Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa

Łuck

miasto na Ukrainie w obwodzie wołyńskim Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Łuckmap
Remove ads

Łuck (ukr. Луцьк, Łućk) – miasto w zachodniej części Ukrainy, nad Styrem, siedziba administracyjna obwodu wołyńskiego i rejonu łuckiego. Liczy ok. 215 tys. mieszkańców. Historyczna stolica Wołynia.

Szybkie fakty Państwo, Obwód ...
Remove ads

Historia

Podsumowanie
Perspektywa

Pierwsza wzmianka o Łucku pochodzi z 1085 r. W 1073 r. Łuck wszedł w skład księstwa włodzimierskiego. W 1083 na miasto napadli Litwini i Jaćwingowie. W XIII w. wzniesiono cerkiew św. Jana Ewangelisty.

W 1321 r. Łuck zajął Giedymin i osadził w nim swego starostę. W 1325 r. Lubart wzniósł Zamek Dolny. Zamek Górny założony został potem przez Olgierda lub Witolda. W 1366 r. miała miejsce wyprawa Kazimierza III Wielkiego na Lubarta, po czym nadał on prawem lenna ziemie te Aleksandrowi Koriatowiczowi. Łuck uzyskał prawo składu przed 1379 rokiem[2].

W 1364 r. król Kazimierz Wielki ufundował biskupstwo wołyńskie z siedzibą biskupa najpierw we Włodzimierzu, a od początku XV w. w Łucku. Biskupstwo łuckie istniało de facto od 1375 r. Z czasem kościołem katedralnym został kościół pw. św. Trójcy, wybudowany około 1425 r. W 1539 r. biskup Jerzy Falczewski wzniósł kościół kamienny.

W 1429 r. na zamku w Łucku odbył się trwający od 6 stycznia przez 13 tygodni zjazd monarchów europejskich. Przedmiotem obrad był projekt obrony przeciwko grożącej Europie potędze imperium osmańskiego. Wśród obecnych w Łucku władców byli: wielki książę litewski – Witold; król Polski – Władysław II Jagiełło z królową Zofią; król niemiecki – Zygmunt Luksemburski z cesarzową; król duński – Eryk VII; wielki książę moskiewski – Wasyl II Wasylewicz (wnuk Witolda); wielki mistrz zakonu krzyżackiego – Russdorff; mistrz inflancki – Cysse von Rutenberg; legat papieski; metropolita kijowski – Focjusz, chanowie Tatarów perekopskich i zawołżańskich; hospodar Wołoszczyzny; książęta mazowieccy, pomorscy, śląscy, twerscy i odojewscy, posłowie cesarza bizantyńskiego, Jana VIII Paleologa.

W 1431 r. po śmierci Witolda Kiejstutowicza w Łucku zamknął się Świdrygiełło, próbując uniknąć konsekwencji za swoje nieprzejednanie negatywne stanowisko do unii polsko-litewskiej. W następnym roku Łuck otrzymał prawa miejskie.

Oprócz katedry i kościoła parafialnego oo. dominikanów, w Łucku wzniesiono kościoły: św. Jakuba, bernardynów, bonifratrów, trynitarzy i brygidek. Pierwszym znanym historii (1326) łuckim biskupem prawosławnym był Teodozjusz. W 1585 r. władyką był Cyryl Terlecki, który w 1596 r. podpisał unię brzeską z kościołem katolickim i przysięgę posłuszeństwa papieżowi. Biskup Marcin Szyszkowski założył w Łucku Collegium Societatis Jesu, które znalazło siedzibę w pałacu odstąpionym przez Iwana Czartoryskiego. W 1630 r. biskup Achacy Grochowski sprowadził do Łucka relikwie św. Recessa Męczennika, który stał się patronem miasta.

Thumb
Łuck w XVIII wieku

W czasach Rzeczypospolitej Obojga Narodów Łuck był stolicą województwa wołyńskiego i miejscem szlacheckiego sądu ziemskiego, prawdopodobnie także sądu grodzkiego[3]. Był również miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego[4] oraz miejscem popisów szlachty województwa wołyńskiego I Rzeczypospolitej[5].

Okres I wojny światowej

Thumb
Łuck na początku XX wieku

W dniach 4 czerwca – 7 czerwca 1916 r. pod Łuckiem rozegrała się jedna z największych bitew I wojny światowej na froncie wschodnim. Rosjanom w ramach ofensywy Brusiłowa udało się przełamać front austriacki.

Okres ukraiński (Ukraińska Republika Ludowa, Państwo Ukraińskie)

Po ogłoszeniu Ukraińską Centralną Radą 20 listopada 1917 III Uniwersału o powstaniu Ukraińskiej Republiki Ludowej w federacji z Republiką Rosyjską, a 22 stycznia 1918 IV Uniwersału o pełnej niepodległości URL (wobec dokonania przez bolszewików 19 stycznia 1918 bezprawnego rozwiązania Konstytuanty Rosji) miasto weszło w skład tego państwa. Od 29 kwietnia 1918[6] po 26 grudnia 1918 wchodziło w skład powstałego pod protektoratem niemieckim Państwa Ukraińskiego, czyli Hetmanatu, głową, którego był Hetman Pawło Skoropadski. Po utworzeniu w nocy z 13 na 14 listopada na tajnym posiedzeniu Związku Narodowego Dyrektoriatu URL (pod przewodnictwem Wołodymyra Wynnyczenki do 10 lutego 1919[7], następnie Symona Petlury) a następnym upadku Hetmanatu wobec powstania antyhetmańskiego nowe władze ogłosiły 26 grudnia 1918 przywrócenie Ukraińskiej Republiki Ludowej.

W 1918 przez miejscowych nauczycieli ukraińskich, m.in. Iwana Własowśkiego została utworzona organizacja społeczno-oświatowa «Proświta» w Łucku[8].

Miasto było centrum powiatu łuckiego.

Okres II Rzeczypospolitej

16 maja 1919 Łuck został zajęty przez oddział Wojska Polskiego pod dowództwem generała Karnickiego[9]. 16–18 września 1920 Łuck zajęły wojska polskie po opuszczeniu go przez Rosjan-bolszewików. Grupa gen. Stanisława Hallera oraz 6 Armia doszła do linii Styru i Stochodu, a rozbita Armia Konna Budionnego wycofała się z frontu.

Thumb
Przedwojenny herb Łucka

W II Rzeczypospolitej Łuck był siedzibą władz województwa wołyńskiego. W mieście od 1921 stacjonował 24 pułk piechoty. W 1931 roku liczył ok. 35,5 tys. mieszkańców, w tym ok. 17 tys. Żydów (największa gmina żydowska na Wołyniu), 11 tys. Polaków i 3 tys. Ukraińców. W 1937 roku miasto liczyło 40 715 mieszkańców, w tym 41% Polaków, 39% Żydów, około 17% Ukraińców, 3% Niemców[10].

W 1934 roku rozpoczęto w Łucku budowę wodociągów ze stacją pomp i filtrów[11].

W 1938 r. w mieście sformowano Batalion ON „Łuck”, który wszedł w skład Wołyńskiej Półbrygady Obrony Narodowej[12]. Po wybuchu II wojny światowej komendantem łuckiego garnizonu został ppłk. Ludwik Konarski[13]. W dniach 7–14 września 1939 Łuck był tymczasową siedzibą Rządu RP[14][15]. 8 września zgromadzono tu całość ewakuowanych z Warszawy i Lublina zapasów złota Banku Polskiego, które następnie przewieziono przez Rumunię do Francji[16].

Okupacja radziecka i niemiecka

W dniach 17 i 18 września 1939 r. w Łucku zapanował anarchia, w trakcie której milicja ukraińska mordowała polskich żołnierzy wracających z frontu oraz uciekinierów[10]. Wkrótce Łuck został zaanektowany przez ZSRR jako część Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. W grudniu tegoż roku NKWD aresztowało 150 polskich urzędników, oficerów rezerwy i działaczy społecznych, m.in. ppor. Jana Marcinkowskiego, komendanta Związku Strzeleckiego Łuck-Zamek, których następnie zamordowano. W 1940 i 1941 r. tysiące Polaków zostało zesłanych na Syberię[17].

Po niemieckim ataku na ZSRR w miejscowym więzieniu NKWD wymordowało blisko 2,8 tys. osób[18], przeważnie Ukraińców[18], lecz także wielu Polaków[19]. Dzień po wycofaniu się Sowietów ukraińscy nacjonaliści urządzili w Łucku pogrom ludności żydowskiej[20]. 25 czerwca 1941 Łuck został zdobyty przez Niemców[18]. W latach 1941–1944 miasto było pod okupacją niemiecką (jako część komisariatu Rzeszy Ukraina).

Niemcy przy udziale ukraińskiej policji[10] wymordowali niemal wszystkich miejscowych Żydów, oraz dokonali zbrodni na rosyjskich jeńcach wojennych. Z tym nie zgadza się część ukraińskich publicystów i badaczy[21]. W dniach 27 czerwca–7 lipca 1941 r. Sonderkommando 4a rozstrzelało około 1500 osób. W końcu sierpnia 1941 roku Niemcy z pomocą Ukraińców przeprowadzili tzw. akcję kobiet, w wyniku której przeszukując domy wypędzono Żydówki z dziećmi, zgromadzono je na boisku i następnie rozstrzelano 1400 z nich[10]. W dniach 11–12 grudnia 1941 r. około 19 tys. Żydów zamknięto w getcie założonym w okolicach kościoła protestanckiego[10]. Getto dozorowane przez policję ukraińską przetrwało do 3 sierpnia 1942 r., gdy Niemcy wraz z ukraińską policją[22] rozstrzelali od 15 do 17 tys.[18] jego mieszkańców. Zwłoki pochowano na przedmieściu Hnidawa[10]. 12 grudnia 1942 r. zabito także więźniów obozu pracy – około 500 osób[20].

Podczas okupacji niemieckiej Polacy w Łucku byli poddani presji Ukraińców kolaborujących z niemieckim okupantem. W kwietniu 1943 roku delegacja ukraińska pod przewodnictwem adwokata Jurija Czerewki złożyła na ręce niemieckiego gebietskomisarza urzędującego w Łucku petycję, w której znalazła się prośba o założenie w tym mieście „getta” dla ludności polskiej, pozostałym po ludności żydowskiej[23]. Zastępcą niemieckiego burmistrza Kohlhoffa był ukraiński działacz Skorobogatow, który sporządzał listy polskich mieszkańców przeznaczonych do aresztowania przez gestapo, a ukraiński dyrektor szpitala Zaleski wydał w ręce gestapo 40 lekarzy Żydów i Polaków[10]. 11 sierpnia 1943 r. w wyniku donosów ukraińskich Kripo aresztowało 50 przedstawicieli polskiej inteligencji (w tym zastępcę wołyńskiego Delegata Rządu na Kraj), z czego 30 osób rozstrzelano dwa miesiące później[10]. Wojskowy Sąd Specjalny AK wydał 6 wyroków śmierci na najbardziej aktywnych kolaborantów; 4 z nich wykonano, w tym na J. Czerewce[10]. Wiosną 1943 do Łucka zaczęli przybywać uciekający przed UPA polscy mieszkańcy powiatów wołyńskich gromadząc się koło katedry katolickiej[10]. Założono Katolicki Komitet Opieki oraz specjalny sierociniec dla dzieci uciekających samotnie do miasta[10]. W następstwie tych wydarzeń Niemcy założyli koło katedry obóz dla uciekinierów, wywożąc następnie latem 1943 roku około 10 tys. uchodźców do niewolniczej pracy w Niemczech[10].

Podczas rzezi wołyńskiej na przedmieściach Łucka oddziały Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) dokonywały masowych mordów na Polakach, domy ich palono, a mienie rozkradano. W dniu 18 listopada 1943 na przedmieściu Krasne UPA zamordowała 16 Polaków[10]. Największy napad odbył się w Wigilię 24 grudnia 1943 roku, kiedy zabito 97 osób, w tym na przedmieściu Hnidawa 57 osób, w tym małe dzieci[10]. Zwłoki zamordowanych przez UPA zwieziono na cmentarz na 27 furmankach[10]. Łącznie w czasie II wojny światowej ukraińscy nacjonaliści zabili w Łucku co najmniej 191 Polaków[10]. Po zajęciu Łucka żołnierze radzieccy postawili w centrum miasta dwie szubienice, na której wieszano członków UPA z kartkami na piersiach z informacją ilu zamordowali Polaków[10]. Po wojnie prawie wszystkich Polaków przymusowo wysiedlono z Kresów Wschodnich, a katolickie kościoły przerobiono na magazyny lub zdewastowano.

Okres powojenny

Thumb
Panorama starego miasta

W 1972 r. spłonęła łucka kieniesa. W 1982 r. w łacińskiej katedrze łuckiej, wcześniej używanej jako skład węgla, zorganizowano muzeum ateizmu. W miejscu głównego ołtarza wykonano ekspozycję „Kosmos”, według projektu architekta miejskiego. Spowodowało to częściowe zniszczenie wystroju ołtarza oraz części mebli kościelnych. Zdemontowano ok. 20 obrazów malarzy polskich i zagranicznych z XVIII–XIX w., z których większość nie powróciła już do katedry.

Obecnie Łuck jest siedzibą rzymskokatolickiej diecezji, dekanatu i garnizonu. Od 1991 r. Łuck znajduje się w granicach niepodległej Ukrainy jako siedziba władz obwodu wołyńskiego.

W mieście działa Konsulat Generalny RP[24].

W sierpniu 2007 roku jedna z głównych ulic miasta, nosząca po II wojnie światowej nazwę „Czerwonoarmiejska”, została z inicjatywy burmistrza Łucka Bohdana Szyby i za aprobatą większości miejscowych deputowanych, przemianowana na ul. Bohaterów UPA[25]. 17 grudnia 2010 roku Rada Miejska Łucka nadała honorowe obywatelstwo Łucka Stepanowi Banderze[26].

W 2023 patronem skweru przy ul. Kowelskiej został gen. Władysław Anders[27].

Remove ads

Zabytki Łucka

Thumb
Wieża Bramna
Thumb
Wieża Czartoryskich
Thumb
Baszta Władycza
Thumb
Katedra Świętych Apostołów Piotra i Pawła
Thumb
Klasztor dominikanów
  • Zamek Lubarta, XIII-XIV w.
  • Cerkiew Opieki Matki Bożej, jedna z najstarszych świątyń Wołynia, ufundowana w XIII–XV w. przez wielkiego księcia Witolda. W cerkwi była umieszczona Wołyńska Ikona Matki Bożej – dzieło z XIII-XIV w. (obecnie w zbiorach Narodowego Muzeum Sztuk Pięknych w Kijowie). Niegdyś świątynia odgrywała rolę katedralnej unickiej cerkwi, obecnie – cerkiew katedralna powstałego w 1990 r. Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego (ul. Daniela Halickiego 12).
  • Kościół Krzyża Świętego przy klasztorze OO. Bernardynów, obecnie Sobór Świętej Trójcy, 1752–1755. Cały zespół zaprojektował architekt jezuicki Paweł Giżycki. Po kasacie zakonu kościół przebudowano w latach 1877–1879 na sobór prawosławny. Obecnie – cerkiew katedralna powstałego w 1990 r. Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Kijowskiego (plac Teatralny).
    • Klasztor bernardynów, 1752-1755, zbudowany na planie podkowy wokół świątyni klasztornej.
  • Klasztor dominikanów, ufundowany w roku 1390 р. przez Władysława Jagiełłę. Uległ kasacie rosyjskiej w roku 1847. Obecnie siedziba seminarium duchownego Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego (ul. Drahomanowa).
  • Klasztor brygidek, 1624. Wzniesiony w stylu barokowym w miejscu pałacu Albrychta Stanisława Radziwiłła – fundatora klasztoru. W 1846 r. р. klasztor został skasowany, najpierw mieściło się tu więzienie, a później – szkoła muzyczna. Obecnie znajduje się tu męski prawosławny klasztor Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Kijowskiego (ul. Kafedralna 16).
  • Cerkiew pw. Podwyższenia Krzyża Pańskiego, 1634. Działało tu Bractwo łuckie. W roku 1702 р. w krypcie cerkwi został pochowany poeta Daniel Bratkowski (plac Bracki Most).
  • Cerkiew św. Jerzego
  • Klasztor i kolegium jezuickie, 1646 р. Wzniesiony według projektu Benedetta Mollego. Mieścił się tu klasztor i kolegium, konwikt szlachecki oraz seminarium diecezjalne. Cały zespół włączony był do obwarowań Dolnego Zamku (ul. Kafedralna 6).
  • Klasztor szarytek, XVII w. Zbudowany w miejscu dawnej katedry. Obecnie budynek zajmuje kuria biskupa katolickiego (ul. Katedralna 17).
  • Klasztor trynitarzy, 1729. W latach II RP sąd okręgowy, obecnie szpital wojskowy.
  • Wieża Czartoryskich, XV w., jedyna pozostałość po obwarowaniach Dolnego Zamku (ul. Dragomanowa).
  • Dom Puzyny, 1545-1546 r. – najstarszy budynek mieszkalny w mieście (ul. Katedralna 23).
  • Synagoga, 1626–1629 r. Była elementem Dolnego Zamku i odgrywała ważną rolę w systemie obrony miasta (ul. Daniela Halickiego 33).
  • Kościół ewangelicko-augsburski, 1906−1907, zbudowana w stylu neogotyckim na fundamentach klasztoru karmelitów z 1764 r. Obecnie mieści się tu zbór baptystów (ul. Karaimska).
  • Okręgowy Urząd Ziemski z 1928 r. – obecnie Wołyńskie Muzeum Krajoznawcze, ul.Szopena 20.
  • Poczta główna z 1938
  • Bank Ziemiański z 1930
  • Budynek kinoteatru z 1939
  • Domy z XVIII w.
  • Kamienice z XIX/XX w.
  • Dawny kościół ormiański z XVI w.
  • Muzeum Ikony Wołyńskiej z unikatowymi zbiorami zabytków malarstwa cerkiewnego. Wśród nich najstarsza zachowana na Ukrainie cudowna Chełmska Ikona Matki Bożej z X-XI w. – jedna z najbardziej czczonych ikon na Ukrainie (ul. Jaroszczuka 5).
Remove ads

Transport

Thumb
Dworzec kolejowy

Dworzec kolejowy Łuck oraz sieć trolejbusowa.

Sport

Przed wojną w mieście działało kilka polskich klubów piłkarskich, m.in. Policyjny KS Łuck (czterokrotny mistrz Wołynia, jeden z najsilniejszych klubów regionu w II RP), Wojskowy KS Łuck i Strzelec Łuck. Istniały też cztery kluby wioślarskie: Łuckie Towarzystwo Wioślarskie, Klub Wioślarski „Temida", Sekcja Wodna Przysposobienia Wojskowego Leśników oraz sekcja wioślarska Wojskowego Klubu Sportowego w Łucku[28].

Klub piłkarski założony w 1960 – Wołyń Łuck. Wołyń swe mecze rozgrywa na Stadionie Awanhard.

Remove ads

Ludzie związani z Łuckiem

Zobacz też: Biskupi łuccy, Biskupi łucko-ostrogscy i Prawosławni biskupi łucko-ostrogscy.
Zobacz też kategorie: Ludzie związani z Łuckiem, Ludzie urodzeni w Łucku.
Thumb
Dwujęzyczna tablica upamiętniająca Jana Fitzke na dawnym budynku Muzeum Wołyńskiego

Sprawiedliwi wśród Narodów Świata (ratujący Żydów w Łucku)

Osoby na polskiej liście Sprawiedliwych
  • Witold Fomienko - przemycał do getta w Łucku żywność, drewno na opał i lekarstwa; załatwiał Żydom fałszywe dokumenty tożsamości, dzięki którym mogli żyć poza gettem lub wyjechać do pracy w Niemczech jako "aryjczycy". Po likwidacji getta ukrywał u siebie Żydów a także organizował im ukrycie u innych Polaków. Po wojnie utrzymywał kontakt z 36 osobami, którym pomógł[30].
  • Mikołaj Charłamow - posiadając kontakty w miejscowej drukarni dostarczał Żydom fałszywe "kenkarty", dla Rai Eskin i jej córki zorganizował w Łucku ukrycie i przekazywał im pomoc materialną[31].
  • Maria Chodin (po mężu Gertner) – ukrywała Josefa Gertnera, Isaka Halperna i Maurycego Kamienickiego[32].
  • Edward i Janina Mierzejewscy - wzięli na wychowanie 3-letnią Ninę Hecht[33].
  • Zygmunt i Wiktoria Strusińscy oraz ich córka Irena Strusińska (po mężu Bylica) – Zygmunt i Wiktoria byli członkami Armii Krajowej, Zygmunt był komendantem II Łuckiego Inspektoratu. Ukrywali w piwnicy pięcioro Żydów. 19 sierpnia 1943 Zygmunt został aresztowany i po trzech miesiącach stracony przez Niemców. Mimo to Wiktoria i jej córka kontynuowały ukrywanie Żydów do końca okupacji[34][35].
  • Jadwiga Sztefec - przekazywała żywność i ubrania żydowskiej rodzinie Siemianowskich uwięzionej w getcie, później wzięła do siebie nieletnich Aleksandra i Feliksa Siemianowskich. Aleksandra zarejestrowała jako zaadoptowaną sierotę a Feliksa przekazała jako parobka na wieś, gdzie przeżył wojnę[36].
Osoby na czeskiej liście Sprawiedliwych
  • Andrej i Vĕra Hrekovowie - ukrywali Adama i Miriam Sawickich[37]
  • Anna Koptová[38]
Remove ads

Fotogaleria

Miasta partnerskie

Miasta partnerskie Łucka:[39][40]

Zobacz też

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads
Remove ads