Osieck

Osieck – miasto w Polsce, położone w województwie mazowieckim, w powiecie otwockim, w miejsko-wiejskiej gminie Osieck^[5][4]. Siedziba gminy, Dekanatu Osieck oraz parafii św. Bartłomieja Apostoła.

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia.

Osieck

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Zabudowa w centrum Osiecka
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	otwocki
Gmina	Osieck
Prawa miejskie	1558–1870, od 2024
Burmistrz	Karolina Zowczak
Powierzchnia	26,5934[1] km²
Populacja (2021) • liczba ludności • gęstość	1099[2] 41,3 os./km²
Strefa numeracyjna	25
Kod pocztowy	08-445[3]
Tablice rejestracyjne	WOT
Położenie na mapie gminy Osieck Osieck
Położenie na mapie Polski Osieck
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Osieck
Położenie na mapie powiatu otwockiego Osieck
51°57′59″N 21°25′10″E
TERC (TERYT)	1417064[4]
SIMC	0683192[4]
Urząd miejski ul. Rynek 1 08-445 Osieck
Strona internetowa

Urząd Miasta i Gminy Osieck

Kościół Świętych Apostołów Andrzeja i Bartłomieja

Osieck uzyskał lokację miejską w 1558 roku^[6]. Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[7], w drugiej połowie XVI wieku położonym w powiecie garwolińskim ziemi czerskiej województwa mazowieckiego^[8]. Został pozbawiony praw miejskich 13 października 1870 i włączony do gminy Osieck w powiecie garwolińskim^[9]. W latach 1867–1954 siedziba wiejskiej gminy Osieck, 1954–1972 gromady Osieck^[10] (od 1958 w powiecie otwockim^[11]), a od 1973 reaktywowanej gminy Osieck^[12]. W latach 1975–1998 należał administracyjnie do województwa siedleckiego. 1 stycznia 2024 odzyskał status miasta^[1].

Osieck leży na prawym brzegu Wisły w odległości od niej około 10 km. Przez wieś przechodzi linia kolejowa nr 12 ze stacją Osieck oraz krzyżują się drogi wojewódzkie nr 736, nr 805 i 862.

Integralne części miasto Osieck^[5][4][13]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0683200	Chabaszew	część miasta
0683217	Dworek	część miasta
0683223	Kąciki	przysiółek

Historia

W XV wieku książęta mazowieccy założyli tu zwierzyniec, wybudowali dwór myśliwski i przyjeżdżali na polowania. Tutejsza parafia została erygowana w XIII wieku. Wybudowano wówczas kościół parafialny pod wezwaniem Św.Bartłomieja (wzmiankowany w 1300) W 1566 kościół spłonął i wybudowano nowy, który został zniszczony podczas potopu szwedzkiego. Kolejny kościół wybudowano w 1672 roku i istniał do 1778. Następny murowany wystawił ks. Andrzej Reptowski w latach 1778–1782. Rozebrany został pod koniec XIX w. Obecna świątynia murowana, neogotycka, wybudowana została w latach 1902–1909, według projektu arch. Stefana Szyllera.

Osieck otrzymał prawa miejskie 24 października 1558 od Zygmunta Augusta na wniosek dzierżawcy starostwa osieckiego Jędrzeja Swieborowskiego. Miasto otrzymało szereg przywilejów, od: Stefana Batorego w 1578 i 1578, Zygmunta III w 1601 i 1618, Władysława IV w 1633, Jana Kazimierza w 1650 i 1660, Jana III Sobieskiego w 1677, Augusta II w 1698, Augusta III w 1752 i Stanisława Augusta Poniatowskiego w latach 1775, 1777 i 1788. W 1869 roku prawa miejskie zostały miastu odebrane przez cara za udział osiecczan w powstaniu styczniowym^[14].

Podczas epidemii w Warszawie w latach 1625, 1629 i 1630 w Osiecku schronił się wraz z dworem Król Zygmunt III. W 1616 Osieck liczył 177 domów i 79 pustych placów oraz 40 rzemieślników i licznych piwowarów. Po wojnach szwedzkich w Osiecku ocalało 40 domów, 350 mieszkańców i 10 rzemieślników. W 1777 Osieck liczył 190 domów. W roku 1771 starostwo posiadał Franciszek Bieliński, a w 1810 należał do ks. Józefa Poniatowskiego. W 1810 roku było tu 770 mieszkańców, a w 1820 – 946 mieszkańców (w tym 75 rzemieślników) i 151 domów. W 1827 Osieck liczył 159 domów i 989 mieszkańców. W 1869 Osieck utracił prawa miejskie. Nie zahamowało to rozwoju osady. W 1860 liczył 185 domów i 1340 mieszkańcowi, w tym 310 Żydów. W 1885 osada posiadała 154 domy, 1448 mieszkańców. W 1901 roku Osieck liczył 1500 mieszkańców, a w 1920 – 1700 mieszkańców. Liczba ta spadła w 1935 do 1309 osób. Od roku 1912 funkcjonuje w miejscowości jednostka OSP^[15].

12 września 1939 spora część osady spłonęła w wyniku działań wojennych. Tego dnia z rejonu Osiecka kontratakowała polska 10 DP z zadaniem likwidacji niemieckiego przyczółka pod Górą Kalwarią.

4 czerwca 1981 roku pod Osieckiem wydarzyła się katastrofa kolejowa, w której śmierć poniosło 25 osób, a 6 zostało rannych.

Toponimia

Wieś wzmiankowana po raz pierwszy w 1416 – „Oszeczsko”, w 1449 – „Oschyeczsko” i w 1540 – „Ossyeczko”. W średniowieczu brzmiała: Osiecsko i Osiecko. Nazwa pochodzi od staropolskiego wyrazu – osiek, oznaczającego warownię leśną zbudowaną z pni drzewnych; do którego dołączono przyrostek -scko. Pierwotnie określała ona miejsce warowne o charakterze obronnym.

Zabytki

• Kościół parafialny Świętych Andrzeja i Bartłomieja, zbudowany w latach 1902–1807 wg projektu Stefana Szyllera; we wnętrzu jednolite neogotyckie wyposażenie zakupione w 1908 r. w firmie Ignacego Szpetkowskiego w Warszawie^[16]
• budynek plebanii, tzw. stara plebania, z 1897 r., drewniany konstrukcji zrębowej, szalowany^[17]
• Kaplica cmentarna św. Rocha z lat 1839–1840, drewniana, szalowana o słupowej konstrukcji, zbudowana na rzucie prostokąta, zamkniętego trójbocznie, z wnętrzem jednonawowym^[18].
• domy drewniane z XIX w. przy Rynku 25 i ul. Warszawskiej
• Na cmentarzu nagrobki: Antoniego Bogusławskiego (zm. 1833), jego żony Józefy z Dąbrowskich (zm. 1850), Antoniego Puchalskiego (zm. 1847) i jego żony Katarzyny z Wyczółkowskich (zm. 1899) oraz mogiła zbiorowa poległych w czasie II wojny światowej.

Zobacz też

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Osieck

• Cmentarz żydowski w Osiecku
• Bałaban

Przypisy

1. Dz.U. z 2023 r. poz. 1472.
2. GUS - Bank Danych Lokalnych [online], stat.gov.pl [dostęp 2024-04-24].
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 877 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
4. GUS. Rejestr TERYT.
5. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
6. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 58–59.
7. Adolf Pawiński, Mazowsze, Warszawa 1895, s. 38.
8. Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, Warszawa 1973, k. 4.
9. Postanowienie z 12 (24) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 461).
10. Uchwała Nr VI/10/2/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu garwolińskiego; w ramach Zarządzenia Nr Or. V-0/1/54 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 29 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 4 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 11, Poz. 67).
11. Dz.U. z 1957 r. nr 39, poz. 176.
12. Uchwała Nr XX/93/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 1 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie warszawskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 12 grudnia 1972, Nr 20, Poz. 407).
13. KSNG: Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części. opublikowany, [w:] Dz.U. z 2013 r. poz. 200 ze zmianami w Dz.U. z 2015 r. poz. 1636. [dostęp 2018-01-06]. (pol.).
14. Witamy w mieście Osieck!
15. Strona gminy, jednostki OSP.
16. Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa.
17. Opis na stronie zabytek.pl.
18. Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa.

Bibliografia

• Ajdacki P., Kałuszko J., „Otwock i okolice”, przewodnik turystyczny, Pruszków 2006.
• Chlebowski B., 1880. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa.
• Gajowniczek. Z.T., 1999. Historia miast miasteczek i osad w prawobrzeżnej części Ziemi Czerskiej, FPR, Latowicz.
• Gieysztorowa I., 1967. Lustracja województwa Mazowieckiego 1565 roku, cześć l. Warszawa.
• Wawrzyńczyk A., 1989. Lustracje województwa Mazowieckiego XVII wieku, T. 2 (1660–1661), Warszawa.
• Pazyra S., 1939. Studia z dziejów miast na Mazowszu od XIII do początków XX wieku.
• Pazyra S., 1959. Geneza i rozwój miast mazowieckich, Warszawa.

Linki zewnętrzne

• Osieck, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 621.
• Osieck, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 417.

Kontrola autorytatywna (miasteczko):

• VIAF: 136244400
• LCCN: n2004033461
• GND: 4755847-7
• J9U: 987007499010005171