Strefa czasowa

Strefa czasowa – wytyczony obszar powierzchni Ziemi o szerokości średnio 15° (360°/24) długości geograficznej, rozciągający się południkowo między biegunami, w którym urzędowo obowiązuje jednakowy czas (czas strefowy). Przeważnie jest on średnim czasem słonecznym środkowego południka tej strefy, który różni się o całkowitą liczbę godzin od czasu uniwersalnego. Są jednak wprowadzone urzędowo strefy, w których czas różni się od czasu uniwersalnego o niecałkowitą liczbę godzin.

Strefy czasowe na świecie

Geneza i zasady podziału

Mapa Europy przedstawiająca różnice między czasem strefowym a słonecznym w lecie

     ± 30 minut

     1 godzina ± 30 minut

     2 godziny ± 30 minut

     3 godziny ± 30 minut

Mapa Europy przedstawiająca różnice między czasem strefowym a słonecznym w zimie

     −1 godzina ± 30 minut

     ± 30 minut

     1 godzina ± 30 minut

     2 godziny ± 30 minut

Wszystkie punkty położone na tym samym południku mają ten sam czas lokalny (miejscowy). Każda zmiana długości geograficznej powoduje zmianę lokalnego czasu – gdy ludzie zaczęli przemieszczać się coraz częściej i szybciej, stawało się to bardzo niewygodne. Czas uniwersalny i strefy czasowe zostały zaproponowane w 1878 roku przez kanadyjskiego wynalazcę Sandforda Fleminga, zaś wprowadzono je w 1884 roku.

Całą Ziemię podzielono na 24 strefy czasowe o szerokości 15° każda. W praktyce strefy czasowe o granicach wytyczonych przez południki obowiązują jedynie na morzach i oceanach. Na lądach ich kształt jest zmodyfikowany tak, by w małych i średnich państwach obowiązywała tylko jedna strefa czasowa. Większe państwa znajdują się zwykle w kilku strefach czasowych (m.in. Stany Zjednoczone, Kanada, Brazylia, Rosja, Australia), choć nie jest to regułą – w Chinach obowiązuje jedna strefa czasowa, pomimo iż różnica w czasie słonecznym między wschodnimi i zachodnimi prowincjami wynosi ponad 4 godziny.

Poza standardowymi strefami, pomiędzy którymi różnice w czasie mierzone są pełnymi godzinami, istnieją strefy o różnicach rzędu 30 minut (m.in. UTC+3:30 używana w Iranie) lub kwadransu (m.in. UTC+5:45 w Nepalu). W przeszłości funkcjonowały także strefy o bardziej nieregularnych różnicach, jak np. UTC+0:20, stosowana w Holandii przed II wojną światową.

Czas strefowy używany jest również na morzach i oceanach, gdzie zegary przestawia się po przepłynięciu wielokrotności południka 15 stopni^[1].

Na obowiązującą w danym kraju strefę czasową nierzadko wpływ ma czas stosowany w sąsiednich państwach. Przykładowo Hiszpania i Francja znajdują się w strefie UTC+1:00, wspólnej ze znaczną częścią Europy, choć położone są na długościach geograficznych odpowiadających strefie UTC+0:00. Strefę czasową w Hiszpanii zmieniono z UTC+0:00 na UTC+1:00 po dojściu do władzy gen. Franco, który chciał w ten sposób symbolicznie zbliżyć kraj do nazistowskich Niemiec. Taką samą zmianę wprowadzono we Francji pod naciskiem Hitlera po kapitulacji tego kraju w 1940 r. W Hiszpanii po demokratyzacji kilkukrotnie podejmowano debatę nad zmianą strefy czasowej – za każdym razem zakończoną zachowaniem status quo^[2]. Na niektórych wyspach leżących na Oceanie Spokojnym na wschód od południka 180° (tj. na półkuli zachodniej), jak Tokelau czy Tonga związki polityczno-ekonomiczne z państwami wschodniej półkuli (Australia, Nowa Zelandia) spowodowały zaadaptowanie niestandardowych stref, jak UTC+14:00, które poprzez przesunięcie o 24 godziny w przód względem standardowych dla tych długości stref typu UTC-10:00, zapewniają spójność daty z tymi krajami (jednocześnie powstaje jednak różnica nawet 26 godzin między tymi wyspami a podobnie położonymi terytoriami, w których te strefy nie funkcjonują).

Czas letni

Osobny artykuł: Czas letni.

Na faktyczny czas w poszczególnych krajach wpływ ma także przestrzeganie bądź nie czasu letniego. W jego wyniku część krajów dokonuje w okresie letnim (odmiennym dla półkuli północnej i południowej) przestawienia czasu o godzinę w przód względem standardowego. Data dokonania zmiany często jest przy tym odmienna dla różnych terytoriów – na północ od równika zmianę na czas letni wykonuje się w marcu lub kwietniu, a odwrotną w okresie od września do listopada, na południe od równika czas letni wprowadza się we wrześniu lub październiku, a powrót następuje między lutym a kwietniem. Zdarza się, że czas letni obowiązuje jedynie w części kraju (np. w Kanadzie zmiany nie dokonuje się między innymi w prowincji Saskatchewan).

Linia zmiany daty

Osobny artykuł: Linia zmiany daty.

Międzynarodowa linia zmiany daty przebiega wzdłuż granicy stref od UTC+12:00 do +14:00 i UTC-12:00, częściowo pokrywając się z południkiem 180°. Czas obowiązujący na terytoriach położonych na zachód od tej linii jest przesunięty o dobę do przodu względem czasu terytoriów położonych na wschód od niej; np. na Fidżi (UTC+12:00) jest zawsze ta sama godzina co na wyspie Baker (UTC-12:00), choć data stale różni się o jeden dzień.

Lista stref czasowych i terytoriów w nich leżących

UTC-12:00

Strefa całoroczna

•  Baker
•  Howland

UTC-11:00

Strefa całoroczna

•  Jarvis
•  Kingman
•  Midway
•  Niue
•  Palmyra
•  Samoa Amerykańskie

UTC-10:00

Strefa całoroczna

•  Johnston
•  Polinezja Francuska (Wyspy Tubuai, Tuamotu, Wyspy Towarzystwa)
•  Stany Zjednoczone (Hawaje)
•  Wyspy Cooka

Półkula północna. Czas letni: UTC-9:00

•  Stany Zjednoczone (Aleuty)

UTC-09:30

Strefa całoroczna

•  Polinezja Francuska (Markizy)

UTC-09:00

Strefa całoroczna

•  Polinezja Francuska (Wyspy Gambiera)

Półkula północna. Czas letni: UTC-8:00

•  Stany Zjednoczone (Alaska)

UTC-08:00

Strefa całoroczna

•  Wyspa Clippertona
•  Pitcairn

Półkula północna. Czas letni: UTC-7:00

•  Kanada (zachód)
•  Meksyk (Kalifornia Dolna)
•  Stany Zjednoczone (zachód)

UTC-07:00

Strefa całoroczna

•  Meksyk (Sonora)
•  Stany Zjednoczone (Arizona)

Półkula północna. Czas letni: UTC-6:00

•  Kanada (środkowy zachód)
•  Meksyk (zachód)
•  Stany Zjednoczone (środkowy zachód)

UTC-06:00

Strefa całoroczna

•  Belize
•  Chile (Wyspa Wielkanocna)
•  Ekwador (Prowincja Galápagos)
•  Gwatemala
•  Honduras
•  Kanada (Saskatchewan)
•  Kostaryka
•  Nikaragua
•  Salwador

Półkula północna. Czas letni: UTC-5:00

•  Kanada (środkowy wschód)
•  Meksyk (środek i wschód)
•  Stany Zjednoczone (środkowy wschód)

UTC-05:00

Strefa całoroczna

•  Ekwador
•  Jamajka
•  Haiti
•  Kajmany
•  Kolumbia
•  Panama
•  Peru

Półkula północna. Czas letni: UTC-4:00

•  Bahamy
•  Kanada (środkowy wschód) – EST
•  Kuba
•  Stany Zjednoczone (wschód) – EST
•  Turks i Caicos

UTC-04:00

Strefa całoroczna

•  Anguilla
•  Antigua i Barbuda
•  Antyle Holenderskie
•  Aruba
•  Barbados
•  Boliwia
•  Brazylia (zachód)
•  Brytyjskie Wyspy Dziewicze
•  Dominika
•  Dominikana
•  Gwadelupa
•  Grenada
•  Gujana
•  Kanada (wschodni Quebec)
•  Martynika
•  Montserrat
•  Portoryko
•  Saint Kitts i Nevis
•  Saint Lucia
•  Saint Vincent i Grenadyny
•  Trynidad i Tobago
•  Wenezuela
•  Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych

Półkula północna. Czas letni: UTC-3:00

•  Bermudy
•  Grenlandia (Qaanaaq, Baza kosmiczna "Pituffik")
•  Kanada (wschód)

Półkula południowa. Czas letni: UTC-3:00

•  Argentyna (prowincja San Luis)
•  Brazylia (środek)
•  Chile
•  Falklandy
•  Paragwaj

UTC-03:30

Półkula północna. Czas letni: UTC-2:30

•  Kanada (Nowa Fundlandia)

UTC-03:00

Strefa całoroczna

•  Argentyna (bez prowincji San Luis)
•  Brazylia (północny wschód)
•  Gujana Francuska
•  Surinam
•  Urugwaj

Półkula północna. Czas letni: UTC-2:00

•  Saint-Pierre i Miquelon

Półkula południowa. Czas letni: UTC-2:00

•  Brazylia (południowy wschód)

UTC-02:00

Strefa całoroczna

•  Brazylia (wyspy atlantyckie)
•  Georgia Południowa i Sandwich Południowy

Półkula północna. Czas letni: UTC-1:00

•  Grenlandia (większość obszaru)

UTC-01:00

Strefa całoroczna

•  Republika Zielonego Przylądka

Półkula północna. Czas letni: UTC+0:00

•  Portugalia (Azory)

UTC±00:00

Strefa całoroczna

•  Burkina Faso
•  Gambia
•  Ghana

•  Grenlandia (Danmarkshavn, Park Narodowy Grenlandii i okolice)

•  Gwinea
•  Gwinea Bissau

•  Islandia
•  Liberia
•  Mali
•  Mauretania
•  Senegal
•  Sierra Leone
•  Togo
•  Wybrzeże Kości Słoniowej
•  Wyspa Bouveta

•  Wyspa Świętej Heleny, Wyspa Wniebowstąpienia i Tristan da Cunha

•  Wyspy Świętego Tomasza i Książęca

Półkula północna. Czas letni: UTC+1:00

•  Guernsey
•  Hiszpania (Wyspy Kanaryjskie, Hiszpańskie posiadłości w Afryce Północnej)
•  Irlandia
•  Jersey
•  Portugalia
•  Wielka Brytania
•  Wyspa Man
•  Wyspy Owcze

UTC+01:00

Strefy czasowe w Europie

Strefa całoroczna

•  Algieria
•  Angola
•  Benin
•  Czad
•  Demokratyczna Republika Konga (zachód)
•  Gabon
•  Gwinea Równikowa
•  Kamerun
•  Kongo
•  Maroko (w czasie Ramadanu +0:00)
•  Niger
•  Nigeria
•  Republika Środkowoafrykańska
•  Sahara Zachodnia (w czasie Ramadanu +0:00)
•  Tunezja

Półkula północna. Czas letni: UTC+2:00

•  Albania
•  Andora
•  Austria
•  Belgia
•  Bośnia i Hercegowina
•  Chorwacja
•  Czarnogóra
•  Czechy
•  Dania
•  Francja
•  Gibraltar
•  Hiszpania
•  Holandia
•  Jan Mayen
•  Kosowo
•  Liechtenstein
•  Luksemburg
•  Macedonia Północna
•  Malta
•  Monako
•  Niemcy
•  Norwegia
•  Polska
•  San Marino
•  Serbia
•  Słowacja
•  Słowenia
•  Svalbard
•  Szwajcaria
•  Szwecja
•  Watykan
•  Węgry
•  Włochy

Półkula południowa. Czas letni: UTC+2:00

• Brak od września 2017^[3].

UTC+02:00

Strefa całoroczna

•  Botswana
•  Burundi
•  Demokratyczna Republika Konga (wschód)
•  Egipt
•  Libia
•  Lesotho
•  Malawi
•  Mozambik
•  Namibia (od września 2017)^[3]
•  Południowa Afryka
•  Rosja (Obwód królewiecki)
•  Rwanda
•  Eswatini
•  Zambia
•  Zimbabwe

Półkula północna. Czas letni: UTC+3:00

•  Akrotiri i Dhekelia
•  Bułgaria
•  Cypr
•  Cypr Północny^[4]
•  Estonia
•  Finlandia
•  Grecja
•  Izrael
•  Jordania
•  Liban
•  Litwa
•  Łotwa
•  Mołdawia
•  Palestyna
•  Rumunia
•  Syria
•  Ukraina

UTC+03:00

Strefa całoroczna

•  Arabia Saudyjska
•  Bahrajn
•  Białoruś
•  Dżibuti
•  Erytrea
•  Etiopia
•  Francuskie Terytoria Południowe i Antarktyczne (Wyspy Rozproszone)
•  Irak
•  Jemen
•  Katar
•  Kenia
•  Komory
•  Kuwejt
•  Madagaskar
•  Majotta
•  Rosja (większość europejskiej części kraju)
•  Somalia
•  Sudan
•  Sudan Południowy
•  Tanzania
•  Turcja
•  Uganda

UTC+03:30

Półkula północna. Czas letni: UTC+4:30

•  Iran

UTC+04:00

Strefa całoroczna

•  Armenia
•  Azerbejdżan
•  Francuskie Terytoria Południowe i Antarktyczne (Wyspy Crozeta)
•  Gruzja
•  Mauritius
•  Oman
•  Reunion
•  Rosja (Obwód samarski i Udmurcja)
•  Seszele
•  Zjednoczone Emiraty Arabskie

UTC+04:30

Strefa całoroczna

•  Afganistan

UTC+05:00

Strefa całoroczna

•  Francuskie Terytoria Południowe i Antarktyczne (Wyspy Kerguelena oraz Święty Paweł i Amsterdam)
•  Kazachstan
•  Malediwy
•  Rosja (zachodnia część azjatycka)
•  Tadżykistan
•  Turkmenistan
•  Uzbekistan
•  Wyspy Heard i McDonalda

Półkula północna. Czas letni: UTC+6:00

•  Pakistan

UTC+05:30

Strefa całoroczna

•  Indie
•  Sri Lanka

UTC+05:45

Strefa całoroczna

•  Nepal

UTC+06:00

Strefa całoroczna

•  Bangladesz
•  Bhutan
•  Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego
•  Kirgistan
•  Rosja (Kraj Ałtajski, obwód nowosybirski, obwód omski, obwód tomski i Republika Ałtaju)

UTC+06:30

Strefa całoroczna

•  Mjanma
•  Wyspy Kokosowe

UTC+07:00

Strefa całoroczna

•  Indonezja (zachód)
•  Kambodża
•  Laos
•  Mongolia (zachód)
•  Rosja (środkowo-zachodnia część azjatycka)
•  Tajlandia
•  Wietnam
•  Wyspa Bożego Narodzenia

UTC+08:00

Strefa całoroczna

•  Australia (Australia Zachodnia)
•  Brunei
•  Chiny
•  Filipiny
•  Indonezja (środek)
•  Malezja (środek)
•  Mongolia (środek i wschód)
•  Rosja (Obwód irkucki, Buriacja i Kraj Zabajkalski)
•  Singapur
•  Tajwan

UTC+08:45

•  Australia (Eucla)

UTC+09:00

Strefa całoroczna

•  Indonezja (wschód)
•  Japonia
•  Korea Południowa
•  Korea Północna
•  Palau
•  Rosja (środkowa część azjatycka)
•  Timor Wschodni

UTC+09:30

Strefa całoroczna

•  Australia (Terytorium Północne)

Półkula południowa. Czas letni: UTC+10:30

•  Australia (Australia Południowa)

UTC+10:00

Strefa całoroczna

•  Australia (Queensland)
•  Guam
•  Mariany Północne
•  Mikronezja (zachód)
•  Papua-Nowa Gwinea
•  Rosja (środkowy wschód)

Półkula południowa. Czas letni: UTC+11:00

•  Australia (południowy wschód)

UTC+10:30

Półkula południowa. Czas letni: UTC+11:00

•  Australia (Lord Howe)

UTC+11:00

Strefa całoroczna

•  Mikronezja (wschód)
•  Nowa Kaledonia
•  Rosja (wschodnia Jakucja)
•  Vanuatu
•  Wyspy Salomona

UTC+11:30

Strefa całoroczna

•  Norfolk

UTC+12:00

Strefa całoroczna

•  Fidżi
•  Kiribati (Wyspy Gilberta)
•  Nauru
•  Rosja (daleki wschód)
•  Tuvalu
•  Wake
•  Wallis i Futuna
•  Wyspy Marshalla

Półkula południowa. Czas letni: UTC+13:00

•  Nowa Zelandia

UTC+12:45

Półkula południowa. Czas letni: UTC+13:45

•  Nowa Zelandia (Wyspy Chatham)

UTC+13:00

Strefa całoroczna

•  Kiribati (Wyspy Feniks)
•  Tonga

Półkula południowa. Czas letni: UTC+14:00

•  Samoa

UTC+14:00

Strefa całoroczna

•  Kiribati (Line Islands)

Zobacz też

• czas miejscowy
• czas słoneczny
• czas urzędowy