Banan

Banan (Musa L.) – rodzaj roślin z rodziny bananowatych (Musaceae Juss.). Według The Plant List w obrębie tego rodzaju znajduje się co najmniej 70 gatunków o nazwach zweryfikowanych i zaakceptowanych, podczas gdy kolejnych 5 taksonów ma status gatunków niepewnych (niezweryfikowanych)^[4]. Występuje naturalnie w strefie międzyzwrotnikowej Azji, Afryki i Australii. Część gatunków dostarcza jadalnych owoców^[5]. Słowo banan pochodzi prawdopodobnie od arabskiego słowa banan, co oznacza palec^[6] lub afrykańskiego języka wolof, w którym rośliny te określa się mianem banaana^[7]. Gatunkiem typowym jest M. paradisiaca L.^[3]

Łodyga gatunku Musa basjoo

Owoce banana zwyczajnego

Ten artykuł dotyczy rodzaju roślin. Zobacz też: banan (owoc).

Banan

Kwiatostan gatunku Musa coccinea
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	imbirowce
Rodzina	bananowate
Rodzaj	banan
Nazwa systematyczna
Musa L. Sp. Pl. 1043. 1 Mai 1753[3]
Typ nomenklatoryczny
M. paradisiaca L.[3]
Synonimy
Musella (Franch.) C.Y.Wu

Morfologia

Łodyga

Nierozgałęziona.

Liście

Gęste pokrywy liściowe pokrywają łodygę. Na szczycie znajduje się pióropusz podługowatych i dużych liści.

Kwiaty

Zebrane w szczytowy, duży, zwisający kwiatostan złożony z kwiatów grzebieniastych. Zapylane są one przez ptaki lub nietoperze.

Owoce

Żółtawa, podłużna, do 20 cm długa, mączysta jagoda z twardymi nasionami (większość bananów uprawianych do celów kulinarnych nasion jednak nie posiada). Pokryte średnio grubą skórką odrywającą się od miąższu. Miąższ ma strukturę mączną i jest koloru jasnożółtego^[8].

Osobny artykuł: Banan (owoc).

Cechy biologiczne

Bylina. Bananowce do prawidłowego rozwoju potrzebują klimatu ciepłego i wilgotnego. Wysoka jakość owoców zależy od dużej ilości wody i wysokiej temperatury, w związku z czym zasięg ich uprawy ogranicza izoterma 20 °C. Najlepsze wyniki osiąga się przy opadach wynoszących 120-150 mm miesięcznie. Wymagania glebowe roślin nie są duże, chronią glebę przed erozją.

Według badań z 2008 roku dojrzałe banany fluoryzują pod wpływem światła ultrafioletowego. Jest to związane z degradacją chlorofilu, prowadzącą do nagromadzenia się fluorescencyjnego produktu na skórze owocu^[9].

Systematyka

Pozycja i podział według APWeb (2001...)

Rodzaj należący do rodziny bananowatych (Musaceae), rzędu imbirowce (Zingiberales), kladu jednoliścienne (monocots) w obrębie Klad okrytonasiennych^[2].

Pozycja w systemie Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa imbirowe (Zingiberidae Cronquist ), nadrząd Zingiberanae Takht. ex Reveal, rząd imbirowce (Zingiberales Griseb.), rodzina bananowate (Musaceae Juss.). podrodzina Musoideae Eaton, plemię Museae Benth., rodzaj banan (Musa L.)^[10].

Wybrane gatunki^[4]

Musa acuminata Colla – banan karłowaty, banan chiński Musa arfakiana Argent Musa aurantiaca G.Mann ex Baker Musa azizii Häkkinen Musa balbisiana Colla Musa banksii F.Muell. Musa barioensis Häkkinen Musa basjoo Siebold & Zucc. ex Iinuma Musa bauensis Häkkinen & Meekiong Musa beccarii N.W.Simmonds Musa boman Argent Musa borneensis Becc. Musa bukensis Argent Musa campestris Becc. Musa celebica Warb. ex K.Schum. Musa cheesmanii N.W.Simmonds Musa chunii Häkkinen Musa coccinea Andrews Musa exotica R.V.Valmayor Musa fitzalanii F.Muell. Musa gracilis Holttum Musa griersonii Noltie Musa hirta Becc. Musa ingens N.W.Simmonds Musa insularimontana Hayata Musa itinerans Cheesman Musa jackeyi W.Hill Musa johnsii Argent Musa juwiniana Meekiong, Ipor & Tawan Musa kattuvazhana K.C.Jacob Musa lanceolata Warb. ex K.Schum. Musa laterita Cheesman Musa lawitiensis Nasution & Supard. Musa lokok Geri & Ng

Musa lolodensis Cheesman Musa lutea R.V.Valmayor, L.D.Danh & Häkkinen Musa maclayi F.Muell. ex Mikl.-Maclay Musa mannii H.Wendl. ex Baker Musa monticola M.Hotta ex Argent Musa muluensis M.Hotta Musa nagensium Prain Musa ochracea K.Sheph. Musa ornata Roxb. Musa paracoccinea A.Z.Liu & D.Z.Li Musa peekelii Lauterb. Musa rosea Baker Musa rubinea Häkkinen & C.H.Teo Musa rubra Wall. ex Kurz Musa sakaiana Meekiong, Ipor & Tawan Musa salaccensis Zoll. ex Backer Musa sanguinea Hook.f. Musa schizocarpa N.W.Simmonds Musa shankarii Subba Rao & Kumari Musa siamensis Häkkinen & Rich.H.Wallace Musa sikkimensis Kurz Musa splendida A.Chev. Musa textilis Née – banan manilski Musa thomsonii (King ex Baker) A.M.Cowan & Cowan Musa tonkinensis R.V.Valmayor, L.D.Danh & Häkkinen Musa troglodytarum L. Musa tuberculata M.Hotta Musa velutina H.Wendl. & Drude Musa violascens Ridl. Musa viridis R.V.Valmayor, L.D.Danh & Häkkinen Musa voonii Häkkinen Musa yamiensis C.L.Yeh & J.H.Chen Musa yunnanensis Häkkinen & H.Wang Musa zaifui Häkkinen & H.Wang

Mieszańce międzygatunkowe

• Musa × alinsanaya R.V.Valmayor
• Musa × paradisiaca L. – banan zwyczajny, b. właściwy, b. rajski, pizang, muza

Główne uprawy

Niektóre gatunki, zwłaszcza banan zwyczajny są roślinami uprawianymi dla owoców. Główni producenci to: Indie, Chiny, Uganda, Filipiny, Ekwador, Brazylia. Największymi krajami eksportującymi banany są: Ekwador, Kostaryka, Filipiny, Kolumbia i Gwatemala ich eksport stanowi w sumie ok. 2/3 światowego eksportu tych owoców. Dziesięciu głównych producentów wyprodukowało około dwóch trzecich łącznej produkcji światowej w 2012 roku. Trzech największych producentów nie należy do największych eksporterów, jedynie Filipiny mają znaczącą pozycję zarówno w produkcji jak i eksporcie. Banany, tak jak i kawa, dominowały w eksportowej gospodarce Ameryki Środkowej w XX wieku. Te dwie rośliny w roku 1930 miały udział w eksporcie z tego regionu wynoszący 75%, a 30 lat później 67%. Z tego powodu większość krajów Ameryki Środkowej nazwanych jest „republikami bananowymi”.