Loading AI tools
polski chemik Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Leon Paweł Teodor Marchlewski (ur. 15 grudnia 1869 we Włocławku, zm. 16 stycznia 1946 w Krakowie) – polski chemik (biochemia), rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego (1926–1928), wiceprezes PAU, organizator Państwowego Instytutu Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach i w Bydgoszczy, prezes PTCh, pierwszy prezes YMCA w Polsce, członek Rady Naczelnej PSL „Piast”, a następnie Stronnictwa Ludowego, senator II i III kadencji II RP. Dwukrotnie nominowany do Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny, raz nominowany w dziedzinie chemii[1].
Leon Marchlewski (1928) | |
Data i miejsce urodzenia |
15 grudnia 1869 |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
profesor nauk chemicznych | |
Specjalność: chemia organiczna | |
Alma Mater | |
Doktorat |
1892 |
Profesura |
1903 |
Praca naukowo-dydaktyczna | |
uczelnia |
University of Manchester Institute of Science and Technology, |
kierownik | |
Zakład |
Chemii Lekarskiej |
Okres spraw. |
1918–1946 (bez okresu okupacji) |
Data urodzenia | |
---|---|
Data śmierci | |
Senator II i III kadencji (II Rzeczypospolitej) | |
Okres |
od 1930 |
Przynależność polityczna | |
Odznaczenia | |
Urodził się 15 grudnia 1869 roku we Włocławku, jako syn kupca zbożowego, Józefa Marchlewskiego (1830–1907) i Emilii Augusty Rückersfeldt (1836–1918), niemieckiej guwernantki. Miał czworo starszego i dwoje młodszego rodzeństwa – trzy siostry i trzech braci[2] (jednym z jego braci był Julian Marchlewski, ur. 1866)[3].
Szkołę podstawową ukończył w rodzinnym Włocławku, a gimnazjum w Warszawie. Już w szkole interesował się chemią. Swoją wiedzę pogłębiał z pomocą Napoleona Milicera[uwaga 1][4] (w przyszłości przyjaciela) – wybitnego chemika, kierującego pracownią chemiczną Muzeum Przemysłu i Rolnictwa, w której młody Leon Marchlewski został zatrudniony[2][5].
Pod wpływem Milicera Marchlewski wyjechał w roku 1888 do Zurychu, na studia w tamtejszej politechnice. Tamże otrzymał w roku 1890 tytuł „chemika technicznego”. W roku 1890, bezpośrednio po studiach, został asystentem Jerzego Lungego, profesora technologii chemicznej[6]. Po dwóch latach otrzymał na Uniwersytecie w Zurychu tytuł doktora[2] na podstawie pracy nt. Krytyczne studia nad metodami oznaczenia siarki siarczkowej[7].
Wkrótce po doktoracie wyjechał do Kersel pod Manchesterem, gdzie został asystentem Edwarda Schuncka[8], chemika-organika, właściciela prywatnego laboratorium[7][2].
W latach 1896–1897 otrzymywał stypendium naukowe AU z zakresu chemii organicznej[3], a w latach od 1896[9] lub 1897[3] do 1899 kierował naukowym laboratorium – z oddziałem produkcji barwników i farmaceutyków – w fabryce „Claus and Ree” w Clayton (również w okolicy Manchesteru) i był wykładowcą chemii organicznej w Manchester Institute of Technology[3][5][9].
W roku 1900 wrócił do Polski. Nostryfikował doktorat uzyskany w Zurychu oraz otrzymał habilitację na podstawie pracy Die Chemie des Chlorophylls, Hamburg-Leipzig, Voss 1895[10] i wykładu nt. Dzisiejszy stan teoryi tautomeryi (publ. „Wiadomości Farmaceutyczne” 1900). Początkowo (1900–1906) pracował jako starszy inspektor w Ogólnym Zakładzie Badań Środków Spożywczych w Krakowie, pod kierownictwem Odona Bujwida[3][11]. Na Uniwersytecie Jagiellońskim był od roku[3][7]:
W latach 1917–1919 organizował Państwowy Instytut Naukowy Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach i reorganizował podobny instytut w Bydgoszczy. W tym okresie był w Puławach dyrektorem organizacyjnym i kierownikiem Działu Żywienia Zwierząt. W roku 1920, wraz z Feliksem Jaroszyńskim uruchomił w krótkim czasie wielką wytwórnię „surowicy” przeciwksięgosuszowej[3]. To pilne zadanie było realizowane na zlecenie Departamentu Weterynarii Ministerstwa Rolnictwa, który podjął trudną walkę z szerzącym się pomorem. Zarazę zlikwidowano już w roku 1922, co uznano za wielki sukces PINGW i służb weterynaryjnych[12].
Leon Marchlewski był również konsultantem naukowym Tomaszowskiej Fabryki Sztucznego Jedwabiu (1931–1939) International Horn Borer Investigation w Chicago[5]. Przez 30 lat (1909–1939) nadzorował wykonywanie analiz wód mineralnych południowej Polski[3][5].
Pochowany na cmentarzu Rakowickim (pas 5, wsch.), uroczystościom pogrzebowym przewodniczył arcybiskup Adam Stefan Sapieha[13].
Zakres naukowych zainteresowań Leona Marchlewskiego obejmował zagadnienia z różnych obszarów chemii – jego prace dotyczyły chemii nieorganicznej, analitycznej, organicznej, biochemii, a również technologii chemicznej. Spośród nich wyróżniane są m.in.[5][7]:
W czasie badań Leon Marchlewski korzystał z najnowszych wówczas metod pomiarów fizykochemicznych (zob. chemiczna analiza strukturalna), m.in. był pionierem w dziedzinie zastosowań spektrofotometrii w zakresie UV do ustalania struktury cząsteczek (zob. widmo pasmowe). W dziedzinie chemii analitycznej opracował m.in. metody oznaczania[5]:
Opracował również i wdrożył system analiz wód mineralnych południowej Polski[5][7].
Był autorem lub współautorem ponad 200 publikacji – artykułów naukowych, prac doświadczalnych, monografii i podręczników, artykułów popularnonaukowych[3][5], m.in. (wybór według Google books)[15]:
Chemia fizjologiczna, Tom 2 (współautor: Bolesław Skarżyński)
Od roku 1922 działał w Centralnym Komitecie YMCA w Polsce (Związek Młodzieży Chrześcijańskiej), który kierował stowarzyszeniem przez pierwsze dwa lata jego istnienia. W skład Komitetu weszli również m.in. prof. Stanisław Estreicher, generałowie Józef Czikel i Mieczysław Norwid-Neugebauer, przemysłowcy Alfred Grohman i Feliks Krusher, dyrektor Wileńskiego Okręgu Polskich Kolei Państwowych Emil Landsberg, minister zdrowia Witold Chodźko, minister opieki społecznej Ludwik Darowski, wiceminister edukacji Tadeusz Łopuszański, poeta Jan Kasprowicz, marszałek Sejmu Maciej Rataj[17]. Leon Marchlewski został w roku 1923 pierwszym prezesem polskiej YMCA. Funkcję tę pełnił przez 10 lat[2][5][18].
Jako właściciel niewielkiego gospodarstwa wiejskiego w Konarach, zakupionego w roku 1910, Leon Marchlewski zainteresował się ruchem ludowym. Nawiązał kontakt z Wincentym Witosem, wstąpił do PSL „Piast” i został członkiem jego Rady Naczelnej (1927–1931)[3][5][7][9].
W wyborach parlamentarnych w roku 1928 kandydował do senatu z listy państwowej nr 25 (Polski Blok Katolicki PSL „Piast” z Chrześcijańską Demokracją). Został pierwszym zastępcą senatora, a w styczniu 1930 roku – senatorem RP II kadencji (klub parlamentarny PSL „Piast”), zajmując miejsce zmarłego ks. Jana Albrechta[3]. Senatorem III kadencji (1930–1935) został w wyniku następnych wyborów (listopad 1930, start z krakowskiej listy okręgowa Związku Obrony Prawa i Wolności Ludu). Należał do Klubu Parlamentarnego Posłów i Senatorów Chłopskich. Był zwolennikiem zjednoczenia się stronnictw Centrolewu w celu realizacji wspólnego programu. W czerwcu 1930 roku występował na kongresie Centrolewu w Krakowie – jego mowę Wincenty Witos wspominał jako „bardzo rozumną i bardzo łagodną”[3].
Przed procesem brzeskim przywódców Centrolewu brał udział w manifestacji, zorganizowanej przez krakowskie środowisko naukowe na rzecz aresztowanych (był wśród nich Wincenty Witos). W czasie procesu występował jako świadek[3].
W latach 1933–1938 był członkiem Rady Naczelnej Stronnictwa Ludowego. Stał na czele delegacji, która w roku 1933 protestowała u wojewody krakowskiego, Mikołaja Kwaśniewskiego, przeciw tłumieniu ruchu ludowego[3], m.in. brutalnemu potraktowaniu ludności wiejskiej powiatu ropczyckiego (m.in. Nockowa) przez policję oraz represjom wobec członków SL, uważanym za przywódców chłopskiego protestu (poseł Andrzej Pluta[20] został skazany na 18 miesięcy więzienia, a Wincenty Witos schronił się przed kolejnym aresztowaniem w Czechosłowacji)[19].
Leon Marchlewski wspierał również działalność Związku Młodzieży Wiejskiej, od chwili jego powstania w roku 1930, m.in. uczestniczył w opracowywaniu programu ZMW i dofinansowywał wydawanie czasopisma „Znicz”[3].
W roku 1933 występował czynnie jako przeciwnik jędrzejewiczowskiej reformy szkolnictwa wyższego (m.in. opublikował broszurę W sprawie nowej ustawy o szkołach akademickich)[3].
29 grudnia 1945 został posłem do Krajowej Rady Narodowej, reprezentując Polskie Stronnictwo Ludowe. Zmarł kilkanaście dni później.
Był członkiem wielu stowarzyszeń naukowych, krajowych i zagranicznych, takich jak[3][7][5]:
Otrzymał m.in. tytuł Doctor honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz kilka tytułów honorowego członka stowarzyszeń naukowych[7]. Został również honorowym członkiem Związku Młodzieży Wiejskiej i honorowym prezesem Zarządu Grodzkiego PSL w Krakowie (1945)[3].
Jednym z jego braci był Julian Marchlewski, działacz komunistyczny. Pierwsze małżeństwo zawarł w roku 1898 z Fanny Hargreavses. Mieli trzech synów: Teodora (biologa-genetyka, profesora UJ, który w listopadzie 1939 roku został aresztowany w czasie Sonderaktion Krakau i osadzony w KL Oranienburg[5]), Marcelego (leśnika, dyrektora Tatrzańskiego Parku Narodowego) i Jana (zoologa, profesora UJ). Po raz drugi ożenił się w roku 1936 z Ireną Rapaport[3].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.