Azorella

Azorella^[5], azorka^[6] (Azorella Lamarck) – rodzaj roślin z rodziny selerowatych (Apiaceae). Obejmuje 56 gatunków^[7]. Występują one w Ameryce Południowej od Ziemi Ognistej^[8] i Falklandów^[9] na południu do Kostaryki na północy^[7], poza tym na wyspach subantarktycznych^[8][9][10], w Nowej Zelandii i południowo-wschodniej Australii^[7]. Rosną zwykle w miejscach skalistych i żwirowych, na torfowiskach i w trawiastych murawach, często tworząc charakterystyczne, zbite darnie i poduszki^[10]. Rośliny niektórych gatunków tworzą na tyle sztywne poduszki, że można na nich stanąć, nie zostawiając śladu^[6]. Najstarsze, okazałe okazy osiągają wiek 3 tysięcy lat^[9]. Są to rośliny typowe dla formacji wysokich Andów, ale część gatunków spotykana jest także w innych zbiorowiskach roślinnych na mniejszych wysokościach^[8].

Azorella

Azorella prolifera
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	azorella
Nazwa systematyczna
Azorella Lamarck Encycl. Meth., Bot. 1: 344. 2 Dec 1783[3]
Typ nomenklatoryczny
A. filamentosa Lamarck[4]

Mający 3 tys. lat okaz Azorella compacta

Znaczenie użytkowe ma zwłaszcza azorella trójdzielna A. trifurcata uprawiana jako ozdobna^[10]. Niektóre gatunki użytkowane są lokalnie jako rośliny lecznicze. Mogą znaleźć znaczenie w terapii cukrzycy. Ze względu na rozwój w krajobrazie bezdrzewnym i dostarczanie dobrego opału (przy spalaniu rośliny te dają dużo ciepła i mało dymu) – wiele gatunków jest nadmiernie pozyskiwanych i z tego powodu zagrożonych^[9].

Morfologia

Azorella prolifera

Azorella volcanica

Pokrój

Byliny o niskich pędach tworzących zbite darnie i poduszki osiągające ponad 0,6 m wysokości i 1 m średnicy^[10]. Pędy owłosione lub nagie^[8].

Liście

Ogonkowe, o ogonkach często trwałych i sztywnych. Blaszka różnego kształtu – od niepodzielonej i kolistej do wcinanej i wielokrotnie podzielonej. Blaszka bywa cienka lub mięsista^[8].

Kwiaty

Drobne, zebrane w pojedyncze baldachy na szczytach pędów, eksponowane na szypułach lub schowane wśród liści^[8]. Działki kielicha drobne. Korona tworzona jest przez 5 wolnych, zielonkawych, żółtawych do brązowych płatków^[10]. Pręcików 5. Zalążnia dolna, dwukomorowa, w każdej z komór z pojedynczym zalążkiem. Szyjki słupka dwie^[10], trwałe lub nie^[8].

Owoce

Rozłupnia rozpadająca się na dwie rozłupki^[10], spłaszczone lub cylindryczne albo kuliste, nagie lub owłosione, żebrowane mniej lub bardziej wyraźnie^[8].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z podrodziny Azorelloideae z rodziny araliowatych Araliaceae^[11]. Dawniej rodzaj włączany był do podrodziny Hydrocoloideae, która mimo podobieństw morfologicznych tworzących ją roślin okazała się nie mieć charakteru monofiletycznego i podzielona została między rodziny selerowatych i araliowatych^[12].

Wykaz gatunków^[7]

• Azorella acaulis (Cav.) Drude
• Azorella albovaginata (Gillies & Hook.) G.M.Plunkett & A.N.Nicolas
• Azorella allanii (Cheeseman) G.M.Plunkett & A.N.Nicolas
• Azorella ameghinoi Speg.
• Azorella andina (Phil.) Drude
• Azorella aretioides (Kunth) Willd. ex DC.
• Azorella biloba (Schltdl.) Wedd.
• Azorella boelckei (Mathias & Constance) G.M.Plunkett & A.N.Nicolas
• Azorella burkartii (Mathias & Constance) G.M.Plunkett & A.N.Nicolas
• Azorella cockaynei Diels
• Azorella colensoi (Domin) G.M.Plunkett & A.N.Nicolas
• Azorella compacta Phil.
• Azorella corymbosa (Ruiz & Pav.) Pers.
• Azorella crassipes Phil.
• Azorella crenata (Ruiz & Pav.) Pers.
• Azorella cryptantha (Clos) Reiche
• Azorella cuatrecasasii Mathias & Constance
• Azorella diapensioides A.Gray
• Azorella diversifolia Clos
• Azorella echegarayi (Hieron.) G.M.Plunkett & A.N.Nicolas
• Azorella exigua (Hook.f.) Drude
• Azorella filamentosa Lam.
• Azorella fragosea (F.Muell.) Druce
• Azorella fuegiana Speg.
• Azorella haastii (Hook.f.) Drude
• Azorella hallei (Skottsb.) G.M.Plunkett & A.N.Nicolas
• Azorella hookeri Drude
• Azorella hydrocotyloides (Hook.f.) Kirk
• Azorella julianii Mathias & Constance
• Azorella lyallii (J.B.Armstr.) G.M.Plunkett & A.N.Nicolas
• Azorella lycopodioides Gaudich.
• Azorella macquariensis Orchard
• Azorella madreporica Clos
• Azorella microphylla (Cav.) G.M.Plunkett & A.N.Nicolas
• Azorella monantha Clos
• Azorella monteroi S.Martínez & Constance
• Azorella multifida (Ruiz & Pav.) Pers.
• Azorella nitens Petrie
• Azorella nivalis Phil.
• Azorella pallida (Kirk) Kirk
• Azorella patagonica Speg.
• Azorella pedunculata (Spreng.) Mathias & Constance
• Azorella polaris (Hombr. & Jacquinot) G.M.Plunkett & A.N.Nicolas
• Azorella prolifera (Cav.) G.M.Plunkett & A.N.Nicolas
• Azorella pulvinata Wedd.
• Azorella ranunculus d'Urv.
• Azorella robusta (Kirk) G.M.Plunkett & A.N.Nicolas
• Azorella roughii (Hook.f.) Kirk
• Azorella ruizii G.M.Plunkett & A.N.Nicolas
• Azorella schizeilema G.M.Plunkett & A.N.Nicolas
• Azorella selago Hook.f.
• Azorella spinosa (Ruiz & Pav.) Pers.
• Azorella triacantha (Griseb.) Mart.Fernández & C.I.Calviño
• Azorella trifoliolata Clos
• Azorella trifurcata (Gaertn.) Pers. – azorella trójdzielna^[5]
• Azorella trisecta (H.Wolff) Mart.Fernández & C.I.Calviño
• Azorella ulicina (Gillies & Hook.) G.M.Plunkett & A.N.Nicolas
• Azorella valentini (Speg.) Mart.Fernández & C.I.Calviño