27 Dywizja Piechoty (II RP)

27 Dywizja Piechoty (27 DP) – wielka jednostka piechoty Wojska Polskiego II RP.

Ten artykuł dotyczy 27 Dywizji Piechoty okresu II RP. Zobacz też: 27 Dywizja Piechoty – inne dywizje piechoty o numerze 27.

27 Dywizja Piechoty

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1920
Rozformowanie	1939
Tradycje
Kontynuacja	27 Wołyńska DP (tradycje)
Dowódcy
Pierwszy	płk Gustaw Kuchinka
Ostatni	gen. bryg. Juliusz Drapella
Działania zbrojne
kampania wrześniowa bitwa o Pomorze (1–3 IX 1939) bitwa pod Świekatowem (2 IX 1939) bitwa nad Bzurą (9–18 IX 1939) bój pod Płockiem (14–15 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja	garnizon Kowel[1] W 1939: Żółwin (od 3 IX)
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	Okręg Korpusu Nr II Korpus Interwencyjny Armia „Pomorze”
Skład	23 pułk piechoty 24 pułk piechoty 50 pułk piechoty 27 pułk artylerii lekkiej

Oficerowie i podoficerowie dywizji, rok 1928

Delegacja 27 DP na audiencji u prezydenta RP Ignacego Mościckiego. Trzeci z prawej gen. Juliusz Drapella

27 DP w 1938

W okresie międzywojennym dowództwo 27 DP stacjonowało w Kowlu. W jej skład w 1923 wchodziły: 23 pp, 24 pp i 50 pułk piechoty^[2].
W czasie kampanii wrześniowej dywizja walczyła w składzie Armii „Pomorze”. Pierwotnie, przeznaczona do Korpusu Interwencyjnego, wysunięta została nad granicę Wolnego Miasta Gdańska. W czasie przebijania się na południe, poniosła ciężkie straty w starciu z korpusem Guderiana pod Świekatowem i Trutnowem. Po wycofaniu pod Włocławek została zreorganizowana. Pozostawała w północnej osłonie grupy Armii „Poznań-Pomorze” i broniła przepraw pod Płockiem. Została rozbita nad dolną Bzurą, resztki dotarły do Warszawy, gdzie wzięły udział w obronie na Mokotowie^[3].

Formowanie

Dywizja powstała w wyniku powojennej reorganizacji Wojska Polskiego z 18 października 1920. W jej skład weszły pułki piechoty z 3 DP Leg. (23 pp), 2 DP Leg. (24 pp) i 13 DP (50 pp).

Siedziba dowództwa przez cały okres II RP znajdowała się w Kowlu^[4], a jej oddziały stacjonowały we Włodzimierzu Wołyńskim, Łucku i Sarnach.

Dywizja w kampanii wrześniowej 1939

Osobny artykuł: kampania wrześniowa.

Mobilizacja

Mobilizacja alarmowa dywizji dowodzonej przez gen. bryg. Juliusza Drapellę została przeprowadzona 14–16 sierpnia 1939 r. Zgodnie z planem mobilizacyjnym stanowiła wraz z 13 DP Korpus Interwencyjny. 17–18 sierpnia została przerzucona transportami kolejowymi do rejonu Bydgoszcz – Inowrocław, a następnie przesunięta 24 – 27 sierpnia na płd.-zach. od Starogardu Gdańskiego. Po rozwiązaniu Korpusu Interwencyjnego dywizję podporządkowano Armii „Pomorze” gen. Władysława Bortnowskiego^[5][6].

Działania bojowe

Dywizja walczyła w składzie Armii „Pomorze”

1 – 5 września

1 września dywizja otrzymała kolejno rozkaz marszu do rejonu Torunia, a następnie współdziałania z 9 DP w kierunku Sępolna. Wieczorem ponownie zmieniono rozkaz, nakazując marsz na Toruń. 2 września dywizja przebijała się przez linie niemieckie pod Świekatowem (50 pułk piechoty) oraz Tuszynami (23 i 24 pp). 3 września została odcięta od reszty Armii „Pomorze”. W ciężkich bojach pod Terespolem Pomorskim i Świeciem odłączyły się od głównych sił dywizji 50. pp, który następnie w lasach pod Wierzchucinem został rozbity wraz z 9 DP oraz częściowo 24 pp i 27 pułk artylerii lekkiej. Pozostała część dywizji dotarła do Kanału Bydgoskiego 4 września, gdzie zajęła pozycje obronne. 5 września skierowana została do rejonu na południe Torunia i przesunięta do odwodów Armii „Pomorze” celem reorganizacji.

6 – 15 września

Od 6 września przebiegała reorganizacja dywizji. W jej skład włączono: 208 pułk piechoty (rezerwowy z Inowrocławia), batalion ON „Starogard” oraz 48 i 68 dywizjony artylerii lekkiej (z dotychczasowej artylerii dywizyjnej uratowano 4 baterie). W ten sposób uzupełniono 23 pułk piechoty i odtworzono 24 pułk piechoty (wzmocniony 83 batalionem)^[7]. W nowym składzie dywizja zabezpieczała Toruń od zachodu. Utworzono Grupę Operacyjną gen. Drapelli^[a] w składzie 27 Dywizja Piechoty, improwizowany pułk Pomorskiej Brygady Kawalerii i inne mniejsze oddziały^[9], z zadaniem osłony odwrotu głównych sił Armii „Pomorze” w kierunku Sochaczewa i Warszawy. 7 września wieczorem 27 DP na rozkaz dowódcy Armii „Pomorze” przesunęła się na linię rzeki Tążyna, na której miała pozostawać w gotowości do odparcia ewentualnego natarcia nieprzyjaciela. 8 września stoczono tu kilkugodzinną walkę ogniową z przeciwnikiem nacierającym od Gniewkowa (na kierunku z Torunia nie stwierdzono niemieckiej aktywności), po czym w godzinach nocnych rozpoczęto marsz w kierunku Włocławka. Tego samego dnia (8 września) do dywizji dołączył 22 pułk piechoty wraz z II dyonem 9 pal z rozbitej 9 DP. 9 września po forsownym marszu nocnym 27 DP zorganizowała obronę przejściową od Włocławka do Brześcia Kujawskiego (27 DP wraz z 15 DP oraz Poznańską Brygadą ON zabezpieczała tyły Armii „Pomorze”). Na rozkaz dowódcy Armii cofnięto obronę prawego skrzydła Dywizji nad rzekę Zgłowiączkę i wysłano oddział wydzielony w sile 24 pp z 48 dal po osi Wieniec – Osięciny. Oddział ten 10 IX stoczył pod Osięcinami kilkugodzinną walkę z niem. 309 pp z 208 DP, po czym zagrożony odcięciem drogi odwrotu przez zmotoryzowany pościg wycofał się w walce na Brześć Kujawski, tracąc działa 2 baterii 48 dal. Na odcinku w rejonie Nowy Młyn – Wieniec 22 pp odparł silne natarcie 208 DP, które wdarło się w polskie stanowiska, lecz przeciwnatarciem zostało wyrzucone. Poniesione w walce straty spowodowały konieczność rozwiązania I batalionu 22 pp. 11 września weszła w skład Grupy Operacyjnej gen. Tokarzewskiego-Karaszewicza. W tym dniu w styczności ogniowej z Niemcami (Brygadą Netze) znajdował się cały odcinek Dywizji nad Zgłowiączką, m.in. atak na pozycje 22 pp został odparty energicznym wypadem polskich żołnierzy. 12 września walki kontynuowano, a o zmierzchu, przy bierności przeciwnika (50 DP i Brygady Netze), wyruszono na nową linię obrony Dobrzyń – Jezioro Rakutowskie – Świątkowice. Wydzielono zarazem II batalion 22 pp wraz z baterią 9 pal do odwodu Grupy Operacyjnej gen. Tokarzewskiego-Karaszewicza, w składzie której 27 DP (wraz z 15 DP) znalazła się od 11 września. Po ciężkich walkach zakończonych odrzuceniem nieprzyjaciela, 13 września dywizja zorganizowała obronę w rejonie Gostynina. Od 14 września 27 DP razem z 15 DP prowadziła przeciwnatarcia na niemiecki przyczółek pod Płockiem, jednak bez większych rezultatów.

16 – 27 września

16 września dywizja otrzymała rozkaz marszu na Gąbin. Zaatakowana przez nieprzyjaciela musiała przejść do przeciwnatarcia w rejonie Uderz – Stare Budy. 17 września wskutek silnego ataku lotnictwa niemieckiego pod Iłowem 27 DP została rozbita. Luźne grupy przebijały się na Modlin i Warszawę, prowadząc sporadyczne walki. Do Warszawy dotarła tylko grupa w sile około jednego batalionu i razem z batalionem 59 pp z 4 DP utworzono z nich pułk, który został skierowany na Powązki jako odwód.

Ośrodek Zapasowy 27 DP

OZ 27 DP znajdował się we Włodzimierzu. Między innymi w oparciu o znajdujące się w nim wojsko sformowano Grupę „Włodzimierz”, która w dniach 14 i 15 września skutecznie broniła miasta przed atakami 4 Dywizji Lekkiej.

Wobec agresji sowieckiej postanowiono zdemobilizować grupę. Zwolniono z szeregów wszystkich żołnierzy zamieszkałych na wschód od Bugu, pozostali mieli indywidualnie przebijać się na Węgry. Demobilizacja nastąpiła 18 września. Pozostały tylko 3 baony, które przeszły na zachodni brzeg Bugu, ale 19 września na rozkaz gen. Smorawińskiego 2 powróciły do Włodzimierza. Tu skapitulowały przed Armią Czerwoną.

• dowódca ośrodka – ppłk Józef Gawlik (I zastępca dowódcy 23 pp)
• dowódca batalionu nadwyżek 23 pp – mjr Franciszek Młynarczyk
• dowódca batalionu nadwyżek 24 pp – ?
• dowódca batalionu nadwyżek 50 pp – ppłk Józef Kutyba (I zastępca dowódcy 50 pp)

Organizacja wojenna we wrześniu 1939 roku

Osobny artykuł: Organizacja wojenna polskiej dywizji piechoty w 1939.

• Kwatera Główna 27 DP

Piechota dywizyjna

• 23 pułk piechoty
• 24 pułk piechoty
• 50 pułk piechoty Strzelców Kresowych
• samodzielna kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszącej nr 23
• kompania kolarzy nr 23

Artyleria dywizyjna

• 27 pułk artylerii lekkiej
• 27 dywizjon artylerii ciężkiej
• bateria motorowa artylerii przeciwlotniczej 40 mm typ A nr 27 – kpt. art. Władysław Bandrowski
• samodzielny patrol meteorologiczny nr 27 (27 pal)

Jednostki broni

• 27 batalion saperów
• kompania telefoniczna 27 DP
• szwadron kawalerii dywizyjnej – mjr Mieczysław Ipohorski-Lenkiewicz

Jednostki i zakłady służb

• sąd polowy Nr 27 (Dowództwo 27 DP)
  • szef sądu – mjr aud. mgr Marian Michał Weryński
  • sędzia – kpt. aud. rez. Ignacy Szablowski
  • sędzia – por. aud. rez. Zygmunt Rudolf^[10]

Obsada personalna Dowództwa 27 DP w marcu 1939[4][b]		Obsada personalna Kwatery Głównej 27 DP we wrześniu 1939
dowódca dywizji	gen. bryg. Juliusz Alfred Drapella	dowódca dywizji	gen. bryg. Juliusz Alfred Drapella
dowódca piechoty dywizyjnej	płk dypl. piech. Gwido Karol Kawiński	dowódca piechoty dywizyjnej	płk dypl. piech. Gwido Karol Kawiński
stanowisko wyłącznie w organizacji wojennej		dowódca artylerii dywizyjnej	płk dypl. art. Andrzej Juliusz Uthke
komendant Rejonu PW Konnego	mjr kaw. Mieczysław Henryk Ipohorski-Lenklewicz	dowódca kawalerii dywizyjnej	mjr kaw. Mieczysław Henryk Ipohorski-Lenklewicz
szef sztabu	ppłk dypl. Stanisław Bobrowski	szef sztabu	ppłk dypl. Stanisław Bobrowski
I oficer sztabu	kpt. dypl. piech. Jerzy Wacław Nowakowski	oficer operacyjny	kpt. dypl. Oskar Grzeczkowski
I oficer sztabu (dubler)	kpt. dypl. art. Aleksander Kieres	pomocnik oficera operacyjnego
II oficer sztabu	kpt. adm. (piech.) Edmund Józef Katlewski	oficer informacyjny	kpt. adm. (piech.) Edmund Józef Katlewski zm. 17 IX 1939
stanowisko wyłącznie w organizacji wojennej		pomocnik oficera informacyjnego	kpt. Aleksander Butkiewicz
dowódca łączności	kpt. łącz. Stanisław Kmiecik	dowódca łączności	kpt. łącz. Stanisław Kmiecik
stanowisko wyłącznie w organizacji wojennej		kwatermistrz	kpt. dypl. piech. Jerzy Wacław Nowakowski
oficer taborowy	mjr tab. Karol Czulak	dowódca taborów
oficer intendentury	kpt. int. Jan Piotr Brunon Danysz	szef służby intendentury	kpt. int. Jan Piotr Brunon Danysz zm. 17 IX 1939
stanowisko wyłącznie w organizacji wojennej		oficer gospodarczy Kwat. Gł.	ppor. int. rez. Wacław Chruściel

Ordre de Bataille dywizji 17 września o godz 0.01

• 23 pułk piechoty – płk Jerzy Wroczyński
• 24 pułk piechoty – ppłk. dypl. Julian Grudziński
• 208 pułk piechoty – ppłk Jan Szewczyk
• II dywizjon 27 pułku artylerii lekkiej
• 48 dywizjon artylerii lekkiej
• 68 dywizjon artylerii lekkiej
• 27 dywizjon artylerii ciężkiej – ppłk Ostapowicz
• 48 batalion saperów
• szwadron kawalerii dywizyjnej nr 27 – mjr. Iphorski

Obsada personalna dowództwa dywizji

Dowódcy dywizji

• płk piech. / gen. bryg. Gustaw Kuchinka (IX 1921 – †6 XII 1923)
• płk piech. / gen. bryg. Bolesław Kraupa (III – X 1924 → dyspozycja ministra spraw wojskowych)
• płk piech. / gen. bryg. Karol Krauss (X 1924 – II 1927 → stan spoczynku z dniem 30 IV 1927)
• płk SG / gen. bryg. Jerzy Wołkowicki (7 III 1927 – 29 X 1932 → przydzielony do II wiceministra spraw wojskowych)
• płk dypl. piech. / gen. bryg. Juliusz Drapella (29 X 1932 – IX 1939 → niemiecka niewola)

Dowódcy piechoty dywizyjnej

• płk SG Wacław Jan Przeździecki (od 1 IX 1921)
• płk piech. Adolf Dąbrowski (do 13 VII 1923 → praktyka poborowa w DOK II)
• płk piech. Stanisław Tarabanowicz (13 VII 1923 – 31 III 1927 → członek OTO)
• płk dypl. Juliusz Drapella (31 III 1927 – 29 X 1932 → dowódca 27 DP)
• płk piech. Marian Turkowski (VI 1933 – 1936 → komendant CWPiech.)
• płk dypl. piech. Gwido Kawiński (1936 – IX 1939)

Szefowie sztabu

• kpt. pd SG Józef Grodecki (od 1 IX 1921)
• kpt. pd SG (piech.) Władysław Michalski (do IX 1923^[12])
• mjr pd SG (art.) Tadeusz Procner (IX 1923^[12] – 10 I 1924^[13])
• kpt. pd SG (piech.) Władysław Michalski (od I 1924^[14])
• kpt. / mjr SG (piech.) Mieczysław Zatłokal (15 X 1924^[15] – X 1925 → dowódca I/19 pp)
• mjr SG Marian Morawski (15 X 1925 – 31 X 1927 → zastępca dowódcy 24 pp)
• mjr dypl. Jan Maksymilian Sokołowski (31 X 1927 – 23 XII 1929 → PUWFiPW)
• mjr dypl. Marian Kułakowski (23 XII 1929 – 23 X 1931 → 3 pac)
• mjr dypl. Stanisław II Skowroński (23 X 1931 – 9 XII 1932)
• ppłk dypl. Stanisław Sadowski (9 XII 1932 – 7 VI 1934 → DOK X)
• mjr / ppłk dypl. Tadeusz Adam Wasilewski (20 VI 1934 – 1 I 1937)
• ppłk dypl. Stanisław Bobrowski (1 I 1937 – 17 IX 1939)

Żołnierze Dywizji (w tym OZ) – ofiary zbrodni katyńskiej

Osobne artykuły: zamordowani w Katyniu, zamordowani w Charkowie, zamordowani w Kalininie, zamordowani z Ukraińskiej Listy Katyńskiej (ULK) i zamordowani z Białoruskiej Listy Katyńskiej (BLK).

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego^[16]

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
Gawlik Józef	podpułkownik	żołnierz zawodowy		Katyń
Walerian Orłowski	major	żołnierz zawodowy		Katyń
Stawarz Stanisław	major	żołnierz zawodowy		Katyń
Tucki Antoni[17]	podporucznik	żołnierz zawodowy		Katyń
Łupiński Piotr	porucznik rezerwy			Charków

Odtworzenie dywizji w ramach Armii Krajowej

Osobny artykuł: 27 Wołyńska Dywizja Piechoty.

Uwagi

1. W dniach 8, 9, 10 września gen. Drapella podpisywał rozkazy jako dowódca zgrupowania oznaczonego jego nazwiskiem, określał zadania dla płk. dypl. Kawińskiego jako dowódcy 27 Dywizji Piechoty. W rozkazach dowódcy Armii „Pomorze" mówi się o 27 DP jako całości, nie występuje pojęcie „Zgrupowanie gen. Drapelli”^[8].
2. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[11].