègne[37].
Republika Weimarska
- Osobny artykuł: Republika Weimarska.
Na początku niemieckiej rewolucji w listopadzie 1918 r. Niemcy stały się republiką, a następnie zostały zmuszone do podpisania traktatu wersalskiego w czerwcu 1919 r., w wyniku którego utraciły na rzecz odrodzonej Polski większość dawnego zaboru pruskiego, a ponadto straciły większość innych ziem zdobytych po styczniu 1871 r[37]. Walka o władzę toczyła się jednak dalej, z radykalnie lewicowymi komunistami, którzy przejęli władzę w Bawarii. Rewolucja chyliła się ku końcowi 11 sierpnia 1919 r., kiedy demokratyczna konstytucja weimarska została zatwierdzona przez prezydenta Friedricha Eberta[24]. Nastąpił wtedy okres swobody oraz rozwoju kulturalnego, gospodarczego i politycznego, nazywany „złotymi latami dwudziestymi”, czyli Goldene Zwanziger. W 1929 r. nastąpił jednak wielki kryzys, który zaostrzył trudności gospodarcze związane z obciążeniami nałożonymi przez traktat wersalski, skutkując przedłużającym się okresem niestabilnych rządów. Naród niemiecki coraz słabiej utożsamiał się z rządem, co stworzyło podatny grunt dla legendy o ciosie w plecy, czyli teorii spiskowej głoszącej, iż winę za przegranie I wojny światowej miały rzekomo ponosić określone grupy polityczne i narodowościowe w ramach społeczeństwa Niemiec poprzez niewystarczające wspieranie wojska, w tym ich członkowie wchodzący w skład pierwszych cywilnych rządów republiki, posądzani o zdradę państwa poprzez podpisanie traktatu wersalskiego. Do 1932 r. skrajne stronnictwa (Komunistyczna Partia Niemiec oraz Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników) przejęły kontrolę nad większością parlamentu, podsycając niezadowolenie z rządu[24].
III Rzesza
- Osobny artykuł: III Rzesza.
Po serii nieudanych prób utworzenia rządu, 30 stycznia 1933 r. prezydent Paul von Hindenburg mianował kanclerzem Niemiec Adolfa Hitlera[24]. 27 lutego 1933 doszło do pożaru Reichstagu, co doprowadziło do zniesienia wielu praw obywatelskich, a w przypadku Żydów niemieckich, do całkowitego pozbawienia ich statusu obywateli Rzeszy. Stało się to możliwe po tym, gdy rząd został upoważniony do wydawania niezgodnych z konstytucją dekretów z mocą ustawy, w wyniku tzw. ustawy o pełnomocnictwach, którą uchwalono dzięki poparciu katolickiej Partii Centrum, podczas gdy Socjaldemokratyczna Partia Niemiec głosowała jako jedyna przeciwko, zaś posłowie Komunistycznej Partii Niemiec byli wówczas już uwięzieni[38][39]. Po przeprowadzeniu w marcu i kwietniu 1933 r. Gleichschaltung Niemiec, ich kraje związkowe straciły realne kompetencje i stały się jednostkami o znaczeniu głównie ceremonialnym, a wszystkie spośród ich rządów niezdominowanych jeszcze przez NSDAP zostały wymienione na lojalne wobec nazistów, zaś rzeczywistego znaczenia nabrał odtąd wprowadzony de facto nowy podział administracyjny Rzeszy, oparty na pozbawionych autonomii jednostkach terytorialnych zwanych Gaue. Po śmierci von Hindenburga w roku następnym, Hitler połączył urzędy prezydenta i kanclerza w pojedynczą funkcję Führera, obejmując w kraju pełną i nieograniczoną władzę dyktatorską, której używał w celu zniszczenia jakiegokolwiek, realnego lub domniemanego oporu, Hitler stworzył scentralizowane państwo totalitarne w ciągu niewielu miesięcy. Gospodarka rosła, napędzana głównie przez państwowe inwestycje w infrastrukturę transportową (budowa sieci Reichsautobahnen) oraz zbrojenie militarne[40].
W 1935 r. III Rzesza odzyskała kontrolę nad Terytorium Saary i tamtejszym Zagłębiem Saary, a w 1936 zremilitaryzowała Nadrenię; były to dwie prowincje niemieckie, które na mocy traktatu wersalskiego (1919) znajdowały się pod częściową kontrolą państw ententy[24]. Wraz z hiszpańską wojną domową rozpoczęła się współpraca wojskowa Niemiec i Włoch, poszerzona następnie o Japonię i sformalizowana 27 września 1940 roku w Berlinie zawarciem paktu trzech, której wynikiem było utworzenie przez te państwa bloku wojskowego państw Osi. W 1938 r. nastąpił tzw. Anschluss Austrii oraz wymuszone na Litwie przejęcie Okręgu Kłajpedy, a po zawarciu układu monachijskiego (1939) doszło do aneksji czechosłowackiego Kraju Sudeckiego. Wbrew oświadczeniu Niemiec zawartemu w układzie monachijskim, jakoby wraz z jego przyjęciem wszystkie roszczenia Rzeszy zostały zaspokojone, krótko potem pod niemiecką kontrolą znalazła się cała Czechosłowacja[24]. Zarazem adresatem kolejnych niemieckich roszczeń terytorialnych stały się, począwszy od stycznia 1939 r., także II Rzeczpospolita oraz zależne od niej autonomiczne Wolne Miasto Gdańsk, jednak rząd polski żądania te stanowczo odrzucił, wsparty brytyjskimi gwarancjami wojskowymi udzielonymi 6 kwietnia 1939 r. W ich efekcie polsko-niemiecka deklaracja o nieagresji z 26 stycznia 1934 r. została jednostronnie i bezpodstawnie (a w świetle jej postanowień także nieskutecznie w sensie prawnym) uznana przez Hitlera podczas przemówienia 28 kwietnia w Reichstagu za rzekomo zerwaną przez Polskę, podobnie jak brytyjsko-niemiecki traktat o ograniczeniu zbrojeń na morzu z 18 czerwca 1935 r. został zarazem uznany przez Hitlera za rzekomo zerwany przez Wielką Brytanię[41]. 19 maja został z kolei podpisany w Paryżu aneks do sojuszu polsko-francuskiego z 1921 r., który zawierał protokół o współpracy wojskowej i ustanawiał gwarancje pomocy wojskowej.
Po zawarciu paktu Ribbentrop-Mołotow, niemiecki Wehrmacht po przeprowadzeniu tzw. operacji Himmler rozpoczął 1 września 1939 roku atak zbrojny (tzw. Blitzkrieg) na Polskę, która szybko została zajęta przez III Rzeszę i sowiecką Armię Czerwoną w trakcie kampanii wrześniowej, zaś Wielka Brytania i Francja wypowiedziały w odpowiedzi Niemcom wojnę, co było oznaką rozpoczynającej się II wojny światowej[24]. W trakcie rozwoju konfliktu Niemcy i ich sprzymierzeńcy szybko zdobyli kontrolę w większości Europy Kontynentalnej i Północnej Afryce, podjęto także zakończoną niepowodzeniem próbę opanowania Wielkiej Brytanii. Ponadto planowano inwazję na Szwajcarię i Liechtenstein, zaś pozostające w Europie inne nieliczne państwa neutralne oprócz Irlandii (Szwecja, Hiszpania, Portugalia, Turcja, a nominalnie także Francja Vichy) prowadziły politykę znacznych ustępstw wobec Niemiec. 22 czerwca 1941 r. Niemcy złamały pakt Ribbentrop-Mołotow i zaatakowały Związek Radziecki. Po zaatakowaniu Pearl Harbor przez Japonię, sprzymierzone z nią Niemcy, nie będąc zobligowanymi traktatowo ani przymuszonymi jednoznaczną koniecznością strategiczną, pomimo to zdecydowały się 11 grudnia 1941 r. również wypowiedzieć wojnę Stanom Zjednoczonym[24].
Porażki i straty poniesione w bitwach: moskiewskiej, stalingradzkiej oraz na łuku kurskim, zmusiły Niemcy i ich sojuszników do odwrotu na froncie wschodnim[24]. Po inwazji aliantów na Sycylię oraz wywołanego nią obaleniu w lipcu 1943 r. rządu Benito Mussoliniego, Włochy, dotychczasowy sprzymierzeniec III Rzeszy, poddały się dwa miesiące później aliantom i przyłączyły do nich, przez co niemieckie oddziały musiały bronić dodatkowego frontu we Włoszech, a desanty w Normandii oraz Prowansji otworzyły kolejny front zachodni. W kolejnych miesiącach siły aliantów wdarły się w głąb niemieckiego terytorium, a Führer popełnił samobójstwo, w następstwie czego władze państwa ewakuowały się do Flensburga, zaś siły zbrojne III Rzeszy po zdobyciu przez Armię Czerwoną Berlina poddały się bezwarunkowo 8 maja 1945 r[43].
III Rzesza prowadziła politykę ludobójczą na nieznaną wcześniej skalę. Z powodów ideologicznych (rasizm) głównie w latach 1942–1945 wymordowano prawie 6 milionów Żydów i kilkaset tysięcy Romów[44]. Polityce wykluczenia i nieludzkiego traktowania, a w skrajnej sytuacji masowym mordom, byli poddawani Słowianie z podbitych i przeznaczonych do germanizacji terenów, głównie Polacy, Białorusini i Rosjanie. Ze społeczeństwa niemieckiego wykluczeni byli niepełnosprawni, Świadkowie Jehowy, homoseksualiści, a także członkowie opozycji. W czasie wojny III Rzesza straciła szacunkowo 5,3 miliona żołnierzy[45] i miliony cywilów[46], a także dużą część swego dawnego terytorium[47].
Okupacja aliancka i okres podzielonych Niemiec
Po złożeniu broni przez Niemcy, w dniu 23 maja 1945 r. aresztowano we Flensburgu prezydenta Karla Dönitza i członków rządu Lutza Schwerina von Krosigka oraz wycofano im uznanie, zaś powstałą kilkudniową próżnię władzy alianci zakończyli 5 czerwca 1945 r. wydając Deklarację Berlińską, na mocy której przejęli w Niemczech bezpośrednio pełnię władzy centralnej, wykonując ją przy pomocy Sojuszniczej Rady Kontroli Niemiec. Terytoria na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej zostały na mocy umowy poczdamskiej całkowicie odłączone od Niemiec i przekazane Polsce oraz Związkowi Radzieckiemu, zaś 6,5 miliona Niemców zostało z nich wysiedlonych[48], z kolei reszta terytoriów niemieckich została przejściowa podzielona pomiędzy aliantów na cztery strefy okupacyjne. Dotyczyło to również Berlina, który został osobno podzielony na 4 sektory okupacyjne, odrębne od stref okupacyjnych. Amerykańską i brytyjską strefę okupacyjną połączono 1 stycznia 1947 r. w tzw. Bizonię. Po ostatecznym poróżnieniu się Związku Radzieckiego z aliantami zachodnimi i sparaliżowaniu Sojuszniczej Rady Kontroli Niemiec począwszy od 20 marca 1948 r. poprzez wycofanie delegata sowieckiego, Bizonia wskutek poszerzenia o strefę francuską stała się 8 kwietnia 1949 r. tzw. Trizonią, na bazie której 7 września 1949 r. powstała Republika Federalna Niemiec (Bundesrepublik Deutschland), natomiast strefa radziecka stała się 7 października 1949 roku osobną Niemiecką Republiką Demokratyczną (Deutsche Demokratische Republik). Powołane de facto dwa niemieckie organizmy państwowe o ograniczonej suwerenności, zwane nieformalnie odpowiednio Niemcami Zachodnimi i Niemcami Wschodnimi, były de iure przez cały okres ich współistnienia podmiotami zorganizowanymi w celu tymczasowego rządzenia kontrolowanymi przez siebie terytoriami należącymi do wciąż istniejącego teoretycznie państwa niemieckiego jako całości, w którym aż do 15 marca 1991 r. władzą najwyższą (i zarazem do 3 października 1990 r. jedyną) pozostawała nieaktywna w praktyce Sojusznicza Rada Kontroli Niemiec[49][50]. Niemcy Wschodnie próbowały zignorować odrębny status podzielonego Berlina, wybierając na swoją stolicę niewchodzący formalnie w ich skład wschodni sektor Berlina, natomiast pozostałe trzy sektory miasta weszły w skład terytorium Berlina Zachodniego niewchodzącego formalnie w skład Niemiec Zachodnich, toteż siedzibą rządu zachodnioniemieckiego stało się Bonn[51]. Analogicznie do Terytorium Saary istniejącego w okresie międzywojennym, po II wojnie światowej istniał także zależny od Francji Protektorat Saary, który ostatecznie wszedł w 1957 r. w skład Niemiec Zachodnich.
Niemcy Zachodnie, stworzone jako republika federalna ze społeczną gospodarką rynkową, była sprzymierzona ze Stanami Zjednoczonymi, Wielką Brytanią i Francją oraz pozostawała od tych państw formalnie zależna, jako że zachowały one prawo ingerowania w wewnętrzne sprawy republiki, przy czym po 1955 r. państwa te niemal zaprzestały formalnego korzystania z tego prawa. Nastąpił dynamiczny wzrost gospodarczy, który rozpoczął się w latach pięćdziesiątych. W 1955 r. państwo wstąpiło do NATO, a w 1957 r. było jednym z założycieli Wspólnoty Europejskiej. Początkowo polityka tego państwa pozostawała zgodnie z doktryną Hallsteina nieprzyjazna wobec państw Europy Środkowej i Wschodniej, ulegając zmianie dopiero wraz z nadejściem Ostpolitik po 1970 r. Niemcy Wschodnie należały natomiast do Układu Warszawskiego i Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej, znajdując się pod gospodarczą i militarną kontrolą Związku Radzieckiego. Pomimo nazwy kraju, władza polityczna sprawowana w nim była jedynie przez ważniejszych członków komunistycznej Socjalistycznej Partii Jedności Niemiec mającej monopol władzy, wspomaganej przez Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego NRD (Stasi) kierujące aparatem wszechwładnej tajnej policji, a także wiele innych organizacji, kontrolujących każdy aspekt życia społecznego[52]. Dzięki poprawie stosunków między RFN i NRD oraz zawarciu tzw. „układu NRD-RFN”, oba państwa niemieckie w 1973 roku przystąpiły do ONZ[53].
Pomimo propagandy wschodnioniemieckiej zachwalającej ustrój socjalistyczny oraz podsycającej strach przed ewentualną inwazją z Niemiec Zachodnich, wielu obywateli NRD wyjeżdżało na zachód w celu uzyskania wolności i lepszych perspektyw życiowych[54]. Mur berliński, zbudowany w 1961 r. w celu powstrzymania mieszkańców Wschodnich Niemiec od uciekania na zachód stał się symbolem zimnej wojny, a jego upadek w 1989 r., poprzedzony reformami demokratycznymi w Polsce i na Węgrzech, stał się symbolem upadku komunizmu i ponownego zjednoczenia Niemiec[31].
Przywrócenie integralności i suwerenności Niemiec
- Osobny artykuł: Ponowne zjednoczenie Niemiec.
Zjednoczenie Niemiec stało się faktem 3 października 1990 roku na mocy traktatu zjednoczeniowego, którego ratyfikacja stała się możliwa wskutek zawarciu 12 września porozumienia podczas moskiewskiej konferencji dwa plus cztery, podobnie jak odzyskanie przez zjednoczone Niemcy w dniu 15 marca 1991 r. pełnej suwerenności, z kolei 9 września 1994 r. terytorium Niemiec opuścili ostatni stacjonujący tam żołnierze wojsk rosyjskich[55] W latach 1994–2000 odbyły się przenosiny naczelnych organów władz państwowych do Berlina, podczas gdy Bonn zachowało status Bundesstadt (miasta federalnego), pozostającego siedzibą kilku ministerstw[56].
Po zjednoczeniu Niemcy zaczęły odgrywać większą rolę w Unii Europejskiej i NATO. Wysłały m.in. żołnierzy na misję pokojową na Bałkany, w celu utrzymania tam równowagi, a także do Afganistanu[57]. W 2005 r. Angela Merkel została pierwszym kanclerzem-kobietą[31].