Pokrzywowate (Urticaceae Juss.) – rodzinaroślin zielnych z rzędu różowców (Rosales). Należą tu 54 rodzaje z ok. 2,6 tysiącem gatunków (z czego ok. 1,2 tys. to w niemal równych częściach dwa rodzaje – pileaPilea i Elatostema)[2]. Rodzina o zasięgu globalnym – brak jej przedstawicieli tylko na obszarach pokrytych wieczną zmarzliną i skrajnie suchych. Najwięcej gatunków spotykanych jest w tropikach, ale liczne rosną także w klimacie umiarkowanym[3]. Do flory Polski zaliczane są tylko rośliny z dwóch rodzajów: parietaria i pokrzywa[4]. Pokrzywowate rosną w różnorodnych siedliskach, często w lasach, zwłaszcza w równikowych, często jako pnącza i epifity, poza tym na mokradłach, na siedliskach ruderalnych[5]. Wiele roślin wyposażonych jest we włoski parzące, w tym pokrzywy i szczególnie piekące – rośliny z rodzaju Dendrocnide[5]. Rośliny zwykle wiatropylne[6], przy czym pyłek pokrzyw stanowi istotny alergen[5].
Duże znaczenie ekonomiczne jako rośliny włóknodajne mają szczmiel białyBoehmeria nivea i Laportea canadensis[5], ale włókien dostarczają też inni przedstawiciele tych i innych rodzajów, np. pokrzywa zwyczajna[3]. Różne gatunki z rodzajów pokrzywaUrtica, laporteaLaportea i Girardinia spożywane są jako warzywo, a Pouzolzia tuberosa dostarcza jadalnych bulw[3]. Jadalne owoce mają m.in. Oreocnide frutescens[7], Debregeasia longifolia i Pourouma cecropiifolia[3]. Bardzo popularnymi roślinami ozdobnymi uprawianymi w doniczkach są rozmaite gatunki z rodzaju pileaPilea oraz solejrolia rozesłanaSoleirolia soleirolii, rosnące czasem także jako chwasty w szklarniach[5].
Skrętoległe lub naprzeciwległe[5], pojedyncze, czasem klapowane i tylko u roślin z plemienia Cecropieae dłoniasto złożone[6]. Przylistki różnie wykształcone (brak u niektórych przedstawicieli Boehmerieae), czasem okazałe i obejmujące łodygę, ale zwykle szybko opadające. U części przedstawicieli liście siedzące, u innych ogonkowe, przy czym ogonek liściowy sięgać może nasady blaszki (u większości) lub jej środkowej części (Cecropieae)[3]. Blaszka często nieco asymetryczna i z trzema głównymi żyłkami przewodzącymi rozchodzącymi się od jej nasady[5].
Rozdzielnopłciowe, rośliny dwupienne i jednopienne, rzadko kwiaty obupłciowe (czasem u Parietarieae). Kwiaty zebrane w kwiatostany wierzchotkowate wyrastające zwykle w kątach liści, czasem skupiające się w gęste główki, często wyciągnięte i luźne w postaci gron, kłosów, nibybaldachów, zwykle wsparte podsadką[5][3]. Rzadko kwiatostany zredukowane do dwóch czy pojedynczych kwiatów[5]. Poszczególne kwiaty niepozorne – zwykle drobne (do 2 mm średnicy) i zielonkawe[5]. Kwiaty męskie z okwiatem składającym się zwykle z 3–5 listków, czasem tylko z jednym lub dwoma. W kwiatach żeńskich listki okwiatu też w liczbie 3–5 (często zrośnięte u dołu w rurkę), ale też często ich brak[5]. Pręcików jest tyle co listków okwiatu, są zagięte do środka i gwałtownie prostują się wyrzucając pyłek z pylników. W kwiatach żeńskich znajduje się górna zalążnia powstająca pierwotnie z dwóch owocolistków, z których jeden ulega jednak redukcji. Stąd zalążnia z jedną komorą i pojedynczym zalążkiem[5]. Znamię różnie wykształcone – siedzące lub wzniesione na pojedynczej szyjce słupka[3][5].
Zwykle drobna niełupka, często otulona trwałymi listkami okwiatu i czasem także listkami podkwiatowymi[5], u części przedstawicieli mięśniejącymi[3], stąd owoc przypomina pestkowca[6].
Rodzina od czasu systemu APG II z 2003 klasyfikowana[5] jako siostrzana dla morwowatychMoraceae w obrębie rzędu różowcówRosales w kladzie różowych roślin okrytonasiennych[2]. Od dawna łączona była z morwowatymi, konopiowatymi, wiązowatymi i wyodrębnianymi Cecropiaceae, ale pozycja systematyczna tej grupy pozostawała niejasna do czasu zastosowania metod molekularnych na przełomie XX i XXI wieku. Wcześniej w różnych systemach rodzina zaliczana była do takich rzędów jak: oczarowceHamamelidales, wilczomleczowceEuphorbiales, bukowceFagales i ślazowceMalvales[5].
Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI:10.1371/journal.pone.0119248, PMID:25923521, PMCID:PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase:Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants.Richmond, Chicago:Kew Publishing, The University of Chicago Press,2017,s.275-276. ISBN978-1842466346.
