Wodorotlenek sodu

Wodorotlenek sodu (nazwy zwyczajowe: soda żrąca, soda kaustyczna, z gr. καυστικός, żrący), NaOH – nieorganiczny związek chemiczny z grupy wodorotlenków, należący do najsilniejszych zasad.

Wodorotlenek sodu

Próbka NaOH w pastylkach
Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) wodorotlenek sodu Inne nazwy i oznaczenia zasada sodowa, soda kaustyczna, soda żrąca, ług sodowy, E524
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	NaOH
Masa molowa	40,00 g/mol
Wygląd	białe kryształy, pastylki lub płatki
Identyfikacja
Numer CAS	1310-73-2
PubChem	14798
DrugBank	DB11151
SMILES [OH-].[Na+]
InChI InChI=1S/Na.H2O/h;1H2/q+1;/p-1 InChIKey HEMHJVSKTPXQMS-UHFFFAOYSA-M
Właściwości Gęstość 2,13 g/cm³[1][2]; ciało stałe Rozpuszczalność w wodzie 100 g/100 g[1] 1090 g/l (20 °C)[2] w innych rozpuszczalnikach etanol, metanol[1] Temperatura topnienia 318–323 °C[3][1][2] Temperatura wrzenia 1388–1390 °C[1][2] Zasadowość (pKb) −2,34
Budowa Układ krystalograficzny regularny
Niebezpieczeństwa Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2022-10-17] Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Na podstawie Rozporządzenia CLP, zał. VI[4] Niebezpieczeństwo Zwroty H H290, H314, H318 Zwroty P P234, P260, P280, P303+P361+P353, P304+P340+P310, P305+P351+P338, P310[3] Temperatura zapłonu niepalny[5] Temperatura samozapłonu niepalny[5] Numer RTECS WB4900000 Dawka śmiertelna LD50 500 mg/kg (królik, doustnie)[6]
Podobne związki
Inne aniony	NaHS
Inne kationy	LiOH, KOH, RbOH, CsOH, FrOH
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)

Charakterystyka

W postaci stałej jest białą substancją o budowie krystalicznej. Ma właściwości higroskopijne, łatwo też łączy się z dwutlenkiem węgla z powietrza (tworząc powłokę węglanu sodu), dlatego należy go przechowywać w szczelnie zamkniętych naczyniach.

W wodzie rozpuszcza się bardzo dobrze, wydzielając znaczne ilości ciepła i tworząc silnie żrący ług sodowy – bezbarwną, bezzapachową i niepalną ciecz, która reaguje z kwasami, tlenkami niemetali i wodorotlenkami amfoterycznymi, tworząc sole sodowe, jest śliska w dotyku, powoduje oparzenia. Na metale działa korodująco, szczególnie w obecności wilgoci. Łatwo reaguje z metalami o własnościach amfoterycznych wydzielając wodór, np. z glinem i cyrkonem, tworząc odpowiednio gliniany i cyrkoniany. Tworzy sole ze słabymi kwasami organicznymi, np. fenolami i nitrometanem^[7]. Niemetale pod wpływem NaOH ulegają dysproporcjonowaniu, np. biały fosfor gotowany z roztworem NaOH daje fosforiak i fosforan, a siarka rozpuszcza się w roztworze NaOH tworząc siarczek i siarczyn^[8].

Otrzymywanie

• kaustyfikacja sody, polegająca na działaniu na sodę kalcynowaną (węglan sodu) świeżym wapnem gaszonym:

Ca(OH)₂ + Na₂CO₃ → 2NaOH + CaCO₃

• elektroliza wodnego roztworu chlorku sodu (NaCl):

Na anodzie wydziela się chlor: Cl⁻ → ½Cl₂ + e⁻
Na katodzie zobojętnieniu ulegają jony wodorowe pochodzące z wody: H₃O⁺ + e⁻ → H₂O + ½H₂

Wodorotlenek sodu powstaje także m.in. w reakcji wody z sodem lub niektórymi jego reaktywnymi związkami (np. wodorkiem sodu, tlenkiem sodu i alkoholanami sodu).

Zagrożenia

• Wodorotlenek sodu jest niepalny, ale w kontakcie z wilgocią i wodą może spowodować zapalenie się pobliskich materiałów palnych z uwagi na wydzielanie ciepła^[5] (reakcja egzotermiczna).
• Substancja może zagrażać środowisku^[5].

Działanie na organizm człowieka

Substancja jest bardzo szkodliwa. Działa żrąco na skórę, oczy i drogi oddechowe. Rozdrabnianie substancji skutkuje szybkim osiągnięciem szkodliwego stężenia pyłu w powietrzu^[5].

Zagrożenia w przypadku poważnego kontaktu z NaOH^[5]

Rodzaj kontaktu	Objawy	Metoda zapobiegania	Pierwsza pomoc[i]
Wdychanie (pyłu, pary lub aerozolu)	Ból i łzawienie oczu, uczucie pieczenia w nosie i gardle, kaszel, uczucie duszenia się, zadyszka (skrócony oddech).	Przy pracy z materiałem stosować ochronę dróg oddechowych lub wyciąg miejscowy.	Zapewnić odpoczynek i dopływ świeżego powietrza.
Kontakt ze skórą	Ból, zaczerwienienie, oparzenie chemiczne z pęcherzami i martwicą. Długotrwały lub powtarzający się kontakt grozi zapaleniem skóry.	Nosić odzież i rękawice ochronne przy pracy z NaOH.	Zdjąć zanieczyszczoną odzież, a skórę przez co najmniej 15 minut spłukiwać dużą ilością wody (np. biorąc prysznic).
Kontakt z oczami	Zniszczenie aparatu ochronnego oczu, oparzenie gałki ocznej – rogówki i głębszych struktur oka.	Stosować osłonę twarzy i oczu przy pracy z NaOH.	Kilka minut płukać oczy przy użyciu wody. Jeśli poszkodowany ma soczewki kontaktowe i da się je zdjąć, należy zrobić.
Spożycie	Nudności, oparzenie ust oraz błony śluzowej jamy ustnej, gardła i dalszych części przewodu pokarmowego (co skutkuje uczuciem pieczenia w gardle i klatce piersiowej oraz bólem brzucha) z ryzykiem uszkodzenia lub perforacji ścian, krwotoku, wstrząsu (lub zapaści) i zgonu.	Nie spożywać jedzenia i napojów przy pracy z NaOH.	Wypłukać usta, nie wywoływać wymiotów. W ciągu kilku minut po spożyciu można wypić małą szklankę wody.

1. Niezależnie od udzielenia pierwszej pomocy należy zapewnić pomoc medyczną.

W wypadku zatrucia podaje się tlen wziewnie i metamizol pozajelitowo, z następującym leczeniem objawowym.^{[potrzebny przypis]}

Ręka poparzona przez ług, roztwór NaOH

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Zastosowanie

• wyrób mydła
• wyrób szkła wodnego z krzemionki
• produkcja detergentów, barwników,
• główny składnik preparatów do udrażniania rur kanalizacyjnych^[9][10]
• produkcja sztucznego jedwabiu
• produkcja gumy, regeneracji kauczuku
• procesy uzdatniania wody dla celów przemysłowych
• rafinacja ropy i olejów mineralnych
• przeróbka ciekłych produktów koksowania
• przemysł papierniczy
• przemysł spożywczy (dodatek do żywności jako regulator kwasowości E524)
• odrdzewianie i czyszczenie^[11]

Uwagi