Rzodkiewnik

Rzodkiewnik (Arabidopsis Heynh.) – rodzaj roślin należący do rodziny kapustowatych. Obejmuje 10^[3]–11^[5][6] gatunków. Rośliny te występują w Europie i Azji, i tylko Arabidopsis arenicola rośnie endemicznie w Ameryce Północnej^[3][6]. W Polsce rosną dwa gatunki tradycyjnie tu włączane: rzodkiewnik pospolity (A. thaliana) i rzodkiewnik szwedzki (A. suecica)^[7] oraz cztery gatunki, dawniej wyodrębniane w rodzaju rzeżusznik i dlatego w większości noszące zwyczajowe nazwy: rzeżusznik piaskowy (A. arenosa), rzeżusznik skalny (A. lyrata subsp. petraea), rzeżusznik tatrzański (A. neglecta) i rzodkiewnik Hallera (A. halleri)^[7][5].

Rzodkiewnik

Morfologia (rzodkiewnik pospolity)
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	kapustowce
Rodzina	kapustowate
Rodzaj	rzodkiewnik
Nazwa systematyczna
Arabidopsis (de Candolle) Heynhold F. Holl and G. Heynhold, Fl. Sachsen. 1: 538. 1842[3]
Typ nomenklatoryczny
A. thaliana (Linnaeus) Heynhold
Synonimy
Cardaminopsis (C. A. Meyer) Hayek Hylandra Á. Löve[4]

Rzodkiewnik pospolity jest wykorzystywany jako organizm modelowy w genetyce do identyfikacji, poznania usytuowania i mechanizmu działania rozmaitych genów. Walorami gatunku sprzyjającymi tej funkcji są: niewielkie rozmiary, krótki cykl rozwojowy, samopylność, stosunkowo niewielki genom zsekwencjonowany już w 2000 roku^[8].

Morfologia

Pokrój

Jednoroczne, dwuletnie i wieloletnie rośliny zielne, czasem z rozłogami i drewniejącą szyją korzeniową. Pędy rozgałęziające się u nasady z łodygami prosto wzniesionymi lub podnoszącymi się, owłosione lub nagie, zwłaszcza w górnej części. Włoski proste i rozgałęzione^[4][3].

Liście

Odziomkowe skupione w rozetę przyziemną, zwykle ogonkowe, całobrzegie, ząbkowane lub pierzasto wcinane. Liście łodygowe siedzące o blaszce całobrzegiej, ząbkowanej lub rzadziej lirowatej^[3][4].

Kwiaty

Zebrane w grona niewydłużające się podczas owocowania. Szypułki kwiatowe cienkie, wzniesione, odstające lub nieznacznie odgięte w dół. Działki kielicha owalne, prosto wzniesione lub podnoszące się, czasem skrajna para nieco rozszerzona woreczkowato u nasady. Płatki korony białe, lawendowe lub różowawe. Pręcików sześć, prosto wzniesionych, słabo czterosilnych. Zalążnia górna z 15–80 zalążkami w każdej z dwóch komór, szyjka słupka do 1 mm długości, znamię główkowate^[4][3].

Owoce

Walcowate lub spłaszczone równowąskie łuszczyny zawierające liczne nasiona^[4][3].

Systematyka

Ujęcie taksonomiczne rodzaju Arabidopsis było przez długi czas przedmiotem kontrowersji. Gatunki zaliczane były do rodzaju na podstawie wybranych i nielicznych cech morfologicznych (takich jak obecność gwiazdkowatych włosków, równowąskiej łuszczyny i budowie liścieni), co skutkowało włączaniem tu jeszcze w latach 90. XX wieku nawet ok. 60 gatunków^[3][9]. W niektórych bardzo szerokich ujęciach taksonomicznych rodzaj Arabidopsis wraz m.in. z Cardaminopsis łączony bywał z rodzajem gęsiówka Arabis (tylko na podstawie ułożenia liścieni i zawiązka korzenia w nasionie)^[9][10]. W końcu lat 90. zastosowanie metod molekularnych pozwoliło na uściślenie powiązań filogenetycznych. Okazało się, że cechy uznawane za diagnostyczne ewoluowały wielokrotnie w obrębie rodziny kapustowatych w różnych liniach i krytyczna analiza danych molekularnych ujawniła polifiletyczny charakter taksonów w ich szerokim ujęciu^[3][9]. W pierwszych dwóch dekadach XXI wieku generalnie utrzymano ujęcie rodzaju Arabidopsis z przełomu wieków zawężające liczbę zaliczanych tu gatunków, aczkolwiek dodawano do niego nowo wyróżniane gatunki i podgatunki w wyniku odkryć nowych taksonów i reorganizacji synonimów. W obrębie rodzaju wciąż jednak kilka taksonów w randze gatunku jest dyskusyjnych, w efekcie wyróżnia się od ok. 11^[6] do 15^[9]. Dzielone są one na kilka grup/kompleksów: monotypową z diploidalnym i szeroko rozprzestrzenionym A. thaliana, grupy A. arenosa, A. halleri i A. lyrata, trzy diploidalne gatunki endemiczne dla niewielkich obszarów w południowej Europie oraz dwa alloploidalne gatunki z północnej Eurazji^[9].

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj z rodziny kapustowatych (Brassicaceae), rzędu kapustowców (Brassicales), kladu różowych (rosids) w obrębie okrytonasiennych (Magnoliophyta)^[2].

Wykaz gatunków^[5][3]

• Arabidopsis arenicola (Richardson ex Hooker) Al-Shehbaz
• Arabidopsis arenosa (L.) Lawalrée – rzeżusznik piaskowy
• Arabidopsis cebennensis (DC.) O'Kane & Al-Shehbaz
• Arabidopsis croatica (Schott) O'Kane & Al-Shehbaz
• Arabidopsis halleri (L.) O'Kane & Al-Shehbaz – rzodkiewnik Hallera
• Arabidopsis lyrata (L.) O'Kane & Al-Shehbaz – rzeżusznik skalny
• Arabidopsis neglecta (Schult.) O'Kane & Al-Shehbaz – rzeżusznik tatrzański
• Arabidopsis pedemontana (Boiss.) O'Kane & Al-Shehbaz
• Arabidopsis petrogena (A.Kern.) V.I.Dorof.
• Arabidopsis suecica (Fr.) Norrl. – rzodkiewnik szwedzki
• Arabidopsis thaliana (L.) Heynh. – rzodkiewnik pospolity
• Arabidopsis umezawana Kadota

• 
  Rzeżusznik piaskowy Arabidopsis arenosa
• 
  Rzodkiewnik Hallera Arabidopsis halleri
• 
  Rzeżusznik skalny Arabidopsis lyrata subsp. petraea
• 
  Rzodkiewnik pospolity Arabidopsis thaliana