Babka płesznik

Babka płesznik^[6][4], babka afrykańska^[4] (Plantago afra L.) – gatunek rocznej rośliny z rodziny babkowatych (Plantaginaceae Juss.). Pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego, rośnie w północnej Afryce i zachodniej Azji, rozprzestrzeniona szerzej w uprawie^[6]. W Polsce nie rośnie dziko – bywa zawlekana przejściowo, dawniej była uprawiana^[5][7].

Babka płesznik

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	babkowate
Rodzaj	babka
Gatunek	babka płesznik
Nazwa systematyczna
Plantago afra L. Sp. Pl. ed. 2 168 1762[3]
Synonimy
Plantago crispa Savi ex Decne. Plantago cynops L. Plantago cynopsis St.-Lag. Plantago genevensis Poir. Plantago parviflora Desf.[3] Plantago psylium L.[4][5] Psyllium cynops Mirb. Psyllium genevense Mirb.[3]

Morfologia

Kwiatostany

Łodyga

Prosto wzniesiona, osiąga do 40 cm wysokości^[6]. Jest ona rozgałęziona i w górnej części silnie gruczołkowato owłosiona^[5].

Liście

Małe, równowąskie, całobrzegie, owłosione, naprzeciwległe^[5].

Kwiaty

Drobne, zebrane w liczne, nieduże kłosy^[5], wyrastające z kątów liści. Pręcików cztery, słupek jeden. Roślina obcopylna, zapylana przez wiatr.

Owoce

Elipsoidalna torebka, otwierająca się wieczkiem. Zawiera dwa małe nasiona, owalnołódkowate, błyszczące, ciemnobrązowe – stąd łacińska nazwa Psulla (pchła).

Gatunki podobne

Babka piaskowa P. indica jest słabo ogruczolona i przysadki ma zróżnicowane w obrębie kłosa, z nerwami bocznymi w dolnej jego części (u babki płesznik wszystkie przysadki są podobne)^[5].

Zastosowanie

Roślina lecznicza^[8]

Surowiec zielarski

Nasiona babki płesznika – Semen Psylli o barwie od jasnobrunatnej do bardzo ciemnobrunatnej, ale nigdy czarnej. Gładkie i połyskujące, podłużnie eliptyczne o długości 2–3 mm i 0,8–1,0 mm szerokości, w jednym końcu szersze niż w drugim. Po stronie brzusznej znajduje się liniowa jasna bruzda, ograniczona zgrubiałymi brzegami^[9]. Głównym składnikiem nasion jest śluz zawarty w łupinie nasiennej (10-15%). Surowiec ponadto zawiera trisacharyd planteozę, białko (15–20%), olej tłusty (5–13%), ślady aukubozydu, alkaloidów monoterpenowych: boszniakiny i indykaniny, sterole i triterpeny.

Działanie

Środek przeciw zaparciom stosowany u niemowląt i małych dzieci. Podany doustnie niestrawiony przechodzi do dalszych odcinków jelita, powodując silne pęcznienie treści i pobudzając perystaltykę. Podaje się do picia całe nasiona w ilości 5–15 g (1–2 łyżeczki w zależności od wieku), namoczone w przegotowanej wodzie, mleku, herbacie lub kompocie. Dla niemowląt przygotowuje się kleik z podanej ilości surowca w naparach z rumianku. Kleik stosuje się rano i wieczorem. Surowiec polecany jest także kobietom w ciąży (w większych dawkach), gdyż skutecznie zastępuje inne, nieraz gwałtownie i silnie działające, środki przeczyszczające^[10]. Działanie następuje po 12–24 godzinach lub nawet później.

Roślina ozdobna

Jest czasami uprawiana jako roślina ozdobna (strefy mrozoodporności 6–10)^[11].

Inne zastosowania

Śluz otrzymywany z nasion służy do apreturowania tkanin i glansowania barwnych papierów, a w przemyśle spożywczym wykorzystywany jest jako zagęstnik w produkcji lodów.