Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
Adam Pytel
nauczyciel Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
Adam Pytel (ur. 16 grudnia 1856 w Żukowicach Starych, zm. 30 października 1928 w Krakowie) – polski nauczyciel, działacz społeczny i sokoli, burmistrz Sanoka.
_1.jpg)
_2.jpg)
Remove ads
Życiorys
Podsumowanie
Perspektywa
b.jpg)
.jpg)
Wywodził się z mazurskiej rodziny chłopskiej[1]. Urodził się 16 grudnia 1856 w Żukowicach Starych[2]. Był synem Jana i Reginy z domu Ciężadło[3].
W Tarnowie ukończył gimnazjum łacińskie[1][4]. Został absolwentem Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Jagiellońskiego i germanistyki na Uniwersytecie Wiedeńskim[1][4]. Początkowo, przez 10 lat nie mógł uzyskać nominacji nauczycielskiej, a tym samym posady profesora gimnazjalnego z uwagi na nieprzychylność władz austriackich[1][4]. Wobec tego uczył prywatnie w domach i udzielał korepetycji dzieciom majętnych ziemian[1][4]. Po osłabieniu restrykcji austriackich, w latach 90. otrzymał stanowisko suplenta gimnazjalnego w Stryju[4]. Podjął pracę w zawodzie nauczyciela 6 września 1891[2]. 27 sierpnia 1891 został mianowany zastępcą nauczyciela w C.K. Gimnazjum Arcyksiężniczki Elżbiety w Samborze, gdzie uczył języka niemieckiego, historii i geografii[5]. Stamtąd latem 1892 został przeniesiony do C.K. Gimnazjum św. Anny w Krakowie[6]. Złożył egzamin nauczycielski 19 maja 1894[2]. Ze stanowiska zastępcy nauczyciela w Gimnazjum św. Anny w Krakowie 9 stycznia 1895 został przeniesiony do C.K. Gimnazjum w Sanoku i mianowany nauczycielem rzeczywistym od 14 stycznia 1895[2][7]. Reskryptem z 17 marca 1898 Wyższej Rady Szkolnej Krajowej został mianowany na stałe w zawodzie nauczycielskim i otrzymał tytuł c. k. profesora[8]. Otrzymał VIII rangę w zawodzie 1 października 1905[2][9]. Uczył języka niemieckiego, języka polskiego, kaligrafii, był zawiadowcą biblioteki niemieckiej i dla biednych uczniów, od roku szkolnego 1909/1910 nadzorował filię gimnazjum[10]. Rozporządzeniem C.K. Rady Szkolnej Krajowej z 30 sierpnia 1912 został powołany do kierowania sanockim gimnazjum podczas przebywania na urlopie dyrektora Włodzimierza Bańkowskiego[11]. Stanowisko pełnił do 1917[12]. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w sanockim gimnazjum uczył języka polskiego[13][14][15]. W tej szkole pracował przez 35 lat[1]. Ponadto wykładał j. niemiecki w sanockich placówkach oświatowych: Instytucie Wyższym Naukowo-Wychowawczym[16] oraz w okresie II Rzeczypospolitej w Miejskim Prywatnym Seminarium Nauczycielskim Żeńskim[17] (obie szkoły działały w budynku późniejszego II Liceum Ogólnokształcącego im. Marii Skłodowskiej-Curie w Sanoku). Był członkiem Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych we Lwowie[18]. 26 stycznia 1916 otrzymał tytuł profesora VII rangi, a postanowieniem cesarza Franciszka Józefa I z 7 lutego 1916 otrzymał tytuł c. k. radcy szkolnego wraz z uwolnieniem od taksy[19]. W latach 20. był członkiem Rady Szkolnej Powiatowej[14].
Działał aktywnie społecznie[20]. Został członkiem zwyczajnym Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego[21] i jej delegatem w Sanoku[22]. Był zasłużonym działaczem sanockiego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”[23]. Był członkiem wydziału[24], w latach 1906-1911 i 1914-1927 pełnił funkcję prezesa gniazda. Przy zakończeniu pierwszego prezesowania, 24 marca 1911 otrzymał tytuł członka honorowego sanockiego „Sokoła”[25]. Tuż przed wybuchem I wojny światowej, pod koniec lipca 1914 uczestniczył w zjeździe prezesów sokolich we Lwowie[26]. Został także prezesem powołanego w 1921 okręgu II sanockiego Dzielnicy Małopolskiej TG „Sokół”[1][27]. Jego nazwisko zostało umieszczone w drzewcu sztandaru TG Sokół w Sanoku, na jednym z 125 gwoździ upamiętniających członków[28].
Został członkiem założonej 11 stycznia 1903 w Sanoku pierwszej filii lwowskiego Towarzystwa Chowu Drobiu, Gołębi i Królików[29]. Prowadził składnicę kółek rolniczych[1], należał do dyrekcji sklepu kółka rolniczego w Sanoku[30], był przewodniczącym kółka rolniczego w Sanoku[31], 27 maja 1904 został członkiem zarządu Powiatowych Kółek Rolniczych w Sanoku[30], był sekretarzem zarządu powiatowego w Sanoku Towarzystwa „Kółek Rolniczych” z siedzibą we Lwowie[32] oraz od końca 1909 II wiceprezesem zarządu powiatowego w Sanoku Towarzystwa „Kółek Rolniczych” z siedzibą we Lwowie[33], był delegatem na zjazd kółek rolniczych w Krakowie[34]. Pełnił funkcję przewodniczącym Koła Towarzystwa Szkoły Ludowej. Zasiadł w radzie nadzorczej Towarzystwa Kasy Zaliczkowej w Sanoku[35]. Zasiadał w zarządzie sanockiej Czytelni Mieszczańskiej[4]. Na przełomie lipca i sierpnia 1911 został członkiem rady nadzorczej Domu Handlowo-Przemysłowego w Sanoku[36]. W latach 20. był członkiem zarządu ekspozytury powiatowej w Sanoku Polskiego Towarzystwa Opieki nad Grobami Bohaterów[37]. Należał do ochotniczej straży pożarnej w Sanoku[38]. Na początku 1905 został wybrany członkiem sądu polubownego Towarzystwa Młodzieży Polskiej „Znicz”[39]. Przed 1914 zasiadał w wydziale szkolnym Przemysłowej Szkoły Uzupełniającej w Sanoku-Posadzie Olchowskiej[40]. Działał we władzach Wydziału „Towarzystwa Bursy”, sprawującego pieczę nad Bursą Jubileuszową im. Cesarza Franciszka Józefa w Sanoku; został wybrany zastępcą prezesa pod koniec 1912 został prezesem[41]. Został członkiem Komitetu Opieki nad Żołnierzem Polskim w Sanoku, zawiązanego w połowie 1919 z inicjatywy ppłk. Gustawa Truskolaskiego i starosty sanockiego Tadeusza Wrześniowskiego[42].
25 lutego 1905 zapadł wyrok sądowy w sprawie wytoczonej przez ówczesnego burmistrza Aitala Witoszyńskiego przeciw Adamowi Pytlowi o obrazę czci (21 grudnia 1904 Pytel stwierdził, że delegat towarzystw gospodarczo-zarobkowych Garczyński badający stan księgi Towarzystwa Zaliczkowego w Sanoku, uznał, że Witoszyński jako urzędnik tej instytucji dopuścił się kradzieży; w ramach procesu potwierdzili to świadkowie), w którym sąd uwolnił Pytla od oskarżenia[43]. W wyniku tej sprawy na początku lutego 1905 Witoszyński zrezygnował z funkcji burmistrza. Adam Pytel był redaktorem merytorycznym „Tygodnika Ziemi Sanockiej”[1][44], gdzie często publikował opinie wymierzone w syjonistów[45].
Był wieloletnim działaczem Narodowej Demokracji, ponad 20 lat przewodniczącym sanockiego zarządu ND, następnie został działaczem i także przewodniczącym Związku Ludowo-Narodowego[4][46] (wraz z nim m.in. Paweł Biedka, Wojciech Ślączka, Tadeusz Wrześniowski, Aleksander Iskrzycki)[47]. W sierpniu 1900 wszedł w skład komitetu mieszczańskiego w Sanoku, zajmującego się wyborami do Sejmu Krajowego Galicji[48]. W maju 1907 zjazd delegatów w okręgu wyborczym 51 wskazał Adama Pytla jako zastępcę kandydata polskiego Bartłomieja Fidlera w wyborach do Rady Państwa XI kadencji[4][49]. W 1912 został wybrany członkiem Rady c. k. powiatu sanockiego z grupy gmin miejskich, pełnił funkcję zastępcy członka wydziału[50]. Był także wieloletnim radnym miejskim w Sanoku[1] (jego zastępcą był od 1904/1905 Stanisław Basiński[51]), w tym wybrany w 1910[52], w 1912 w nowej radzie po przyłączeniu do Sanoka gminy Posada Sanocka[53]. W połowie 1913 kandydował w wyborach do Sejmu Krajowego Galicji X kadencji z III kurii w okręgu Sanok-Krosno[54] (posłem został wybrany Alfred Zgórski[55]).
Po wybuchu I wojny światowej od 20 września 1914 wraz z bliskimi przebywał w Wiedniu[56]. Po powrocie do Sanoka we wrześniu 1914 roztoczył opiekę nad stacjonującym w Sanoku przez dwa tygodnie Legionem Wschodnim, zmierzającym ze Lwowa na zachód[57]. Przyczynił się do odzyskania gmachu sanockiego „Sokoła” od zajmującej go armii austriackiej w drugiej połowie 1915[58]. Pod koniec wojny, wraz z innymi osobistościami miejskimi (jako przewodniczący Wojciech Ślączka oraz m.in. Feliks Giela, Jan Rajchel, Karol Zaleski oraz wojskowi kpt. Antoni Kurka i kpt. Franciszek Stok) funkcjonował w ramach powołanego 20 października 1918 Komitetu Samoobrony Narodowej[59], który 31 października/1 listopada 1918 dokonał bez walk przejęcia władzy w Sanoku[60]. Był radnym pierwszej powojennej kadencji Rady Miejskiej w Sanoku od 1919[61], później od 1924[62], od 1928[63]. Na początku lat 20. działał w środku sanockim partii PSL „Piast”[64]. Kandydował do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej I kadencji (1922–1927) w wyborach 1922 w okręgu 48 z listy Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej[4][65] i II kadencji (1928–1930) w wyborach 1928 w okręgu 48 z listy Katolicko-Narodowej nr 24[66]. W 1924 subskrybował akcje założonego wówczas Banku Polskiego[67]. 18 września 1924 Rada Miasta Sanoka wybrała go na funkcję burmistrza Sanoka[62]. Sprawował ten urząd do 12 stycznia 1928[68]. W tym okresie był przewodniczącym wydziału Kasy Oszczędności miasta Sanoka[69]. W czasie pełnienia przez niego urzędu stworzono plan przestrzennego zagospodarowania miasta, założono nowe ulice, wprowadzono komunikację autobusową umożliwiającą dojazd do okolicznych wsi, ukończono budowę łaźni miejskiej, zbudowano szkołę w dzielnicy Posada Sanocka, zainstalowano oświetlenie elektryczne (wykonawcą elektryfikacji Sanoka był inż. Stanisław Szafnicki[70])[71]. Najważniejsza inwestycja miejska, stworzenie oświetlenia elektrycznego, okazała się jednocześnie problematyczna, jako że z uwagi na niekorzystny kształt projektu koszt działania elektrowni miejskiej wytworzył deficyt budżetowy (wskutek tego miasto było zmuszone dopłacać 100 tys. złotych rocznie do tej działalności)[72]. Kwestia ta przyczyniła się do rezygnacji burmistrza z urzędu. W konsekwencji miasto Sanok odstąpiło od własnej elektrowni i dołączyło do użytkowników zakładu wytwarzającego energię elektryczną w Mękince-Jedliczu (od końca 1927 a elektrownia miała zaopatrywać w energię miasta Gorlice, Krosno, Jasło, Sanok[73]).
27 czerwca 1896 w kościele katedralnym w Tarnowie Adam Pytel poślubił Helenę Głowacką herbu Prus[3][74]. Zamieszkiwał przy ulicy Andrzeja Potockiego, późniejsza Podgórze 12 (numer konskrypcyjny 224)[75][76][77]. Zmarł po krótkiej chorobie 30 października 1928 w Krakowie w wieku 72 lat[1][4][78][79]. Został pochowany na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej w Sanoku 2 listopada 1928 po pogrzebie pod przewodnictwem ks. Franciszka Salezego Matwijkiewicza[78][80]. Jego pogrzeb zorganizowany na koszt sanockiego „Sokoła”[81] stał się manifestacją patriotyczną z niespotykanie dużą liczbą uczestników w skali Sanoka (nad grobem przemawiał wychowanek Adama Pytla, poseł Stanisław Rymar)[1]. Tuż za nagrobkiem Adama Pytla została pochowana jego żona Helena z domu Głowacka (1870–1957[3], działaczka koła TSL w Sanoku[82]), córka oficjalisty Mieczysława Głowackiego i Kazimiery Prus-Głowackiej z domu Bernatowicz (1845-1906)[83]. Ich dziećmi byli: Jan Stanisław (1897-1900)[3][84], Stefania (ur. 1899, od 1924 żona Stanisława Wroceńskiego[85]), Janina Józefa (ur. 1901, od 1927 żona Jana Hrebendy)[86], Stanisław Bronisław (ur. 1908, urzędnik bankowy Kasy Oszczędności)[76].
Remove ads
Upamiętnienie
Przychylnie o Adamie Pytlu wyraził się w swoich wspomnieniach jego uczeń w sanockim gimnazjum, Stanisław Rymar, który przyznał, że z czasem połączyła ich przyjaźń[87].
Podczas uroczystości 130-lecia gniazda TG „Sokół” w Sanoku 29 czerwca 2019 na gmachu tegoż została odsłonięta tablica upamiętniająca 10 działaczy zasłużonych dla organizacji sokolej i Sanoka, w tym Adama Pytla[88].
4 lipca 2020 odbyło się zorganizowane przez Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Sanoku spotkanie honorujące Adama Pytla przy odnowionym staraniem tego gniazda pomniku nagrobnym na Cmentarzu Centralnym w Sanoku[89].
Uchwałą Rady Miasta Sanoka z 29 lutego 2024 nazwano ulicę imienia Adama Pytla w dzielnicy Wójtostwo[90].
Remove ads
Odznaczenia
austro-węgierskie
Przypisy
Bibliografia
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads