Stefan Jaracz

Życiorys

Podsumowanie

Perspektywa

Syn nauczyciela ludowego Jana Jaracza, dzieciństwo spędził w bardzo trudnych warunkach materialnych^[1]. Ukończył szkołę podstawową w Tarnowie. Relegowany z tarnowskiego gimnazjum za działalność w postępowej organizacji patriotyczno-radykalnej Promieniści, gdzie wraz z Marianem Kukielem i Karolem Radkiem współtworzył koło tarnowskie^[2]. Początkowo trafił do gimnazjum w Jaśle, a ostatecznie maturę złożył eksternistycznie w 1903 r. w gimnazjum w Bochni^[3].

Na Uniwersytecie Jagiellońskim studiował prawo, historię sztuki, polonistykę i przyrodę. Na utrzymanie zarabiał jako korektor w socjalistycznym dzienniku Naprzód wydawanym przez Polską Partię Socjalistyczną^[4]^[5]. Jeszcze podczas studiów zaczął interesować się teatrem. Był aktorem w amatorskim zespole Związku Robotniczego. Po dwóch semestrach przerwał studia. W 1904 zaczął występować w Teatrze Ludowym w Krakowie. W 1905 został zaangażowany do teatru Edwarda Rygiera w Poznaniu. W 1907 został na rok wcielony do armii austro-węgierskiej. Po ukończeniu służby wojskowej zaangażował się do teatru Aleksandra Zelwerowicza w Łodzi, gdzie pracował do 1911. W 1911 przeprowadził się do Warszawy gdzie pracował najpierw w Teatrze Małym^[5], a od 1913 w Teatrze Polskim^[4]. Specjalizował się w tworzeniu postaci „z ludu”. Najprostszymi środkami opartymi na naturalistycznej metodzie mistrza Kazimierza Kamińskiego ukazywał złożoną psychikę człowieka. Do pamiętnych jego ról należą m.in. tytułowe w Judaszu Kazimierza Przerwy-Tetmajera^[6], Szczęściu Frania Perzyńskiego, a także jako Grzegorz Dyndała Moliera, Smugoń w Przepióreczce Żeromskiego, Rejent w Zemście Fredry, czy Kaliban w Burzy Szekspira.

W listopadzie 1926 roku w jednym z paryskich hoteli miała miejsce nieudana próba samobójcza Jaracza. Z rozpaczy za swoją kochanką, aktorką Marią Brydzińską, która zostawiła go dla hrabiego Maurycego Potockiego, przeciął sobie żyletką tętnicę i wypił dwa flakony jodyny^[7].

Od wczesnej młodości przyjaźnił się z Juliuszem Osterwą. Pracowali wspólnie w teatrach Krakowa i Poznania. Dzielili również mieszkanie. Dyrektor Osterwa zaprosił go do zespołu Reduty, a później także Teatru Narodowego. Współpraca z Jaraczem nieraz okazywała się kłopotliwa ze względu na chorobę alkoholową, do której z żalem przyznał się w ostatnich pismach z lat 40.

W czasie okupacji niemieckiej recytował kilkakrotnie w kawiarniach warszawskich, związał się z polityczno-wojskową katolicką organizacją podziemną Unia. Po wykonaniu w marcu 1941 wyroku sądu Polski Podziemnej na Igo Symie został aresztowany z córką i osadzony na Pawiaku^[8]^[9]. 5 kwietnia 1941 wraz z Leonem Schillerem, Bronisławem Dardzińskim i innymi został wywieziony do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau^[8]. Zwolniony po licznych interwencjach 15 maja 1941 roku.

Zmarł w sanatorium w Otwocku^[10]^[11] na gruźlicę gardła^[12]^[4], która ujawniła się po jego pobycie w obozie. Od 11 do 14 sierpnia 1945 zarządzona została żałoba. W tym okresie czasu zamknięte były wszystkie teatry w Polsce, a w lokalach publicznych były zawieszone występy muzyczne i wokalne. Flagi powiewały do połowy masztu^[13]. Został pochowany 14 sierpnia 1945 na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera Aleja Zasłużonych-1-60,61)^[14]. Nad otwartą mogiłą pożegnał Jaracza prezes Związku Dziennikarzy prof. Józef Wasowski, a z ramienia Związku Zawodowego Literatów Jan Nepomucen Miller^[15]. Autorem rzeźby na nagrobku jest Stanisław Sikora^[16]. Pogrzeb został uwieczniony w specjalnym wydaniu Polskiej Kroniki Filmowej Testament Jaracza^[17].

Remove ads

Upamiętnienie

W 2018 r. Poczta Polska wyemitowała zaprojektowany przez Marzannę Dąbrowską upamiętniający Stefana Jaracza znaczek pocztowy o nominale 2,60 zł należący do serii „Ludzie kina i teatru”^[26].