Biedrzeniec anyż

Biedrzeniec anyż (anyż, anyżek) (Pimpinella anisum L.) – gatunek jednorocznej rośliny z rodziny selerowatych. Pochodzi, najprawdopodobniej, ze wschodnich obszarów basenu Morza Śródziemnego^[4]. Jego przodkiem, jako rośliny uprawnej, jest biedrzeniec kretycki (Pimpinella cretica Poir), pochodzący z wyżyn Iranu. Współcześnie biedrzeniec anyż występuje wyłącznie w uprawie; nie jest znany ze stanowisk naturalnych^[3]. W Polsce jest uprawiany (rzadko) i czasami, przejściowo, dziczeje (efemerofit)^[5].

Biedrzeniec anyż

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	biedrzeniec
Gatunek	biedrzeniec anyż
Nazwa systematyczna
Pimpinella anisum L. Sp. Pl.2. 1753
Synonimy
Anisum vulgare Gaertn.[3]

Morfologia

Owoce

Pokrój

Roślina zielna zwykle do 30 cm wysokości. Łodyga okrągła na przekroju, kreskowana. Rozgałęziona w górnej części^[5].

Korzeń

Cienki, palowy^[5].

Liście

Najniższe długoogonkowe, o blaszce niepodzielonej – okrągławo nerkowatej, ząbkowanej; środkowe również długoogonkowe, ale 3–5-sieczne, z łatkami jajowatymi, ząbkowanymi; górne liście siedzące, 2–3-krotnie pierzastosieczne o odcinkach lancetowatych; najwyższe liście trójdzielne lub niepodzielone^[5].

Kwiaty

Zebrane w baldaszki, które w liczbie 7–15 tworzą baldach złożony o owłosionych szypułach. Pokryw brak lub zredukowane do jednego listka, pokrywki składają się z kilku nitkowatych listków. Ząbki kielicha drobne i niewyraźne. Płatki białe, osiągają do 1,5 mm długości, są sercowato jajowato, na szczycie wycięte i z łatką zagiętą do środka. Płatki orzęsione są na brzegu i od zewnątrz pokryte szczecinkami^[5].

Owoce

Rozłupnie jajowate lub gruszkowate o bokach lekko spłaszczonych, żółtawozielone lub zielonawoszare, o długości 3–5 mm i szerokości do 3 mm. Zwieńczone są stylopodium z dwoma krótkimi, odgiętymi, ostrymi szyjkami. Rozłupki są na szczycie przyrośnięte do ośki i połączone z płaską płaszczyzną spojenia i wypukłą powierzchnią grzbietową, ta ostatnia pokryta jest krótkimi włoskami, widocznymi przy użyciu lupy. Każda rozłupka ma 5 pierwotnych, przebiegających podłużnie^[6], słabo zaznaczonych żeberek^[5], w tym 3 grzbietowe i 2 boczne żeberka słabo wystające i jaśniejszej barwy^[6].

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna. Kwitnie w lipcu i sierpniu. Gatunek znany tylko z uprawy, dziczeje w pobliżu miejsc uprawy^[5].

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Najstarsze wzmianki o anyżu pochodzą z egipskiego papirusu Ebersa (1500 r. p.n.e.). W Polsce uprawiany jest od średniowiecza, kiedy to został sprowadzony przez benedyktynów^{[potrzebny przypis]}.

Surowiec zielarski

Owoc anyżu (Anisi fructus) – cała, wysuszona rozłupnia, często z małym fragmentem cienkiej, sztywnej, lekko zgiętej szypułki. Surowiec zawiera nie mniej niż 2 ml/kg olejku eterycznego anyżowego^[6].

Działanie i zastosowanie

Owoce działają wykrztuśnie (składnik syropów), rozkurczowo, moczo- i wiatropędnie, także pobudzają laktację. Działają także w niewielkim stopniu przeciwbakteryjnie. Olejek anyżowy jest środkiem smakowym i aromatycznym, wykorzystywanym w przemyśle spożywczym, perfumeryjnym i farmaceutycznym oraz spirytusowym (anyżówka)^[4]. Działa: zewnętrznie odkażająco na skórę, toksycznie na pasożyty, odstraszająco na owady; wewnętrznie wykrztuśnie i rozkurczająco – do inhalacji, w pediatrii jako środek wiatropędny^{[potrzebny przypis]}.

Roślina pastewna

Wytłoki anyżowe oraz słoma stanowią cenny dodatek paszowy dla bydła zwiększający jego laktację^{[potrzebny przypis]}.

Zobacz też

• anyż gwiazdkowy