Marian Turkowski

Marian Turkowski (ur. 28 lipca 1894 w Wojakowej, zm. 13 grudnia 1948 w Warszawie) – generał brygady Wojska Polskiego, działacz niepodległościowy, kawaler Orderu Virtuti Militari.

Marian Turkowski

generał brygady
Data i miejsce urodzenia	28 lipca 1894 Wojakowa
Data i miejsce śmierci	13 grudnia 1948 Warszawa
Przebieg służby
Lata służby	1914–1948
Siły zbrojne	Wojsko Polskie
Jednostki	3 Dywizja Piechoty Legionów 7 Łużycka Dywizja Piechoty
Stanowiska	dowódca dywizji
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa bitwa pod Kostiuchnówką bitwa pod Kaniowem wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa kampania wrześniowa bitwa pod Iłżą
Odznaczenia

Grób Mariana Turkowskiego na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach

Życiorys

Urodził się 28 lipca 1894 w Wojakowej, w ówczesnym powiecie brzeskim Królestwa Galicji i Lodomerii, w rodzinie Wincentego, kondyktora, i Zofii z Piechników^[1][2]. Ukończył szkołę ludową w Iwkowej, a w czerwcu 1913 zakończył naukę w c. k. Gimnazjum w Bochni, złożonym egzaminem dojrzałości^[3][4][5]. Do klasy VIIIB uczęszczał między innymi z Zygmuntem Bierowskim i Leopoldem Ślizowskim^[5]. W grudniu 1912 wstąpił do Związku Strzeleckiego^[6]. Ukończył kurs podoficerski „Strzelca” i w sierpniu 1913 wziął udział w szkole letniej w Stróży^[3][2]. W roku akademickim 1913/1914 ukończył dwa semestry na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego^[7][2].

Po wybuchu I wojny światowej w 1914 wstąpił do Legionów Polskich. Żołnierz 2, potem 3 pułku piechoty. 18 stycznia 1915 został mianowany chorążym, a 25 czerwca tego roku podporucznikiem w piechocie^[8]. 5 lipca 1916 został ranny w bitwie pod Kostiuchnówką i dostał się do niewoli rosyjskiej^[7]. W 1917 uciekł z niewoli do Moskwy, gdzie pracował w Związku Piłsudczyków^[3]. W lipcu 1918 został aresztowany w Wołogdzie i osadzony w moskiewskim więzieniu Butyrki^[3]. W grudniu tego roku został uwolniony w drodze wymiany i wrócił do Polski^[3].

16 stycznia 1919 został przyjęty z dniem 1 stycznia 1919 do Wojska Polskiego z byłych Legionów Polskich, z zatwierdzeniem posiadanego stopnia porucznika i 22 stycznia 1919 przydzielony do Białostockiego Pułku Strzelców^[9][10] na stanowisko dowódcy batalionu^[3]. 1 grudnia 1919 został mianowany kapitanem w piechocie z dniem 1 grudnia 1919^[11]. Wziął udział w wojnie z bolszewikami, jako dowódca Białostockiego Pułku Strzelców, który 12 października 1921 został przemianowany na 79 pułk piechoty. Dostał się do niewoli litewskiej. 15 lipca 1920 został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 w stopniu majora, w piechocie, w grupie oficerów byłych Legionów Polskich^[12].

Po zakończeniu działań wojennych pozostał w wojsku jako oficer zawodowy i przez kolejnych 13 lat dowodził 79 pułkiem piechoty w Słonimiu^{[13][14][15][16][17]}. W tym czasie, 3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu majora ze starszeństwem od 1 czerwca 1919 i 332. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[18], 9 września 1924 prezydent RP nadał mu stopień podpułkownika ze starszeństwem z dnia 1 lipca 1923 i 85. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[19], a 1 stycznia 1929 prezydent RP nadał mu stopień pułkownika z dniem 1 stycznia 1929 i 21. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[20][21]. W Rembertowie ukończył kurs dowódców pułków (1922) i kurs dowódców piechoty dywizyjnej (1928)^[22].

W lipcu 1933 został mianowany dowódcą piechoty dywizyjnej 27 Dywizji Piechoty w Kowlu^[23], a w październiku 1935 komendantem Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie. W 1936 został wiceprezesem Stowarzyszenia Bochniaków (prezesem został płk Tadeusz Jakubowski, drugim wiceprezesem ppłk Leopold Okulicki)^[24]. 5 maja 1938 został mianowany dowódcą 3 Dywizji Piechoty Legionów w Zamościu^[25]. W tym samym roku dowodził akcją niszczenia cerkwi prawosławnych na Lubelszczyźnie^[26].

W kampanii wrześniowej dowodził 3 Dywizją Piechoty Legionów^[22]. 8 września w bitwie pod Iłżą został ranny i dostał się do niewoli niemieckiej^[22]. Po wyjściu ze szpitala trafił do Oflagu VII A Murnau^[22]. 30 kwietnia 1945 uwolniony przez armię amerykańską, pozostał w Polskim Ośrodku Wojskowym Murnau do 20 sierpnia tego roku^[22].

Po uwolnieniu z niewoli w 1945 wrócił do kraju i został przyjęty do Wojska Polskiego^[22]. Od 14 września 1945 pełnił obowiązki szefa Wydziału Szkół Oficerskich Departamentu Piechoty i Kawalerii Ministerstwa Obrony Narodowej, a od 10 sierpnia 1946 szefa tegoż departamentu^[22]. W tym samym roku został awansowany na stopień generała brygady^[22]. Od 14 lipca 1947 do 10 września 1948 dowodził 7 Łużycką Dywizją Piechoty w Bytomiu^[27][28]. 30 września 1948 został przeniesiony w stan spoczynku^[28].

Zmarł 13 grudnia 1948 w Warszawie i został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach^[28] (kwatera A 22-Tuje-5)^[29].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 4273 – 1922^[30]
• Krzyż Niepodległości – 12 maja 1931 „za pracę w dziele odzyskania Niepodległości”^[31][32]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski – 9 listopada 1931 „za zasługi na polu organizacji i wyszkolenia wojska”^[33][34]
• Order Krzyża Grunwaldu III klasy^[28]
• Krzyż Walecznych^[a] po raz pierwszy i drugi – 1921^[37]
• Krzyż Walecznych po raz pierwszy^[b] – 1921 „za męstwo i odwagę wykazane w bitwie Kaniowskiej w składzie b. II Korpusu Wschodniego w dniu 11.5.18 r.”^[38]
• Krzyż Walecznych po raz drugi, trzeci i czwarty – 1923 „za czyny orężne w bojach b. 3 pp Leg. Pol.”^[39]
• Złoty Krzyż Zasługi^[c] po raz pierwszy – 16 marca 1928 „za zasługi na polu organizacji i wyszkolenia wojska”^[41][42] i 10 listopada 1928 „w uznaniu zasług położonych na polu pracy w poszczególnych działach wojskowości”^[43][44]
• Złoty Krzyż Zasługi po raz drugi – 13 maja 1933 „za zasługi na polu obrony przeciwlotniczej i przeciwgazowej”^[45][46]
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921^[47]
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości^[47]
• Odznaka za Rany i Kontuzje z jedną gwiazdką^[47]
• Krzyż Komandorski II klasy szwedzkiego Orderu Królewskiego Miecza – 11 listopada 1937^[48]
• Medal Zwycięstwa – 12 grudnia 1921^[49][50]

Uwagi

1. Marian Turkowski był odznaczony Krzyżem Walecznych czterokrotnie i nosił to odznaczenie z trzema okuciami, pomimo tego, że w Dziennikach Personalnych MSWojsk. ogłoszono łącznie sześć nadań krzyża^[35][36].
2. Wg Waldemara Strzałkowskiego Marian Turkowski od lutego do maja 1918 miał służyć w II Korpusie Polskim w Rosji na stanowisku dowódcy kompanii i adiutanta batalionu 14 pułku strzelców polskich^[22].
3. Marian Turkowski był odznaczony dwukrotnie Złotym Krzyżem Zasługi, pomimo tego, że w Monitorze Polskim i Dzienniku Personalnym MSWojsk. ogłoszono trzy nadania^[35][36]. Ogłoszone w 1928 nadania krzyża, w odstępie ośmiu miesięcy, było niezgodne z art. 4 ustawy z dnia 23 czerwca 1923 r. o ustanowieniu „Krzyża Zasługi”^[40].